Viska bendir á ójöfnuð kynslóðanna Yngvi Sighvatsson skrifar 26. nóvember 2024 20:32 22. nóvember birtist áhugaverð grein á vef RÚV – grein sem enginn virðist tala um, en fjallar samt um það sem við ættum öll að vera að kjósa um. Viska er stéttarfélag fyrir sérfræðinga á íslenskum vinnumarkaði og stærsta aðildarfélag Bandalags háskólamanna (BHM). Félagið, sem er ekki þekkt fyrir að sinna réttindagæslu fyrir þá sem minna mega sín, fann þó ástæðu til að vekja athygli á alvarlegum málum: Ójöfnuður milli kynslóða hefur aukist tvisvar sinnum hraðar á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Ungt fólk er skilið eftir á hliðarlínunni. Þegar hagvöxtur byggist á láglaunastörfum og hækkandi húsnæðisverði, er það ungt fólk – sem er nú í miklum mæli á leigumarkaði – sem tapar mest. Ísland: Frá séreignarþjóð til leiguþjóðar Við höfum rekið hér séreignarstefnu sem á sér enga hliðstæðu í lýðveldissögunni. Um aldamót bjó 91% landsmanna í eigin húsnæði – nú er hlutfallið komið niður í 73%. Leigumarkaðurinn, sem var 4-5% af húsnæðismarkaðnum um aldamót, er nú 27-30%. Á sama tíma voru Íslendingar sviptir þeim rétti að fá lóðir á kostnaðarverði, sem áður var sjálfsagt. Nú eru lóðir seldar með það markmið að hámarka gróða, sem gerir fjársterkum kleift að hagnast á grunnþörf almennings, á meðan venjulegar fjölskyldur standa eftir með hærri kostnað og minni möguleika. Þegar markaðurinn fékk valdið voru lánshlutföll hækkuð og lánin færð til bankakerfisins í stað Íbúðalánasjóðs. Þetta ýtti íbúðum hraðar á markað, en framboðið jókst ekki í takt við eftirspurn. Þetta hefur gert fjársterkum kleift að safna eignum og stjórna verðlagi – upphaf kerfis sem viðgengst enn í dag og eykur misskiptingu í íslensku samfélagi. Hrunið – Þegar heimilin misstu fótfestu Þegar búið var að ýta lánum að fólki sem einungis vildi búa sér og sínum heimili – lánum frá bönkum sem síðan æddu fram úr sér í græðgisvímu – varð hrunið óhjákvæmilegt. Fjöldi fjölskyldna missti heimili sín á þessum tíma. Það sem á eftir fylgdi er sá þáttur sem hefur reynst mörgum erfitt að kyngja: Heimilin sem fjölskyldur misstu voru ekki nýtt til að byggja upp öryggi á nýjan leik fyrir almenning. Þvert á móti voru þau afhent stórum leigufélögum sem síðan hafa fengið að vaxa og dafna innan samfélags sem heldur áfram að trúa á séreignarstefnuna – en er á sama tíma með stóran hluta heimila á óregluvæddasta leigumarkaði innan OECD. Nú hefur þessi þróun leitt til þess að eitt af hverjum fjórum heimilum á Íslandi er undir ofurvaldi leigusala. Þessi staða hefur skapað kerfisbundinn vanda, þar sem stór hluti samfélagsins glímir við ótryggt húsnæði og of hátt leiguverð. Þessi meinsemd hefur ekki aðeins bitnað á lágtekjufólki heldur á öllum þeim sem glíma við síhækkandi húsnæðiskostnað í samfélagi sem áður lagði áherslu á húsnæðisöryggi. Þegar allir vildu sitt eigið leigufélag – Kapphlaupið um íbúðirnar Árið 2016 sendu Leigjendasamtökin erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem þau vöruðu við hættulegri þróun: uppkaup leigufélaga á íbúðarhúsnæði með það skýra markmið að hækka verðmæti eignanna. Þetta var gert til að réttlæta hækkandi leiguverð – þróun sem hefur reynst bæði leigjendum og þeim sem vilja eignast eigið húsnæði þungbær. Á sama tíma hófu fjársterkir einstaklingar, með greiðan aðgang að lánsfé, eigin „gullgrafaræði“ á húsnæðismarkaði. Fjármálarráðgjafar hvöttu þá sem gátu til að kaupa íbúðir og leigja þær út, því það var talin besta leiðin til að ávaxta fé. Þetta var í raun upphafið að kapphlaupi um íbúðirnar milli fjárfesta og venjulegra fjölskyldna. Útkoman var óhjákvæmileg: Verðið rauk upp, og fólk með takmarkaða fjárhagstöðu átti enga möguleika á að keppa við fjárfesta. Hlutfall íbúða sem seldust til fjárfesta náði allt að 90%, með venjulegt fólk skilið eftir í leigukerfi sem það átti enga von um að komast úr. Þetta leiddi ekki aðeins til hækkandi húsnæðisverðs heldur einnig verðbólgu sem hefur að stórum hluta verið drifin áfram af þessum húsnæðisverðshækkunum. Í stað þess að vinna gegn þessari þróun, hefur kerfið gert hana að forsendu íslensks hagkerfis. Afleiðingarnar – Þegar eitthvað verður að láta undan Það sem hófst sem fjárfestingartækifæri og brask hefur nú tekið á sig mynd kerfisbundins óréttlætis. Venjulegt fólk, sem getur ekki keppt við fjárfesta, lendir í hlutverki leigjenda það sem eftir er ævinnar, á meðan fjársterkir aðilar hagnast á grunnþörf þeirra. Hvar endar þetta brask? Húsnæði getur ekki hækkað endalaust í tvöföldu hlutfalli við laun, en það hefur verið þróunin frá aldamótum. Samkeppnishæfni landsins er farin að láta á sjá - því græðgi fárra hefur bein áhrif á fyrirtækin, fólk þarf að hafa þak yfir höfuðið, þetta er ekkert val. Stéttaskiptingin sem enginn bað um Ég þekki engan sem bað um aukna stéttaskiptingu á Íslandi. Þú? Ekki ég, það er alveg ljóst. En er það ekki umhugsunarvert að sú sé raunin? Að við, þjóðin, höfum ekki einu sinni verið látin vita? Við vorum aldrei spurð hvort við vildum: Vera með langlægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Svifta rúmlega 30 þúsund Íslendinga félagslegum rétti sínum til að eiga heimili og afhenda það í hendur leigufélaga. Leigufélög sem síðan stuðluðu að hækkun húsnæðiverðs og ýta sífellt fleiri inn á leigumarkaðinn. Að fjárhagslegur styrkur foreldra ungs fólks ræður nú úrslitum um framtíð þess: Annað hvort átt þú íbúð, eða þú endar í hlutverki þess að greiða fyrir húsnæði annarra það sem eftir er ævinnar. Og hver eru afleiðingarnar? Þessir 30 þúsund einstaklingar greiða nú allt að 80% af útborguðum launum sínum í leigu, í stað þess að byggja upp eigið heimili og fjárhagslegt öryggi – Að öllum líkindum um 12 þúsund börn sem ná ekki að mynda eðlileg félagsleg tengsl nauðsynleg þroska þeirra, þau eru alltaf að flytja. Spurningin sem við ættum að velta fyrir okkur er einföld: Hvenær tókum við þessa ákvörðun? Og ef við tókum hana ekki, hvernig gat þetta þá gerst? Höfundur er í stjórn leigjendasamtakanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Leigumarkaður Mest lesið Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Sjá meira
22. nóvember birtist áhugaverð grein á vef RÚV – grein sem enginn virðist tala um, en fjallar samt um það sem við ættum öll að vera að kjósa um. Viska er stéttarfélag fyrir sérfræðinga á íslenskum vinnumarkaði og stærsta aðildarfélag Bandalags háskólamanna (BHM). Félagið, sem er ekki þekkt fyrir að sinna réttindagæslu fyrir þá sem minna mega sín, fann þó ástæðu til að vekja athygli á alvarlegum málum: Ójöfnuður milli kynslóða hefur aukist tvisvar sinnum hraðar á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Ungt fólk er skilið eftir á hliðarlínunni. Þegar hagvöxtur byggist á láglaunastörfum og hækkandi húsnæðisverði, er það ungt fólk – sem er nú í miklum mæli á leigumarkaði – sem tapar mest. Ísland: Frá séreignarþjóð til leiguþjóðar Við höfum rekið hér séreignarstefnu sem á sér enga hliðstæðu í lýðveldissögunni. Um aldamót bjó 91% landsmanna í eigin húsnæði – nú er hlutfallið komið niður í 73%. Leigumarkaðurinn, sem var 4-5% af húsnæðismarkaðnum um aldamót, er nú 27-30%. Á sama tíma voru Íslendingar sviptir þeim rétti að fá lóðir á kostnaðarverði, sem áður var sjálfsagt. Nú eru lóðir seldar með það markmið að hámarka gróða, sem gerir fjársterkum kleift að hagnast á grunnþörf almennings, á meðan venjulegar fjölskyldur standa eftir með hærri kostnað og minni möguleika. Þegar markaðurinn fékk valdið voru lánshlutföll hækkuð og lánin færð til bankakerfisins í stað Íbúðalánasjóðs. Þetta ýtti íbúðum hraðar á markað, en framboðið jókst ekki í takt við eftirspurn. Þetta hefur gert fjársterkum kleift að safna eignum og stjórna verðlagi – upphaf kerfis sem viðgengst enn í dag og eykur misskiptingu í íslensku samfélagi. Hrunið – Þegar heimilin misstu fótfestu Þegar búið var að ýta lánum að fólki sem einungis vildi búa sér og sínum heimili – lánum frá bönkum sem síðan æddu fram úr sér í græðgisvímu – varð hrunið óhjákvæmilegt. Fjöldi fjölskyldna missti heimili sín á þessum tíma. Það sem á eftir fylgdi er sá þáttur sem hefur reynst mörgum erfitt að kyngja: Heimilin sem fjölskyldur misstu voru ekki nýtt til að byggja upp öryggi á nýjan leik fyrir almenning. Þvert á móti voru þau afhent stórum leigufélögum sem síðan hafa fengið að vaxa og dafna innan samfélags sem heldur áfram að trúa á séreignarstefnuna – en er á sama tíma með stóran hluta heimila á óregluvæddasta leigumarkaði innan OECD. Nú hefur þessi þróun leitt til þess að eitt af hverjum fjórum heimilum á Íslandi er undir ofurvaldi leigusala. Þessi staða hefur skapað kerfisbundinn vanda, þar sem stór hluti samfélagsins glímir við ótryggt húsnæði og of hátt leiguverð. Þessi meinsemd hefur ekki aðeins bitnað á lágtekjufólki heldur á öllum þeim sem glíma við síhækkandi húsnæðiskostnað í samfélagi sem áður lagði áherslu á húsnæðisöryggi. Þegar allir vildu sitt eigið leigufélag – Kapphlaupið um íbúðirnar Árið 2016 sendu Leigjendasamtökin erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem þau vöruðu við hættulegri þróun: uppkaup leigufélaga á íbúðarhúsnæði með það skýra markmið að hækka verðmæti eignanna. Þetta var gert til að réttlæta hækkandi leiguverð – þróun sem hefur reynst bæði leigjendum og þeim sem vilja eignast eigið húsnæði þungbær. Á sama tíma hófu fjársterkir einstaklingar, með greiðan aðgang að lánsfé, eigin „gullgrafaræði“ á húsnæðismarkaði. Fjármálarráðgjafar hvöttu þá sem gátu til að kaupa íbúðir og leigja þær út, því það var talin besta leiðin til að ávaxta fé. Þetta var í raun upphafið að kapphlaupi um íbúðirnar milli fjárfesta og venjulegra fjölskyldna. Útkoman var óhjákvæmileg: Verðið rauk upp, og fólk með takmarkaða fjárhagstöðu átti enga möguleika á að keppa við fjárfesta. Hlutfall íbúða sem seldust til fjárfesta náði allt að 90%, með venjulegt fólk skilið eftir í leigukerfi sem það átti enga von um að komast úr. Þetta leiddi ekki aðeins til hækkandi húsnæðisverðs heldur einnig verðbólgu sem hefur að stórum hluta verið drifin áfram af þessum húsnæðisverðshækkunum. Í stað þess að vinna gegn þessari þróun, hefur kerfið gert hana að forsendu íslensks hagkerfis. Afleiðingarnar – Þegar eitthvað verður að láta undan Það sem hófst sem fjárfestingartækifæri og brask hefur nú tekið á sig mynd kerfisbundins óréttlætis. Venjulegt fólk, sem getur ekki keppt við fjárfesta, lendir í hlutverki leigjenda það sem eftir er ævinnar, á meðan fjársterkir aðilar hagnast á grunnþörf þeirra. Hvar endar þetta brask? Húsnæði getur ekki hækkað endalaust í tvöföldu hlutfalli við laun, en það hefur verið þróunin frá aldamótum. Samkeppnishæfni landsins er farin að láta á sjá - því græðgi fárra hefur bein áhrif á fyrirtækin, fólk þarf að hafa þak yfir höfuðið, þetta er ekkert val. Stéttaskiptingin sem enginn bað um Ég þekki engan sem bað um aukna stéttaskiptingu á Íslandi. Þú? Ekki ég, það er alveg ljóst. En er það ekki umhugsunarvert að sú sé raunin? Að við, þjóðin, höfum ekki einu sinni verið látin vita? Við vorum aldrei spurð hvort við vildum: Vera með langlægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Svifta rúmlega 30 þúsund Íslendinga félagslegum rétti sínum til að eiga heimili og afhenda það í hendur leigufélaga. Leigufélög sem síðan stuðluðu að hækkun húsnæðiverðs og ýta sífellt fleiri inn á leigumarkaðinn. Að fjárhagslegur styrkur foreldra ungs fólks ræður nú úrslitum um framtíð þess: Annað hvort átt þú íbúð, eða þú endar í hlutverki þess að greiða fyrir húsnæði annarra það sem eftir er ævinnar. Og hver eru afleiðingarnar? Þessir 30 þúsund einstaklingar greiða nú allt að 80% af útborguðum launum sínum í leigu, í stað þess að byggja upp eigið heimili og fjárhagslegt öryggi – Að öllum líkindum um 12 þúsund börn sem ná ekki að mynda eðlileg félagsleg tengsl nauðsynleg þroska þeirra, þau eru alltaf að flytja. Spurningin sem við ættum að velta fyrir okkur er einföld: Hvenær tókum við þessa ákvörðun? Og ef við tókum hana ekki, hvernig gat þetta þá gerst? Höfundur er í stjórn leigjendasamtakanna.
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun