Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu Hópur lækna skrifar 17. janúar 2025 12:01 Þann 14.12 s.l. Birtist hér grein undir yfirskriftinni “Af hverju að valda upplýsingaóreiðu um mettaða fitu”, þar sem ráðleggingar yfirvalda um að fólk dragi úr neyslu mettaðrar fitu eru ítrekaðar. Mikilvægt er að staldra við og skoða hvaðan þær ráðleggingar koma, hvernig mataræði hefur breyst í kjölfarið, og hvort þær breytingar geti tengst aukinni tíðni offitu, sykursýki og fjölda annara sjúkdóma. Hvaðan koma ráðleggingar um að minnka mettaða fitu? Faraldur kransæðasjúkdóma hófst í Bandaríkjunum snemma á síðustu öld. Ýmsar kenningar voru lagðar fram varðandi orsök en vísindamaður að nafni Ancel Keys beindi athyglinni að fitu með samanburði á mataræði í sjö löndum sem sýndi fram á fylgni milli mettaðrar fitu og tíðni kransæðastíflu. Aðferðarfræðin og tengslin voru gagnrýnd og aðrar kenningar ræddar, en þegar forsetinn fékk kransæðastíflu 1955 fylgdi krafa um niðurstöðu. Eftir margra ára umræðu í bandaríska þinginu urðu til ráðleggingar 1977 um að sneiða hjá mettaðri fitu. Pólitík, ekki vísindi, réði úrslitum. Síðar kom í ljós að áðurnefndur Keys og meðrannsakendur hans höfðu sleppt því að birta (falið) mikilvægar rannsóknarniðurstöður sem afsönnuðu kenninguna þegar hún var prófuð í mönnum, sjá hér og hér. Veldur mettuð fita kransæðasjúkdómi? Þrátt fyrir fjölda rannsókna hefur ekki tekist að sanna að mettuð fita í mat valdi hjarta- og æðasjúkdómum. Dæmi um ágætar yfirlitsgreinar sem sýna hið gagnstæða má sjá t.d. hér og hér. Þar kemur fram að mikilvægt sé hvaðan fitan komi en ekki sé hægt að leggja að jöfnu mettaða fitu í náttúrulegum matvælum á borð við smjör, osta og kjöt samanborið við fitu sem leynist í kexi og sælgæti líkt og margar rannsóknir gera. Í greininni 14.12 er vísað til íslenskrar rannsóknar sem sýndi samband milli minni neyslu á mettaðri fitu, lækkandi kólesteróls og lægri dánartíðni vegna kransæðasjúkdóms. Hins vegar er ekki greint á milli áhrifa náttúrulegrar mettaðrar dýrafitu og tilbúinnar transfitu sem við vitum í dag að er mjög skaðleg (veldur m.a. kransæðasjúkdómi). Transfitu var einkum að finna í smjörlíki sem var mikið notað við matargerð í upphafi rannsóknartímabilisins (mun meira en smjör) en notkun þess minnkaði stórlega yfir tímabilið (ca. 75%). Veldur hækkað kólesteról í blóði hjarta- og æðasjúkdómum? Umræðan um blóðfitur er flókin. Ljóst er að samband LDL-kólesteróls og sjúkdóma í hjarta- og æðakerfi er flóknara en oft hefur verið haldið fram (sjá hér). Þá má nota ýmsa aðra blóðfituþætti til mats á áhættu, t.d. hlutfall þríglýseríða (TG) og HDL-kólesteróls (hér). Á meðan minnkuð neysla mettaðrar fitu getur lækkað LDL er minni neysla sykurs og einfaldra kolvetna líklegri til að bæta hlutfall TG og HDL. Mikilvægt er að beina sjónum að helstu þáttum sem valda (ekki bara tengjast) hjarta- og æðasjúkdómum, en rannsóknir sýna að efnaskiptaheilkenni og sykursýki 2 sé óumdeilanlega megin áhættuþáttur (hér) hjarta- og æðasjúkdóma í dag. Sykursýki og aðrir krónískir lífsstílssjúkdómar eru langstærsta heilbrigðisvandamál samtímans og hafa sterk tengsl við neyslu á sykri og unnum matvælum sem leystu náttúruleg (fiturík) matvæli af hólmi. Af hverju er upplýsingaóreiða um matvæli og mettaða fitu? Fjárhagslegir hagsmunir auka hættu á upplýsingaóreiðu í rannsóknum. Matvælamarkaðurinn er samkeppnismarkaður þar sem gríðarlegar fjárhæðir liggja undir og í dag er ljóst að hagsmunaaðilar í matvælaiðnaði hafa mótað og afvegaleitt umræðuna og rannsóknir um sykur og fitu í marga áratugi. T.d. birtist grein grein í JAMA 2016 sem opinberaði að sykuriðnaðurinn hafði borgað virtum næringarfræðingum í Harvard til að skrifa grein þar sem lítið var gert úr áhrifum sykurs og fita máluð sem orsök hjartasjúkdóma. Líklegt er að þessi grein hafi haft mikil áhrif á stefnumótun s.l. áratuga. Í dag er stór hluti matvæla með lágu fituinnihaldi en inniheldur í staðinn hátt hlutfall kolvetna, sykurs, salts og aukefna til að gera þau lystug. Fyrirtækin græða en samfélagið borgar í aukinni sjúkdómsbyrði. Hafa ráðleggingar heilbrigðis- og næringaryfirvalda valdið faraldri offitu og efnaskiptasjúkdóma? Á undanförnum áratugum hefur sjúkdómsbyrði vegna krónískra lífsstílssjúkdóma vaxið gríðarlega. Við getum ekki fullyrt að opinberar ráðleggingar séu orsökin fyrir þessu en við teljum hins vegar að sú tilraun að ráðleggja fólki að forðast náttúrulega fituríkan mat eins og kjöt og mjólkurvörur hafi frekar ýtt undir aukna neyslu á óhollari, gjörunnum matvælum. Við teljum rétt að endurskoða þessar ráðleggingar og beina fólki fyrst og fremst að því að borða náttúrulegan mat og forðast sykur og gjörunnin matvæli. Hver erum við og hvað vitum við um málið? Við erum hópur lækna með áhuga og þekkingu á lífsstíls– og samfélagssjúkdómum og rannsóknum þeim tengdum. Við fögnum þeirri uppbyggilegu umræðu sem hefur átt sér stað að undanförnu og viljum gera enn betur í þeim efnum. Guðmundur Fr Jóhannsson Viðar Magnússon Ari Axelsson Erla Gerður Sveinsdóttir Kjartan Hrafn Loftsson Kristín Sigurðardóttir Kristján Þór Gunnarsson Ragnhildur Magnúsdóttir Tekla Hrund Karlsdóttir Una Emilsdóttir Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Heilsa Mest lesið Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Skoðun Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Sjá meira
Þann 14.12 s.l. Birtist hér grein undir yfirskriftinni “Af hverju að valda upplýsingaóreiðu um mettaða fitu”, þar sem ráðleggingar yfirvalda um að fólk dragi úr neyslu mettaðrar fitu eru ítrekaðar. Mikilvægt er að staldra við og skoða hvaðan þær ráðleggingar koma, hvernig mataræði hefur breyst í kjölfarið, og hvort þær breytingar geti tengst aukinni tíðni offitu, sykursýki og fjölda annara sjúkdóma. Hvaðan koma ráðleggingar um að minnka mettaða fitu? Faraldur kransæðasjúkdóma hófst í Bandaríkjunum snemma á síðustu öld. Ýmsar kenningar voru lagðar fram varðandi orsök en vísindamaður að nafni Ancel Keys beindi athyglinni að fitu með samanburði á mataræði í sjö löndum sem sýndi fram á fylgni milli mettaðrar fitu og tíðni kransæðastíflu. Aðferðarfræðin og tengslin voru gagnrýnd og aðrar kenningar ræddar, en þegar forsetinn fékk kransæðastíflu 1955 fylgdi krafa um niðurstöðu. Eftir margra ára umræðu í bandaríska þinginu urðu til ráðleggingar 1977 um að sneiða hjá mettaðri fitu. Pólitík, ekki vísindi, réði úrslitum. Síðar kom í ljós að áðurnefndur Keys og meðrannsakendur hans höfðu sleppt því að birta (falið) mikilvægar rannsóknarniðurstöður sem afsönnuðu kenninguna þegar hún var prófuð í mönnum, sjá hér og hér. Veldur mettuð fita kransæðasjúkdómi? Þrátt fyrir fjölda rannsókna hefur ekki tekist að sanna að mettuð fita í mat valdi hjarta- og æðasjúkdómum. Dæmi um ágætar yfirlitsgreinar sem sýna hið gagnstæða má sjá t.d. hér og hér. Þar kemur fram að mikilvægt sé hvaðan fitan komi en ekki sé hægt að leggja að jöfnu mettaða fitu í náttúrulegum matvælum á borð við smjör, osta og kjöt samanborið við fitu sem leynist í kexi og sælgæti líkt og margar rannsóknir gera. Í greininni 14.12 er vísað til íslenskrar rannsóknar sem sýndi samband milli minni neyslu á mettaðri fitu, lækkandi kólesteróls og lægri dánartíðni vegna kransæðasjúkdóms. Hins vegar er ekki greint á milli áhrifa náttúrulegrar mettaðrar dýrafitu og tilbúinnar transfitu sem við vitum í dag að er mjög skaðleg (veldur m.a. kransæðasjúkdómi). Transfitu var einkum að finna í smjörlíki sem var mikið notað við matargerð í upphafi rannsóknartímabilisins (mun meira en smjör) en notkun þess minnkaði stórlega yfir tímabilið (ca. 75%). Veldur hækkað kólesteról í blóði hjarta- og æðasjúkdómum? Umræðan um blóðfitur er flókin. Ljóst er að samband LDL-kólesteróls og sjúkdóma í hjarta- og æðakerfi er flóknara en oft hefur verið haldið fram (sjá hér). Þá má nota ýmsa aðra blóðfituþætti til mats á áhættu, t.d. hlutfall þríglýseríða (TG) og HDL-kólesteróls (hér). Á meðan minnkuð neysla mettaðrar fitu getur lækkað LDL er minni neysla sykurs og einfaldra kolvetna líklegri til að bæta hlutfall TG og HDL. Mikilvægt er að beina sjónum að helstu þáttum sem valda (ekki bara tengjast) hjarta- og æðasjúkdómum, en rannsóknir sýna að efnaskiptaheilkenni og sykursýki 2 sé óumdeilanlega megin áhættuþáttur (hér) hjarta- og æðasjúkdóma í dag. Sykursýki og aðrir krónískir lífsstílssjúkdómar eru langstærsta heilbrigðisvandamál samtímans og hafa sterk tengsl við neyslu á sykri og unnum matvælum sem leystu náttúruleg (fiturík) matvæli af hólmi. Af hverju er upplýsingaóreiða um matvæli og mettaða fitu? Fjárhagslegir hagsmunir auka hættu á upplýsingaóreiðu í rannsóknum. Matvælamarkaðurinn er samkeppnismarkaður þar sem gríðarlegar fjárhæðir liggja undir og í dag er ljóst að hagsmunaaðilar í matvælaiðnaði hafa mótað og afvegaleitt umræðuna og rannsóknir um sykur og fitu í marga áratugi. T.d. birtist grein grein í JAMA 2016 sem opinberaði að sykuriðnaðurinn hafði borgað virtum næringarfræðingum í Harvard til að skrifa grein þar sem lítið var gert úr áhrifum sykurs og fita máluð sem orsök hjartasjúkdóma. Líklegt er að þessi grein hafi haft mikil áhrif á stefnumótun s.l. áratuga. Í dag er stór hluti matvæla með lágu fituinnihaldi en inniheldur í staðinn hátt hlutfall kolvetna, sykurs, salts og aukefna til að gera þau lystug. Fyrirtækin græða en samfélagið borgar í aukinni sjúkdómsbyrði. Hafa ráðleggingar heilbrigðis- og næringaryfirvalda valdið faraldri offitu og efnaskiptasjúkdóma? Á undanförnum áratugum hefur sjúkdómsbyrði vegna krónískra lífsstílssjúkdóma vaxið gríðarlega. Við getum ekki fullyrt að opinberar ráðleggingar séu orsökin fyrir þessu en við teljum hins vegar að sú tilraun að ráðleggja fólki að forðast náttúrulega fituríkan mat eins og kjöt og mjólkurvörur hafi frekar ýtt undir aukna neyslu á óhollari, gjörunnum matvælum. Við teljum rétt að endurskoða þessar ráðleggingar og beina fólki fyrst og fremst að því að borða náttúrulegan mat og forðast sykur og gjörunnin matvæli. Hver erum við og hvað vitum við um málið? Við erum hópur lækna með áhuga og þekkingu á lífsstíls– og samfélagssjúkdómum og rannsóknum þeim tengdum. Við fögnum þeirri uppbyggilegu umræðu sem hefur átt sér stað að undanförnu og viljum gera enn betur í þeim efnum. Guðmundur Fr Jóhannsson Viðar Magnússon Ari Axelsson Erla Gerður Sveinsdóttir Kjartan Hrafn Loftsson Kristín Sigurðardóttir Kristján Þór Gunnarsson Ragnhildur Magnúsdóttir Tekla Hrund Karlsdóttir Una Emilsdóttir
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun