Munum við upplifa enn eitt „mikla stökkið framávið“? Jason Steinþórsson skrifar 1. febrúar 2025 09:30 Við erum að lifa áhugaverða þróun. Nú eru runnir upp þeir tímar að lýðræði, kosningaþátttaka, lög og réttur ráða ekki lengur för í fjölmörgum ríkjum heims sem hingað til hafa verð talin lýðræðisríki. Minningar frá heimsstyrjöldunum og hörmungunum sem mikilmennska einstakra forystumanna steyptu heiminum í eru margar fölnaðar og þeir sem lifðu þá tíma fækkar. Tæknin er að verða allsráðandi og tölvur, AI og app eru að miklu leyti farinn að ráða því hvernig við lifum. Allt þetta hefur áhrif og markmið fólks felst einkum í að græða, eyða, fá og taka. Þetta hugarfar byggir síðan á því að taka frá hinum, enda skipta þau hin ekki miklu máli, það sem skiptir máli er ég, mitt og bara mitt. Skýrasta dæmið sem við höfum séð í þessu og sem gerir það að verkum að ekki er hægt annað en að viðurkenna þennan veruleika hefur komið skýrt fram síðust daga. Elton Musk einn allra ríkasti maður jarðar krefst þess að heimurinn beygi sig í duftið undir ákvarðanir, skoðanir og ætlanir hans bæði innanlands og annars staðar. Hann telur sig til þess fallin að ákveða hvernig heimurinn á að virka, hverjir eigi að stýra stjórnmálaflokkum víða um heim sem sagt hvað sé rétt og hvað sé rangt, til dæmis hvort að umræða um nasistana sé ekki allt of neikvæð. Hvernig fólk á að vera, hugsa, akta sem er jú samkvæmt hans yfirburða hugmyndum um hvað sé rétt, æskilegt og nauðsynlegt. Í þessum efnum hefur hann til halds og trausts eina öflugustu pólitísku stöðu heims. Ekki kæmi á óvart að sá aðili sé bara til bráðabirgða enda háður endurkjöri. En valdsvið E. Musk er ekki háð endurkjöri það er eins umfangsmikið og hann vill og einskorðast ekki við venjuleg yfirráðasvæði hins pólitíska hlutverks. Þessi staða veitir honum svigrúm langt umfram hið hamlandi pólitískt hlutverk og eins og segir einhvers staðar „Just do it“. Hinn pólitíski meðreiðarsveinn, Trump hefur löngum verð óútreiknanlegur og farið aðrar leiðir en almennt gengur og gerist og þótt hefur tilhlýðilegt. En það er einmitt mergur málsins það sem hefur þótt tilhlýðilegt er ekki lengur það sem ræður og það sem er ótilhlýðilegt er hið nýja norm. Trump hvatti til þess að löglega kjörin forseti lands sem löngum hefur verið talin vagga lýðræðis yrði hindraður í að fá völdin, yrði ekki hleypt að heldur að hann, þrátt fyrir að hafa tapað kosningum yrði lýstur sigurvegari þvert á útkomu kosninganna. Þessa hundsun á lýðræðislegum leikreglum höfum við oft orðið vitni að víða um heim en sjaldan í þeim ríkjum sem talin hafa verið í forystu lýðræðis og löngum farið eftir lýðræðislegum leikreglum. Allra síðustu daga þá sáum við álíka framþróun í valdatafli aðila sem taldi sig hafinn yfir leikreglur lýðræðisins fara fram í Suður Kóreu en þar tókst almenningi að hindraði að sú andlýðræðislega aðgerð næði fram að ganga. En einræðisherrar hafa náð völdum víða; í Kambódíu, Mýanmar, Víetnam, Norður Kóreu, Kína, Laos og Taílandi ásamt í Suður Ameríku og í gegnum tíðina hafa einnig komið fram álíka öfl í Finnlandi, Belgíu, í Frakklandi, Noregi og fleiri stöðum sem hafa ekki náð að treysta völdin. En nú erum við að upplifa nýjan kafla í valdatöku einræðisherra í heiminum. Það sem er ógnvekjandi er að þetta kemur fram í einu öflugasta ríki heimsins og þetta er ekki aðgerð sem er ætlað að ná yfirráðum yfir einu ríki eða ríkjasamsteypu. Nú er kominn fram einræðisherra með öflugan meðreiðarsvein sem ætla sér að ráða yfir stórum hluta heimsins og hægt er að færa rök fyrir því að það eru þó nokkrar líkur á að honum takist ætlunarverk sitt. Kannski ekki í eini svipan en smátt og smátt og með áhlaupum hér og þar. Heimurinn er alltaf að færast nær því að vera eitt þorp og allt sem gerist flæðir um heiminn á örskotsstund. Peningar hafa löngum talað og nú eru peningar áhrifameiri en penninn eins og margoft hefur sýnt sig undanfarna áratugi. Segja má að hinn nýi Alexander mikli sé kominn fram, ný tegund valdagráðugra einstaklinga. Hér er á ferðinni einstaklingur sem hefur þá furðulegu skoðun að hann sé sá rétti til að ákveða. Hann veit hvað lýðnum er fyrir bestu og hann hefur höndlað sannleikann. Þessi maður sem hefur náð sér í þessa aðstöðu í gegnum fjármuni og í gegnum valdagráðuga samherja. Hann er síðan á þessum stað án lýðræðislegra ferla eða kosninga hann er þarna vegna þess að hann á peninga. Í framhaldinu er spurningin; ætlar almenningur, heimurinn og lýðræðislega kjörnir fulltrúar að horfa aðgerðarlaust á? Fréttir frá Danmörku benda til þess að einhverjir séu að ranka við sér. Það sem er það hættulega í þessu er að þessir einstaklingar eða eins og staðan er einstaklingur, (þó svo að aðrir auðmenn hafa sýnt að þeir hafa svipaðar skoðanir) hafa það forskot að eiga ógrynni auðæfa og þeir sem eiga ógrynni auðæfa geta alltaf aflað sér meiri auðæfa enda með tögl og haldi og það sem meira er, þeir þurfa sjaldan að nota auðæfi sín því í raun eru fjölmargi tilbúnir til að moka í þá öllu því sem þeir þurfa með von um gæluhót og nýtingarrétt að hluta af afrakstrinum. Þannig að þeir munum geta náð í þá fjármuni og þá aðstöðu sem þeir þurfa til að koma sínum áformum áfram þar með ráða þeir því sem þeir vilja ráða. Í þessari nýju heimsmynd sem birtist okkur þessa dagana þá einskorðast þessi yfirráð ekki bara við viðkomandi land heldur eins og hér hefur komið fram einnig nágrannaríki og þau ríki sem þeir telja einhverra hluta vegna, æskilegt að ná yfirráðum yfir, svona í fyrstunni, til dæmis Grænland. Þetta minnir okkur óþægilega á annan núlifandi forseta sem hikaði ekki við að ráðast inn í nágrannaland og taldi sig í fullum rétti til þess. Það lítur út fyrir að þessir fyrrnefndu aðilar láti nægja svona fyrst um sinn, að nota fjármagn og hótanir til að ná fram markmiðum sínum, en hvað ber framtíðin í skauti sér? Höfundur er mannfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bandaríkin Mest lesið Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Halldór 27.03.2024 Halldór Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Skoðun Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Við erum að lifa áhugaverða þróun. Nú eru runnir upp þeir tímar að lýðræði, kosningaþátttaka, lög og réttur ráða ekki lengur för í fjölmörgum ríkjum heims sem hingað til hafa verð talin lýðræðisríki. Minningar frá heimsstyrjöldunum og hörmungunum sem mikilmennska einstakra forystumanna steyptu heiminum í eru margar fölnaðar og þeir sem lifðu þá tíma fækkar. Tæknin er að verða allsráðandi og tölvur, AI og app eru að miklu leyti farinn að ráða því hvernig við lifum. Allt þetta hefur áhrif og markmið fólks felst einkum í að græða, eyða, fá og taka. Þetta hugarfar byggir síðan á því að taka frá hinum, enda skipta þau hin ekki miklu máli, það sem skiptir máli er ég, mitt og bara mitt. Skýrasta dæmið sem við höfum séð í þessu og sem gerir það að verkum að ekki er hægt annað en að viðurkenna þennan veruleika hefur komið skýrt fram síðust daga. Elton Musk einn allra ríkasti maður jarðar krefst þess að heimurinn beygi sig í duftið undir ákvarðanir, skoðanir og ætlanir hans bæði innanlands og annars staðar. Hann telur sig til þess fallin að ákveða hvernig heimurinn á að virka, hverjir eigi að stýra stjórnmálaflokkum víða um heim sem sagt hvað sé rétt og hvað sé rangt, til dæmis hvort að umræða um nasistana sé ekki allt of neikvæð. Hvernig fólk á að vera, hugsa, akta sem er jú samkvæmt hans yfirburða hugmyndum um hvað sé rétt, æskilegt og nauðsynlegt. Í þessum efnum hefur hann til halds og trausts eina öflugustu pólitísku stöðu heims. Ekki kæmi á óvart að sá aðili sé bara til bráðabirgða enda háður endurkjöri. En valdsvið E. Musk er ekki háð endurkjöri það er eins umfangsmikið og hann vill og einskorðast ekki við venjuleg yfirráðasvæði hins pólitíska hlutverks. Þessi staða veitir honum svigrúm langt umfram hið hamlandi pólitískt hlutverk og eins og segir einhvers staðar „Just do it“. Hinn pólitíski meðreiðarsveinn, Trump hefur löngum verð óútreiknanlegur og farið aðrar leiðir en almennt gengur og gerist og þótt hefur tilhlýðilegt. En það er einmitt mergur málsins það sem hefur þótt tilhlýðilegt er ekki lengur það sem ræður og það sem er ótilhlýðilegt er hið nýja norm. Trump hvatti til þess að löglega kjörin forseti lands sem löngum hefur verið talin vagga lýðræðis yrði hindraður í að fá völdin, yrði ekki hleypt að heldur að hann, þrátt fyrir að hafa tapað kosningum yrði lýstur sigurvegari þvert á útkomu kosninganna. Þessa hundsun á lýðræðislegum leikreglum höfum við oft orðið vitni að víða um heim en sjaldan í þeim ríkjum sem talin hafa verið í forystu lýðræðis og löngum farið eftir lýðræðislegum leikreglum. Allra síðustu daga þá sáum við álíka framþróun í valdatafli aðila sem taldi sig hafinn yfir leikreglur lýðræðisins fara fram í Suður Kóreu en þar tókst almenningi að hindraði að sú andlýðræðislega aðgerð næði fram að ganga. En einræðisherrar hafa náð völdum víða; í Kambódíu, Mýanmar, Víetnam, Norður Kóreu, Kína, Laos og Taílandi ásamt í Suður Ameríku og í gegnum tíðina hafa einnig komið fram álíka öfl í Finnlandi, Belgíu, í Frakklandi, Noregi og fleiri stöðum sem hafa ekki náð að treysta völdin. En nú erum við að upplifa nýjan kafla í valdatöku einræðisherra í heiminum. Það sem er ógnvekjandi er að þetta kemur fram í einu öflugasta ríki heimsins og þetta er ekki aðgerð sem er ætlað að ná yfirráðum yfir einu ríki eða ríkjasamsteypu. Nú er kominn fram einræðisherra með öflugan meðreiðarsvein sem ætla sér að ráða yfir stórum hluta heimsins og hægt er að færa rök fyrir því að það eru þó nokkrar líkur á að honum takist ætlunarverk sitt. Kannski ekki í eini svipan en smátt og smátt og með áhlaupum hér og þar. Heimurinn er alltaf að færast nær því að vera eitt þorp og allt sem gerist flæðir um heiminn á örskotsstund. Peningar hafa löngum talað og nú eru peningar áhrifameiri en penninn eins og margoft hefur sýnt sig undanfarna áratugi. Segja má að hinn nýi Alexander mikli sé kominn fram, ný tegund valdagráðugra einstaklinga. Hér er á ferðinni einstaklingur sem hefur þá furðulegu skoðun að hann sé sá rétti til að ákveða. Hann veit hvað lýðnum er fyrir bestu og hann hefur höndlað sannleikann. Þessi maður sem hefur náð sér í þessa aðstöðu í gegnum fjármuni og í gegnum valdagráðuga samherja. Hann er síðan á þessum stað án lýðræðislegra ferla eða kosninga hann er þarna vegna þess að hann á peninga. Í framhaldinu er spurningin; ætlar almenningur, heimurinn og lýðræðislega kjörnir fulltrúar að horfa aðgerðarlaust á? Fréttir frá Danmörku benda til þess að einhverjir séu að ranka við sér. Það sem er það hættulega í þessu er að þessir einstaklingar eða eins og staðan er einstaklingur, (þó svo að aðrir auðmenn hafa sýnt að þeir hafa svipaðar skoðanir) hafa það forskot að eiga ógrynni auðæfa og þeir sem eiga ógrynni auðæfa geta alltaf aflað sér meiri auðæfa enda með tögl og haldi og það sem meira er, þeir þurfa sjaldan að nota auðæfi sín því í raun eru fjölmargi tilbúnir til að moka í þá öllu því sem þeir þurfa með von um gæluhót og nýtingarrétt að hluta af afrakstrinum. Þannig að þeir munum geta náð í þá fjármuni og þá aðstöðu sem þeir þurfa til að koma sínum áformum áfram þar með ráða þeir því sem þeir vilja ráða. Í þessari nýju heimsmynd sem birtist okkur þessa dagana þá einskorðast þessi yfirráð ekki bara við viðkomandi land heldur eins og hér hefur komið fram einnig nágrannaríki og þau ríki sem þeir telja einhverra hluta vegna, æskilegt að ná yfirráðum yfir, svona í fyrstunni, til dæmis Grænland. Þetta minnir okkur óþægilega á annan núlifandi forseta sem hikaði ekki við að ráðast inn í nágrannaland og taldi sig í fullum rétti til þess. Það lítur út fyrir að þessir fyrrnefndu aðilar láti nægja svona fyrst um sinn, að nota fjármagn og hótanir til að ná fram markmiðum sínum, en hvað ber framtíðin í skauti sér? Höfundur er mannfræðingur.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun