Málfyrirmyndir barna á máltökuskeiði Bjartey Sigurðardóttir og Aleksandra Kozimala skrifa 22. mars 2024 10:30 Mikið hefur verið fjallað um slaka frammistöðu íslenskra grunnskólanema í lesskilningi. Ein af meginforsendum góðs lesskilnings er að barn hafi náð aldurssvarandi tökum á viðkomandi tungumáli, sé með ríkulegan orðaforða og góðan málskilning. Börn með góðan málþroska hafa betri skilning á viðfangsefnum skólans, þ.m.t. lesskilningi, og eiga auk þess auðveldara með að mynda félagsleg tengsl. Grunnur að málþroska er lagður á máltökuskeiði barns en á því skeiði dvelja flest íslensk börn í leikskólum 7-9 tíma á dag, fimm daga vikunnar. Það skiptir miklu hvaða málfyrirmyndir börn á máltökuskeiði hafa í nærumhverfi sínu. Rannsóknir hafa sýnt að til þess að barn eigi möguleika á að ná fullum tökum á tungumáli þarf það að dvelja a.m.k. 50% af vökutíma sínum í því málumhverfi (Elín Þöll Þórðardóttir, 2019). Það þýðir að ef barn er með annað heimamál en íslensku verður það að hafa aðgang að vönduðu málumhverfi í leikskólanum, umhverfi þar sem töluð er góð íslenska og mikil áhersla lögð á gagnvirkni í samskiptum. Annars er hætta á að barnið fari upp í grunnskólann með lélegan grunn í íslensku. Ef barn er t.d. með fátæklegan orðaforða eru miklar líkur á að það muni lenda í erfiðleikum í námi. Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor emeritus í íslenskum fræðum, hefur talað um að ef fer sem horfir sé hætta á málfarslegri stéttaskiptingu þar sem hluti barna nær aldrei að njóta sín í námi og er dæmdur til brotthvarfs úr framhaldsskóla. Í leikskólum fer hlutfall starfsmanna af erlendum uppruna sífellt hækkandi. Í leikskólum Hafnarfjarðar er hlutfallið komið upp í 22 % (frá níu upp í 45%) og dæmi eru um sveitarfélög þar sem talan er jafnvel enn hærri. Margt fólk með erlendan bakgrunn er frábært starfsfólk leik- og grunnskóla og er ekki verið að finna að því. Hins vegar þurfum við að hafa kjark til að staldra við og horfa raunsætt á stöðuna eins og hún er. Ef við viljum að börn komi inn í grunnskólann með góð aldurssvarandi tök á íslensku þarf að gera kröfu um vandað íslenskt málumhverfi fyrir börn á máltökuskeiði. Hér þurfa sérfræðingar á vegum ríkis og sveitarfélaga að setjast að borðinu og setja viðmið um reglur um hámarksfjölda starfsmanna á deild sem er með annan málbakgrunn en íslensku. Að sjálfsögðu gildir öðru máli um fólk af erlendum uppruna sem talar vandaða íslensku. Hér má nefna að hægt er að nýta evrópska tungumálarammann sem inniheldur matsviðmið fyrir bæði þá sem sækja um störf sem og vinnuveitendur. Viðhorf foreldra barna af erlendum uppruna til tungumálsins Reynslumikið starfsfólk leikskóla telur sig sjá fylgni milli þess hvert viðhorf erlendra foreldra er til íslenskunnar og þess hvernig barni þeirra síðan gengur að tileinka sér tungumálið, þannig að ef foreldrar eru opnir fyrir því að læra tungumálið veiti það barninu einnig ákveðið brautargengi í íslenskunáminu. Íslensk rannsókn (Figlarska o.fl., 2017) sýndi að samskipti leikskólafólks við foreldra af erlendum uppruna gengu betur í þeim tilvikum þar sem foreldrarnir töluðu íslensku, en hins vegar komu fram erfiðleikar í samskiptum vegna tungumálaerfiðleika ef ekki var um slíkt að ræða. Að tileinka sér tungumál landsins er aðgangur að viðkomandi samfélagi, það er valdeflandi og með því að læra tungumálið opna foreldrar greiðari leið fyrir bæði sig og börn sín inn í íslenskt samfélag. Ábyrgð okkar sem eigum íslensku að móðurmáli er mikil. Erum við of fljót að grípa til enskunnar af því að það er einfaldara en að styðja við fólk sem vill læra málið og er skammt á veg komið? Hvað með okkur sem störfum við leik- og grunnskóla, hvernig aðstoðum við erlenda foreldra við íslenskunámið, er strax gripið til enskunnar í stað þess nota íslensku? Við þurfum einnig að beina athygli okkar að því hvernig við styðjum við íslenskunám barna af erlendum uppruna innan skólanna. Í rannsókn Ástrósar Þóru Valsdóttur (2022) kom m.a. fram að leikskólastarfsfólk beinir tali sínu í minna mæli að börnum sem eiga annað móðurmál en íslensku, minna er um að opnum spurningum sé beint til þeirra og einnig er talað mun einfaldara mál við þau. Mikilvægi þess að hafa skilvirka málstefnu Sveitarfélög og stofnanir þurfa að móta sér málstefnu og hún þarf að vera virk. Eftir því sem við best vitum hafa aðeins tvö sveitarfélög af 64 sett sér slíka stefnu og hafa tvö til við bótar tekið ákvörðum um að fara út í slíka vinnu. Hafnarfjörður er annað þeirra sveitarfélaga og er undirbúningur nú hafinn. Við mótun málstefnu þarf m.a. að leggja áherslu á að íslenska sé í öndvegi í öllum störfum, að erlent starfsfólk sé hvatt til að læra íslensku og að því standi til boða að sækja íslenskunámskeið á vinnutíma sér að kostnaðarlausu. Málumhverfi barna í leik- og grunnskólum ætti að vera einn þeirra þátta sem málstefna tekur á. Það eru þó aðeins fyrstu skrefin því við sem samfélag þurfum að ákveða að setja íslenskuna og þar með framtíð barnanna okkar í forgang. Höfundar starfa á skrifstofu mennta- og lýðheilsusviðs Hafnarfjarðar: Bjartey Sigurðardóttir, talmeinafræðingur og verkefnisstjóri læsis. Aleksandra Kozimala , kennslufulltrúi fjölmenningar í leikskólum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Mikið hefur verið fjallað um slaka frammistöðu íslenskra grunnskólanema í lesskilningi. Ein af meginforsendum góðs lesskilnings er að barn hafi náð aldurssvarandi tökum á viðkomandi tungumáli, sé með ríkulegan orðaforða og góðan málskilning. Börn með góðan málþroska hafa betri skilning á viðfangsefnum skólans, þ.m.t. lesskilningi, og eiga auk þess auðveldara með að mynda félagsleg tengsl. Grunnur að málþroska er lagður á máltökuskeiði barns en á því skeiði dvelja flest íslensk börn í leikskólum 7-9 tíma á dag, fimm daga vikunnar. Það skiptir miklu hvaða málfyrirmyndir börn á máltökuskeiði hafa í nærumhverfi sínu. Rannsóknir hafa sýnt að til þess að barn eigi möguleika á að ná fullum tökum á tungumáli þarf það að dvelja a.m.k. 50% af vökutíma sínum í því málumhverfi (Elín Þöll Þórðardóttir, 2019). Það þýðir að ef barn er með annað heimamál en íslensku verður það að hafa aðgang að vönduðu málumhverfi í leikskólanum, umhverfi þar sem töluð er góð íslenska og mikil áhersla lögð á gagnvirkni í samskiptum. Annars er hætta á að barnið fari upp í grunnskólann með lélegan grunn í íslensku. Ef barn er t.d. með fátæklegan orðaforða eru miklar líkur á að það muni lenda í erfiðleikum í námi. Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor emeritus í íslenskum fræðum, hefur talað um að ef fer sem horfir sé hætta á málfarslegri stéttaskiptingu þar sem hluti barna nær aldrei að njóta sín í námi og er dæmdur til brotthvarfs úr framhaldsskóla. Í leikskólum fer hlutfall starfsmanna af erlendum uppruna sífellt hækkandi. Í leikskólum Hafnarfjarðar er hlutfallið komið upp í 22 % (frá níu upp í 45%) og dæmi eru um sveitarfélög þar sem talan er jafnvel enn hærri. Margt fólk með erlendan bakgrunn er frábært starfsfólk leik- og grunnskóla og er ekki verið að finna að því. Hins vegar þurfum við að hafa kjark til að staldra við og horfa raunsætt á stöðuna eins og hún er. Ef við viljum að börn komi inn í grunnskólann með góð aldurssvarandi tök á íslensku þarf að gera kröfu um vandað íslenskt málumhverfi fyrir börn á máltökuskeiði. Hér þurfa sérfræðingar á vegum ríkis og sveitarfélaga að setjast að borðinu og setja viðmið um reglur um hámarksfjölda starfsmanna á deild sem er með annan málbakgrunn en íslensku. Að sjálfsögðu gildir öðru máli um fólk af erlendum uppruna sem talar vandaða íslensku. Hér má nefna að hægt er að nýta evrópska tungumálarammann sem inniheldur matsviðmið fyrir bæði þá sem sækja um störf sem og vinnuveitendur. Viðhorf foreldra barna af erlendum uppruna til tungumálsins Reynslumikið starfsfólk leikskóla telur sig sjá fylgni milli þess hvert viðhorf erlendra foreldra er til íslenskunnar og þess hvernig barni þeirra síðan gengur að tileinka sér tungumálið, þannig að ef foreldrar eru opnir fyrir því að læra tungumálið veiti það barninu einnig ákveðið brautargengi í íslenskunáminu. Íslensk rannsókn (Figlarska o.fl., 2017) sýndi að samskipti leikskólafólks við foreldra af erlendum uppruna gengu betur í þeim tilvikum þar sem foreldrarnir töluðu íslensku, en hins vegar komu fram erfiðleikar í samskiptum vegna tungumálaerfiðleika ef ekki var um slíkt að ræða. Að tileinka sér tungumál landsins er aðgangur að viðkomandi samfélagi, það er valdeflandi og með því að læra tungumálið opna foreldrar greiðari leið fyrir bæði sig og börn sín inn í íslenskt samfélag. Ábyrgð okkar sem eigum íslensku að móðurmáli er mikil. Erum við of fljót að grípa til enskunnar af því að það er einfaldara en að styðja við fólk sem vill læra málið og er skammt á veg komið? Hvað með okkur sem störfum við leik- og grunnskóla, hvernig aðstoðum við erlenda foreldra við íslenskunámið, er strax gripið til enskunnar í stað þess nota íslensku? Við þurfum einnig að beina athygli okkar að því hvernig við styðjum við íslenskunám barna af erlendum uppruna innan skólanna. Í rannsókn Ástrósar Þóru Valsdóttur (2022) kom m.a. fram að leikskólastarfsfólk beinir tali sínu í minna mæli að börnum sem eiga annað móðurmál en íslensku, minna er um að opnum spurningum sé beint til þeirra og einnig er talað mun einfaldara mál við þau. Mikilvægi þess að hafa skilvirka málstefnu Sveitarfélög og stofnanir þurfa að móta sér málstefnu og hún þarf að vera virk. Eftir því sem við best vitum hafa aðeins tvö sveitarfélög af 64 sett sér slíka stefnu og hafa tvö til við bótar tekið ákvörðum um að fara út í slíka vinnu. Hafnarfjörður er annað þeirra sveitarfélaga og er undirbúningur nú hafinn. Við mótun málstefnu þarf m.a. að leggja áherslu á að íslenska sé í öndvegi í öllum störfum, að erlent starfsfólk sé hvatt til að læra íslensku og að því standi til boða að sækja íslenskunámskeið á vinnutíma sér að kostnaðarlausu. Málumhverfi barna í leik- og grunnskólum ætti að vera einn þeirra þátta sem málstefna tekur á. Það eru þó aðeins fyrstu skrefin því við sem samfélag þurfum að ákveða að setja íslenskuna og þar með framtíð barnanna okkar í forgang. Höfundar starfa á skrifstofu mennta- og lýðheilsusviðs Hafnarfjarðar: Bjartey Sigurðardóttir, talmeinafræðingur og verkefnisstjóri læsis. Aleksandra Kozimala , kennslufulltrúi fjölmenningar í leikskólum.