Eru samfélagsmiðlar að setja heilbrigðiskerfi framtíðarinnar á hausinn? Guðrún Nanna Egilsdóttir og Dögg Guðmundsdóttir skrifa 8. júní 2024 08:01 Næringarfræðin og samfélagsmiðlar Gríðarlegt magn upplýsinga flæðir óhindrað inn í líf okkar í gegnum samfélagsmiðla daglega. Sjálfar erum við dyggir notendur samfélagsmiðla, en okkur þykir þó ástæða til að vekja athygli á hvaða áhrif þessar upplýsingar kunna að hafa á heilsu okkar, hversu berskjölduð við erum fyrir þeim og hversu áreiðanlegar þær eru. Næringarupplýsingar eru áberandi á samfélagsmiðlum og virðist hver sem er sjá sig knúinn til að deila þekkingu sinni á efninu, burt séð frá menntun eða vísindalæsi. Það veldur því að gríðarlega mikið af röngum upplýsingum eru um næringu á samfélagsmiðlum. Niðurstöður nýlegrar rannsóknar sem tók saman áreiðanleika upplýsinga um næringu á netinu sýndi fram á að yfirgnæfandi meirihluti upplýsinga um næringu á samfélagsmiðlum voru af lélegum/lágum gæðum en efni frá sérfræðingum þótti hinsvegar gæðamikið. Það gleymist líka gjarnan að fjöldi matvæla- og fæðubótafyrirtækja nýta sér vettvanginn til markaðssetningar. Margar slíkar auglýsingar líta því oft út eins og fræðsluefni en eru það í raun alls ekki heldur er verið að reyna að selja ákveðnar vörur. Það skal tekið fram að næringarfræðingar mega til að mynda ekki vera kostaðir af neinu til þess að halda trúverðugleika. Að borða reglulega og neyta næringarríkrar fæðu getur öllu jafna haft fjölþætt og jákvæð áhrif á heilsu okkar til skemmri og lengri tíma. Þetta er vanmetið og öflugt tól til að efla heilsuna og auka lífsgæði okkar á efri árum sem og að minnka líkur á ákveðnum sjúkdómum. Mjög mikilvægt er því að geta greint á milli réttra og rangra heilsufarsupplýsinga til þess að geta tekið upplýsta ákvörðun um eigin heilsu. Þeir sem dreifa röngum upplýsingum um næringu Algengt er að einstaklingar sem eru háværir að tala um næringu á ýktan hátt á samfélagsmiðlum séu haldnir svo kölluðum Dunning Kruger áhrifum. Dunning Kruger áhrif er þegar einstaklingar fara að ofmeta þekkingu sína á ákveðnu efni þegar að raunin er sú að vitneskja þeirra um efnið er lítil. Af völdum þessa áhrifa hefur margt sjálfsöryggt en ófaglært fólk, oft áhrifavaldar, ekki næga þekkingu um efnið til að átta sig á að þeirra þekking sé takmörkuð. Oft einblínir þetta fólk líka á ranga hluti sem má líkja við að horfa á eitt púsl í stað þess að horfa á allt púsluspilið og stundum er púslið ekki einu sinni úr réttu púsluspili. Því grynnri þekkingu sem við höfum á einhverju viðfangsefni og jafnvel sérstakan áhuga á litlu atriði þar innan því líklegri erum við til að ofmeta vægi þess. Þessir aðilar nota gjarnan „cherry picking“ rannsókna sem stafar af staðfestingarhlutdrægni, það er að segja að einstaklingar finna rannsókn/ir sem styðja fullyrðingu sína á meðan þeir hafna meðvitað eða ómeðvitað rannsóknum sem að sýna fram á hið gagnstæða þó að þær geti verið töluvert fleiri. Þannig halda þeir áfram að viðhalda því sem þeir vilja trúa með því að einblína á örfáar rannsóknir og hunsa heildarmynd vísindarannsókna um efnið sem segir allt annað. Ef þú segir eitthvað nógu hátt og af nógu miklu sjálfstrausti mun fólk hlusta. Óháð hvaða upplýsingunum þú ert að deila, sem gætu verið algjört bull. Þessir aðilar nota oft stór og mikil orð og segja skoðun sína af mikilli ástríðu og jafnvel á árásagjarnan hátt með hræðsluáróðri á samfélagsmiðlum. Aftur á móti eru sérfræðingar gjarnan hlédrægari og forðast að fullyrða of mikið vegna þess hve meðvitaðir þeir eru um það sem þeir vita ekki. Þetta þýðir að við erum oft skilin eftir með háværustu raddirnar en ekki nákvæmar og réttar upplýsingarnar. Er þetta samt ekki flest allt rétt bara? Önnur nýleg rannsókn sýndi fram á að svokölluð „bergmálshólf“ (e. echo chambers) eigi auðvelt með að myndast á samfélagsmiðlum. Þessi bergmálshólf valda því að einstaklingur verður meira útsettur fyrir ákveðnum upplýsingum sem styður og styrkir fyrri sjónarmið og hugmyndir. Því myndast umhverfi þar sem aðeins upplýsingar og skoðanir endurspeglast sem styrkja eigin hugmyndir, burt séð hvort þær séu réttar eða ekki. Niðurstöður þessarra og annarra rannsókna segja okkur að eitthvað þarf að gera. Miðað við núverandi þróun þykir ástæða til að hafa áhyggjur, þá sérstaklega þegar kemur að heilsu okkar. Versnandi heilsu þjóðar kostar heilbrigðiskerfið enn meiri pening. Áhrifaríkar forvarnir gætu því bæði sparað okkur heilsubresti og pening til lengri tíma litið. Hvað get ég gert? Fólk á öllum aldri er berskjaldað fyrir röngum upplýsingum á samfélagsmiðlum, sér í lagi næringu. Margir leita til samfélagsmiðla til að skoða hugsunarlaust, enda margt skemmtilegt að finna þar og jafnvel ágæt leið til að ‘slökkva aðeins á sér’. En við verðum því berskjaldaðri fyrir vikið. Það er því mikilvægt fyrir okkur að vera meðvituð og kveikja á gagnrýnni hugsun þegar upplýsingar um næringu bera að garði. Nokkrir hlutir sem þú getur gert: • Treystu eigin innsæi. Það er mjög líklegt að þú vitir ýmislegt nú þegar um næringarríkt mataræði og að það sé ansi margt sem þú ert að gera vel. Þú og þinn líkami þekkið/finnið best hvaða matur styður við þarfir og eykur vellíðan. Upplýsingar sem hljóma eins og þú þurfir að umbreyta öllu í mataræðinu þínu eru ólíklegar til að hjálpa. • Taktu til á samfélagsmiðlunum þínum. Vertu viss um þeir sem þú fylgir hafi þekkingu til að deila áreiðanlegum upplýsingum. Rauð flögg eru t.d. hræðsluáróður, matvæli ítrekað djöflavædd og því haldið fram að eitt matvæli geti alfarið valdið slæmri heilsu. • Taktu því sem þú sérð um næringu á samfélagsmiðlum með fyrirvara nema að það komi frá öruggri heimild, næringarfræðingi, Embætti Landlæknis eða sérfræðingum. • Hafðu í huga hvað er á bakvið upplýsingarnar, er möguleiki að manneskjan sé að reyna að selja þér eitthvað? • Forðastu aðila sem eru með ýktar staðhæfingar og hræðsluáróður, reyna að fá þig til að vantreysta sérfræðingum og eru með svarthvítan hugsunarhátt. Hægt er að nálgast frekari upplýsingar um næringu byggt á vísindalegum heimildum á instagram aðgangnum @naeringogjafnvaegi Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Vísindi, hugvit og seigla – hugsum stórt og svo stærra! Sandra Mjöll Jónsdóttir-Buch Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Næringarfræðin og samfélagsmiðlar Gríðarlegt magn upplýsinga flæðir óhindrað inn í líf okkar í gegnum samfélagsmiðla daglega. Sjálfar erum við dyggir notendur samfélagsmiðla, en okkur þykir þó ástæða til að vekja athygli á hvaða áhrif þessar upplýsingar kunna að hafa á heilsu okkar, hversu berskjölduð við erum fyrir þeim og hversu áreiðanlegar þær eru. Næringarupplýsingar eru áberandi á samfélagsmiðlum og virðist hver sem er sjá sig knúinn til að deila þekkingu sinni á efninu, burt séð frá menntun eða vísindalæsi. Það veldur því að gríðarlega mikið af röngum upplýsingum eru um næringu á samfélagsmiðlum. Niðurstöður nýlegrar rannsóknar sem tók saman áreiðanleika upplýsinga um næringu á netinu sýndi fram á að yfirgnæfandi meirihluti upplýsinga um næringu á samfélagsmiðlum voru af lélegum/lágum gæðum en efni frá sérfræðingum þótti hinsvegar gæðamikið. Það gleymist líka gjarnan að fjöldi matvæla- og fæðubótafyrirtækja nýta sér vettvanginn til markaðssetningar. Margar slíkar auglýsingar líta því oft út eins og fræðsluefni en eru það í raun alls ekki heldur er verið að reyna að selja ákveðnar vörur. Það skal tekið fram að næringarfræðingar mega til að mynda ekki vera kostaðir af neinu til þess að halda trúverðugleika. Að borða reglulega og neyta næringarríkrar fæðu getur öllu jafna haft fjölþætt og jákvæð áhrif á heilsu okkar til skemmri og lengri tíma. Þetta er vanmetið og öflugt tól til að efla heilsuna og auka lífsgæði okkar á efri árum sem og að minnka líkur á ákveðnum sjúkdómum. Mjög mikilvægt er því að geta greint á milli réttra og rangra heilsufarsupplýsinga til þess að geta tekið upplýsta ákvörðun um eigin heilsu. Þeir sem dreifa röngum upplýsingum um næringu Algengt er að einstaklingar sem eru háværir að tala um næringu á ýktan hátt á samfélagsmiðlum séu haldnir svo kölluðum Dunning Kruger áhrifum. Dunning Kruger áhrif er þegar einstaklingar fara að ofmeta þekkingu sína á ákveðnu efni þegar að raunin er sú að vitneskja þeirra um efnið er lítil. Af völdum þessa áhrifa hefur margt sjálfsöryggt en ófaglært fólk, oft áhrifavaldar, ekki næga þekkingu um efnið til að átta sig á að þeirra þekking sé takmörkuð. Oft einblínir þetta fólk líka á ranga hluti sem má líkja við að horfa á eitt púsl í stað þess að horfa á allt púsluspilið og stundum er púslið ekki einu sinni úr réttu púsluspili. Því grynnri þekkingu sem við höfum á einhverju viðfangsefni og jafnvel sérstakan áhuga á litlu atriði þar innan því líklegri erum við til að ofmeta vægi þess. Þessir aðilar nota gjarnan „cherry picking“ rannsókna sem stafar af staðfestingarhlutdrægni, það er að segja að einstaklingar finna rannsókn/ir sem styðja fullyrðingu sína á meðan þeir hafna meðvitað eða ómeðvitað rannsóknum sem að sýna fram á hið gagnstæða þó að þær geti verið töluvert fleiri. Þannig halda þeir áfram að viðhalda því sem þeir vilja trúa með því að einblína á örfáar rannsóknir og hunsa heildarmynd vísindarannsókna um efnið sem segir allt annað. Ef þú segir eitthvað nógu hátt og af nógu miklu sjálfstrausti mun fólk hlusta. Óháð hvaða upplýsingunum þú ert að deila, sem gætu verið algjört bull. Þessir aðilar nota oft stór og mikil orð og segja skoðun sína af mikilli ástríðu og jafnvel á árásagjarnan hátt með hræðsluáróðri á samfélagsmiðlum. Aftur á móti eru sérfræðingar gjarnan hlédrægari og forðast að fullyrða of mikið vegna þess hve meðvitaðir þeir eru um það sem þeir vita ekki. Þetta þýðir að við erum oft skilin eftir með háværustu raddirnar en ekki nákvæmar og réttar upplýsingarnar. Er þetta samt ekki flest allt rétt bara? Önnur nýleg rannsókn sýndi fram á að svokölluð „bergmálshólf“ (e. echo chambers) eigi auðvelt með að myndast á samfélagsmiðlum. Þessi bergmálshólf valda því að einstaklingur verður meira útsettur fyrir ákveðnum upplýsingum sem styður og styrkir fyrri sjónarmið og hugmyndir. Því myndast umhverfi þar sem aðeins upplýsingar og skoðanir endurspeglast sem styrkja eigin hugmyndir, burt séð hvort þær séu réttar eða ekki. Niðurstöður þessarra og annarra rannsókna segja okkur að eitthvað þarf að gera. Miðað við núverandi þróun þykir ástæða til að hafa áhyggjur, þá sérstaklega þegar kemur að heilsu okkar. Versnandi heilsu þjóðar kostar heilbrigðiskerfið enn meiri pening. Áhrifaríkar forvarnir gætu því bæði sparað okkur heilsubresti og pening til lengri tíma litið. Hvað get ég gert? Fólk á öllum aldri er berskjaldað fyrir röngum upplýsingum á samfélagsmiðlum, sér í lagi næringu. Margir leita til samfélagsmiðla til að skoða hugsunarlaust, enda margt skemmtilegt að finna þar og jafnvel ágæt leið til að ‘slökkva aðeins á sér’. En við verðum því berskjaldaðri fyrir vikið. Það er því mikilvægt fyrir okkur að vera meðvituð og kveikja á gagnrýnni hugsun þegar upplýsingar um næringu bera að garði. Nokkrir hlutir sem þú getur gert: • Treystu eigin innsæi. Það er mjög líklegt að þú vitir ýmislegt nú þegar um næringarríkt mataræði og að það sé ansi margt sem þú ert að gera vel. Þú og þinn líkami þekkið/finnið best hvaða matur styður við þarfir og eykur vellíðan. Upplýsingar sem hljóma eins og þú þurfir að umbreyta öllu í mataræðinu þínu eru ólíklegar til að hjálpa. • Taktu til á samfélagsmiðlunum þínum. Vertu viss um þeir sem þú fylgir hafi þekkingu til að deila áreiðanlegum upplýsingum. Rauð flögg eru t.d. hræðsluáróður, matvæli ítrekað djöflavædd og því haldið fram að eitt matvæli geti alfarið valdið slæmri heilsu. • Taktu því sem þú sérð um næringu á samfélagsmiðlum með fyrirvara nema að það komi frá öruggri heimild, næringarfræðingi, Embætti Landlæknis eða sérfræðingum. • Hafðu í huga hvað er á bakvið upplýsingarnar, er möguleiki að manneskjan sé að reyna að selja þér eitthvað? • Forðastu aðila sem eru með ýktar staðhæfingar og hræðsluáróður, reyna að fá þig til að vantreysta sérfræðingum og eru með svarthvítan hugsunarhátt. Hægt er að nálgast frekari upplýsingar um næringu byggt á vísindalegum heimildum á instagram aðgangnum @naeringogjafnvaegi Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun