Undirgefni, trúleysi og tómarúm Einar Baldvin Árnason skrifar 30. desember 2024 19:00 Bókin „Undirgefni” eftir franska rithöfundinn Michel Houellebecq eða „Soumission” eins og hún nefnist á frummálinu, olli töluverðu fjaðrafoki þegar hún kom út, eiginlega áður en nokkur maður hafði lesið hana. Það vildi nefnilega svo óheppilega til að skáldsagan, sem allir héldu að fjallaði fyrst og fremst um Íslam í Frakklandi, kom út þann 7. janúar 2015, daginn sem íslamskir hryðjuverkamenn réðust inn í á skrifstofur tímaritsins Charlie Hebdo, myrtu tólf manns og slösuðu tíu. Bókarinnar hafði reyndar verið beðið með bæði ótta og eftirvæntingu, enda hefur Houellebecq verið þekktur fyrir að ögra með verkum sínum. Að þessu sinni var tímasetningin svo óheppileg að höfundurinn hrökklaðist í felur. Titill skáldsögunnar vísar í Íslam sem þýðir einmitt undirgefni en hann er þó margræður. Þó skáldsagan fjalli um yfirtöku múhameðstrúarmanna á Frakklandi í nálægri framtíð, þá er bókin ekki um Íslam nema að litlu leyti og Houllebeqc hæðist hvorki að trúarbrögðunum né gagnrýnir þau með beinum hætti. Sagan fjallar öllu heldur um hvernig afstæðishyggja og sinnuleysi skilja hinn frjálslynda vestræna nútímamann óvarinn fyrir sér róttækari og staðfastari öflum. Aðalsöguhetja „Undirgefni” er frekar dæmigerð fyrir Houellebecq sögu. Francois er þunglyndur háskólaprófessor sem á stuttum ástarsamböndum við unga nemendur sína og kemur litlu í verk í háskóla þar sem yfirmaður hans er snoðklippt kona, hámenntaður kynjafræðingur sem nýtur þess að niðurlægja karlmenn kynferðislega. Francois er á miðjum aldri og reiknar með því að með sígandi pungi munu ástarævintýrin, og þar með sú litla gleði sem hann upplifir ennþá, brátt líða undir lok. Þegar frambjóðandi múslima sigrar Marine Le Pen í forsetakosningunum og gerir Frakkland að múslímaríki stuttu síðar, þá eru öllum karlmönnum sem játa ekki múhameðstrú bannað að kenna og allar konur eru gerðar að húsfrúm. Francois horfir upp á karlkyns samstarfsmenn sína, frjálslynda, vinstrisinnaða háskólamenn, taka múhameðstrú en þeim er með því ekki aðeins lofað öruggri vinnu til frambúðar, heldur einnig því sem þeir þrá heitast af öllu - fjölkvæni með stelpum á táningsaldri. Snoðaða yfirkonan hverfur og yfirmaður Francois er nú nýbakaður trúskiptingur sem stærir sig af fimmtán ára eiginkonu sinni. Nú er fokið í flest skjól, allur efi og ótti Francois hverfur eins og dögg fyrir sólu og hann snýst til hinnar nýju ríkistrúar - undirgefinn hinum nýju herrum, líkt og hann var undirgefinn hinum gömlu. Það er tilviljun ein sem ræður því að hann uppsker betur undir hinum nýja drottnara en þeim gamla. Sá óumburðarlyndi sigrar Í bók sinni „Skin in The Game” skrifaði tölfræðingurinn Nassim Nicholas Taleb um það hvernig lítill og staðfastur minnihluti getur stjórnað heilu samfélagi og nefnir þar t.d sem dæmi hvernig trúarhópar sem leggja sér ekki ákveðnar fæðutegundir til munns, geta orðið til þess að allar merkingar á vörum eru gerðar með þá í huga. Hann bendir einnig á hvernig kristni breiddist út í Rómarveldi á ógnarhraða sökum þess hversu staðfastir kristnir menn voru í sinni trú. Samkvæmt þessari kenningu skiptir litlu máli hversu stór hópurinn er - aðeins hversu hart hann gengur fram, og hversu ósveigjanlegur hann sé. Sagan er sneisafull af slíkum dæmum og við þekkjum auðvitað mörg slík vel úr samtímanum. Séra Guðrún Karls Helgudóttir, biskup þjóðkirkjunnar, fjallaði um það í jólapredikun sinni hvernig kristinni trú hefur á síðustu árum verið ýtt út úr samfélaginu. Hún sagði m.a: „Fyrir nokkrum árum byrjuðum við smátt og smátt að fjarlægja trú úr almannarými á Íslandi. Almannarýmið átti að verða hlutlaust rými en trúin átti að búa í kirkjum og á heimilum, verða einkamál fólks. Þetta hófst með umræðu um samskipti skóla og kirkju, sem var í raun mikilvæg í samfélagi sem var að breytast. Þetta leiddi m.a. til þess að smám saman urðum við feimin við að ræða trú og trúmál á almannafæri. Trú varð feimnismál,“ Hún sagði einnig að Guðleysi væri ekki hlutleysi. Það er óhætt að taka undir hvert orð. Guðlaust rými er allt annað en hlutlaust. Fámennur, staðfastur og óumburðarlyndur hópur fékk sínu fram, ýtti kristni út á jaðarinn, og traðkaði yfir tómarúmið sem myndaðist á eftir, með slæmum afleiðingum fyrir samfélagið allt. Trúlausir kristnir menn En hvernig gat þetta gerst? Hvers vegna eru kristnir menn ofurseldir því að trú þeirra sé ýtt út á jaðar samfélagsins og jafn máttlausir í mótstöðu og raun ber vitni? Í fyrirlestri sínum í Regensburg árið 2006, fjallaði hans heilagleiki Benedikt XVI páfi m.a um það hvernig frjálslynd guðfræði nítjándu og tuttugustu aldar hafi valdið miklum skaða, og þá sérstaklega guðfræði Adolfs von Harnack. Sú guðfræði lagði áherslu á manninn Jesú Krist sem siðspeking þ.e þá hugmynd að Kristur væri fyrst og fremst faðir húmanísks boðskapar og gæti því runnið fullkomlega saman við nútíma rökhyggju og vísindalegar framfarir. Með slíkum áherslum væri hægt að frelsa kristnina frá öllum heimspekilegum og guðfræðilegum vangaveltum og þá sérstaklega þeirri hugmynd að Kristur væri guðdómlegur og hluti af heilagri þrenningu. Með öðrum orðum ætti að aðlaga Guð að tíðarandanum en ekki öfugt. Afleiðingar slíkrar hugmyndafræði, sem hefur verið afar áberandi á Íslandi, ekki síst innan þjóðkirkjunnar, eru þær að kristnir menn enda eins og söguhetjan Francois í skáldsögu Houellebecq: ofurseldir þeim sem hafa viljann til að drottna yfir þeim á hverjum tíma. Það er nefnilega engin staðfesta fólgin í því að trúa á siðspekinginn Krist, aðeins hinn guðdómlega. Höfundur er listamaður og leikmaður í kaþólsku kirkjunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Sjá meira
Bókin „Undirgefni” eftir franska rithöfundinn Michel Houellebecq eða „Soumission” eins og hún nefnist á frummálinu, olli töluverðu fjaðrafoki þegar hún kom út, eiginlega áður en nokkur maður hafði lesið hana. Það vildi nefnilega svo óheppilega til að skáldsagan, sem allir héldu að fjallaði fyrst og fremst um Íslam í Frakklandi, kom út þann 7. janúar 2015, daginn sem íslamskir hryðjuverkamenn réðust inn í á skrifstofur tímaritsins Charlie Hebdo, myrtu tólf manns og slösuðu tíu. Bókarinnar hafði reyndar verið beðið með bæði ótta og eftirvæntingu, enda hefur Houellebecq verið þekktur fyrir að ögra með verkum sínum. Að þessu sinni var tímasetningin svo óheppileg að höfundurinn hrökklaðist í felur. Titill skáldsögunnar vísar í Íslam sem þýðir einmitt undirgefni en hann er þó margræður. Þó skáldsagan fjalli um yfirtöku múhameðstrúarmanna á Frakklandi í nálægri framtíð, þá er bókin ekki um Íslam nema að litlu leyti og Houllebeqc hæðist hvorki að trúarbrögðunum né gagnrýnir þau með beinum hætti. Sagan fjallar öllu heldur um hvernig afstæðishyggja og sinnuleysi skilja hinn frjálslynda vestræna nútímamann óvarinn fyrir sér róttækari og staðfastari öflum. Aðalsöguhetja „Undirgefni” er frekar dæmigerð fyrir Houellebecq sögu. Francois er þunglyndur háskólaprófessor sem á stuttum ástarsamböndum við unga nemendur sína og kemur litlu í verk í háskóla þar sem yfirmaður hans er snoðklippt kona, hámenntaður kynjafræðingur sem nýtur þess að niðurlægja karlmenn kynferðislega. Francois er á miðjum aldri og reiknar með því að með sígandi pungi munu ástarævintýrin, og þar með sú litla gleði sem hann upplifir ennþá, brátt líða undir lok. Þegar frambjóðandi múslima sigrar Marine Le Pen í forsetakosningunum og gerir Frakkland að múslímaríki stuttu síðar, þá eru öllum karlmönnum sem játa ekki múhameðstrú bannað að kenna og allar konur eru gerðar að húsfrúm. Francois horfir upp á karlkyns samstarfsmenn sína, frjálslynda, vinstrisinnaða háskólamenn, taka múhameðstrú en þeim er með því ekki aðeins lofað öruggri vinnu til frambúðar, heldur einnig því sem þeir þrá heitast af öllu - fjölkvæni með stelpum á táningsaldri. Snoðaða yfirkonan hverfur og yfirmaður Francois er nú nýbakaður trúskiptingur sem stærir sig af fimmtán ára eiginkonu sinni. Nú er fokið í flest skjól, allur efi og ótti Francois hverfur eins og dögg fyrir sólu og hann snýst til hinnar nýju ríkistrúar - undirgefinn hinum nýju herrum, líkt og hann var undirgefinn hinum gömlu. Það er tilviljun ein sem ræður því að hann uppsker betur undir hinum nýja drottnara en þeim gamla. Sá óumburðarlyndi sigrar Í bók sinni „Skin in The Game” skrifaði tölfræðingurinn Nassim Nicholas Taleb um það hvernig lítill og staðfastur minnihluti getur stjórnað heilu samfélagi og nefnir þar t.d sem dæmi hvernig trúarhópar sem leggja sér ekki ákveðnar fæðutegundir til munns, geta orðið til þess að allar merkingar á vörum eru gerðar með þá í huga. Hann bendir einnig á hvernig kristni breiddist út í Rómarveldi á ógnarhraða sökum þess hversu staðfastir kristnir menn voru í sinni trú. Samkvæmt þessari kenningu skiptir litlu máli hversu stór hópurinn er - aðeins hversu hart hann gengur fram, og hversu ósveigjanlegur hann sé. Sagan er sneisafull af slíkum dæmum og við þekkjum auðvitað mörg slík vel úr samtímanum. Séra Guðrún Karls Helgudóttir, biskup þjóðkirkjunnar, fjallaði um það í jólapredikun sinni hvernig kristinni trú hefur á síðustu árum verið ýtt út úr samfélaginu. Hún sagði m.a: „Fyrir nokkrum árum byrjuðum við smátt og smátt að fjarlægja trú úr almannarými á Íslandi. Almannarýmið átti að verða hlutlaust rými en trúin átti að búa í kirkjum og á heimilum, verða einkamál fólks. Þetta hófst með umræðu um samskipti skóla og kirkju, sem var í raun mikilvæg í samfélagi sem var að breytast. Þetta leiddi m.a. til þess að smám saman urðum við feimin við að ræða trú og trúmál á almannafæri. Trú varð feimnismál,“ Hún sagði einnig að Guðleysi væri ekki hlutleysi. Það er óhætt að taka undir hvert orð. Guðlaust rými er allt annað en hlutlaust. Fámennur, staðfastur og óumburðarlyndur hópur fékk sínu fram, ýtti kristni út á jaðarinn, og traðkaði yfir tómarúmið sem myndaðist á eftir, með slæmum afleiðingum fyrir samfélagið allt. Trúlausir kristnir menn En hvernig gat þetta gerst? Hvers vegna eru kristnir menn ofurseldir því að trú þeirra sé ýtt út á jaðar samfélagsins og jafn máttlausir í mótstöðu og raun ber vitni? Í fyrirlestri sínum í Regensburg árið 2006, fjallaði hans heilagleiki Benedikt XVI páfi m.a um það hvernig frjálslynd guðfræði nítjándu og tuttugustu aldar hafi valdið miklum skaða, og þá sérstaklega guðfræði Adolfs von Harnack. Sú guðfræði lagði áherslu á manninn Jesú Krist sem siðspeking þ.e þá hugmynd að Kristur væri fyrst og fremst faðir húmanísks boðskapar og gæti því runnið fullkomlega saman við nútíma rökhyggju og vísindalegar framfarir. Með slíkum áherslum væri hægt að frelsa kristnina frá öllum heimspekilegum og guðfræðilegum vangaveltum og þá sérstaklega þeirri hugmynd að Kristur væri guðdómlegur og hluti af heilagri þrenningu. Með öðrum orðum ætti að aðlaga Guð að tíðarandanum en ekki öfugt. Afleiðingar slíkrar hugmyndafræði, sem hefur verið afar áberandi á Íslandi, ekki síst innan þjóðkirkjunnar, eru þær að kristnir menn enda eins og söguhetjan Francois í skáldsögu Houellebecq: ofurseldir þeim sem hafa viljann til að drottna yfir þeim á hverjum tíma. Það er nefnilega engin staðfesta fólgin í því að trúa á siðspekinginn Krist, aðeins hinn guðdómlega. Höfundur er listamaður og leikmaður í kaþólsku kirkjunni.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun