Neyðarástand í plastmálum Emily Richey-Stavand skrifar 13. febrúar 2024 12:30 Plast er allstaðar. Plast er í matarpakkningum, í fötunum sem þú klæðist, í leikföngum barna þinna og ótal öðrum hlutum sem við notum öll daglega. Um 350.000 tonn af plasti eru framleidd á hverju ári á heimsvísu og talið er að framleiðslan eigi einungis eftir að aukast. Ef við grípum ekki til stórtækra aðgerða strax telur Umhverfisstofnun Sþ. (e. UNEP) að 37 milljón tonn af plasti rati í sjóinn á heimsvísu árið 2040; þetta jafngildir um 50 kg á hvern metra af strandlengju jarðar. Þetta er neyðarástand. Okkur er sagt að hafa ekki áhyggjur þar sem plast er endurvinnanlegt. Við fáum að heyra að endurvinnsla muni bjarga okkur öllum. Við þurfum bara að endurvinna plast sem finnst í maga sveltandi höfrunga, hvala, heimskautarefa á Hornströndum, og fjölda annarra dýrategunda. Þetta eru lygar. Olíu og plast stórveldin hafa eytt milljörðumkróna í að selja almenningi lygarnar um endurvinnslu alveg síðan þau byrjuðu að þrýsta plasti á neytendur sem daglegri þörf. Larry Thomas, fyrrum formaður Samtaka Plastiðnaðarins (e. Plastic Industry Association) sagði að „ef almenningur heldur að endurvinnsla sé að virka þá munu þau ekki hafa áhyggjur af umhverfinu“. Í innri skjölum DuPont, eins stærsta plast- og efnafyrirtækis heims, frá tíunda áratug síðustu aldar stendur: „endurvinnsla plasts er dýr og flokkun er óhagkvæm,“. Þessi fyrirtæki hafa áratugum saman verið meðvituð um þá staðreynd að þau séu að miklu leyti ábyrg fyrir plastmengun og loftslagsbreytingum en héldu þrátt fyrir það áfram að forgangsraða gróða umfram heilsu fólks og umhverfisins. Okkur er ætlað að trúa því að brennsla plasts sé ákveðið form af endurvinnslu og að það sé viðeigandi aðgerð gegn plastvandamálinu. En, brennsla plasts er ekki ígildi endurvinnslu. Það er athæfi sem er bara hægt að kalla einu nafni: grænþvottur. Þegar plast er brennt losar það gróðurhúsalofttegundir, og getur mengað loft, jarðveg og jafnvel landbúnaðarvörur ásamt því að skapa heilsuspillandi aðstæður vegna loftmengunarefna í nærliggjandi byggðum, sem oft hýsa efnaminni og jaðarsettra hópa. Brennsla og endurvinnsla gamals plasts til að búa til nýtt plast getur verið mjög heilsuspillandi fyrir fólk sem starfar við framleiðsluna. Þetta er ein ástæða þess að þessari starfsemi er oft útvistað til þróunarlanda þar sem brotið er á réttindum starfsfólks auk þess sem það veikist gjarnan vegna eiturefna og þarf að lifa með ýmsum afleiðingum. Komið hefur í ljós að sumar þessara endurvinnslustöðva hafa valdið astma, öndunarfærasjúkdómum, krabbameini og skaða á æxlunarkerfi. Þau sem lifa með afleiðingunum eru oftar en ekki úr efnaminni og viðkvæmari hópum. Um 99% af plasti er unnið úr jarðefnaeldsneyti og allt inniheldur það eiturefni sem eru skaðleg fyrir okkur mannfólkið og aðrar lífverur sem deila með okkur jörðinni. Örplast og eiturefni sem finna má í plasti er að finna nánast hvar sem litið er í náttúrunni, m.a. í jarðvegi og grunnvatni. Vísindafólk hefur einnig fundið örplast í skýjum. Í fyrra voru birtar niðurstöður rannsókna sem fundu plastagnir í líkömum barna við fæðingu í formi örplasts og sýndu að plast hefur mengað nær alla anga lífs okkar, þar á meðal matvæli og blóðrás okkar. Þar sem við vitum nú þegar að plast er skaðlegt og leiðir til raskana á innkirtlakerfi, æxlunarvandamála og hjarta- og æðasjúkdóma, verða þetta að teljast mjög alvarlegar fréttir. Plastmengun hefur einnig skaðleg áhrif fyrir sjávarvistkerfi. Höfin okkar eru barmafull af plasti. Samkvæmt UNEP flæða um 11 milljón tonn af plastúrgangi í höfin okkar ár hvert. Talið er að þessi tala muni þrefaldast fyrir árið 2040 nema gripið sé til stórtækra aðgerða. Sjófuglar innbyrða svo mikið plast að á síðasta ári uppgvötvuðu vísindafólk nýjan sjúkdóm sem hefur valdið dauða sjófugla og ber heitið “Plasticosis”. Nauðsynlegt er að ríkisstjórnin setja fram lög sem hvetja til þess að dregið sé úr einnota plasti í daglega lífi okkar. Alvöru hringrásarhagkerfi er eina lífvænlega hagkerfi framtíðarinnar. Við sem neytendur höfum einnig að ýmsu leyti völd til að bregðast við. Við getum losað okkur úr greipum neysluhyggjunnar. Við getum haft það í huga að við eigum ekki rétt á öllu því sem við viljum, sérstaklega ekki ef það sem við viljum skaðar fólkið sem framleiddi það og umhverfið. Við getum stutt við lausnir á borð við hringrásarhagkerfið. Bíllaus lífstíll og þrýstingur á stórbættar almenningssamgöngur er einnig gríðarmikilvægt þar sem um 70% af örplasti í hafinu eru dekkjaspænir frá bílum. Ungir umhverfissinnar standa einnig fyrir strandhreinsunum í samstarfi við fjölda annara samtaka þann 11. febrúar n.k. sem við hvetjum öll til að taka þátt í. Saman getum við þrýst á kerfisbreytingar og dregið úr skaðlegum áhrifum plastmengunar á heilsu okkar og náttúrunnar sem við reiðum okkur á. Höfundur er hringrásarhagkerfisfulltrúi Ungra umhverfissinna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr. Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Sjá meira
Plast er allstaðar. Plast er í matarpakkningum, í fötunum sem þú klæðist, í leikföngum barna þinna og ótal öðrum hlutum sem við notum öll daglega. Um 350.000 tonn af plasti eru framleidd á hverju ári á heimsvísu og talið er að framleiðslan eigi einungis eftir að aukast. Ef við grípum ekki til stórtækra aðgerða strax telur Umhverfisstofnun Sþ. (e. UNEP) að 37 milljón tonn af plasti rati í sjóinn á heimsvísu árið 2040; þetta jafngildir um 50 kg á hvern metra af strandlengju jarðar. Þetta er neyðarástand. Okkur er sagt að hafa ekki áhyggjur þar sem plast er endurvinnanlegt. Við fáum að heyra að endurvinnsla muni bjarga okkur öllum. Við þurfum bara að endurvinna plast sem finnst í maga sveltandi höfrunga, hvala, heimskautarefa á Hornströndum, og fjölda annarra dýrategunda. Þetta eru lygar. Olíu og plast stórveldin hafa eytt milljörðumkróna í að selja almenningi lygarnar um endurvinnslu alveg síðan þau byrjuðu að þrýsta plasti á neytendur sem daglegri þörf. Larry Thomas, fyrrum formaður Samtaka Plastiðnaðarins (e. Plastic Industry Association) sagði að „ef almenningur heldur að endurvinnsla sé að virka þá munu þau ekki hafa áhyggjur af umhverfinu“. Í innri skjölum DuPont, eins stærsta plast- og efnafyrirtækis heims, frá tíunda áratug síðustu aldar stendur: „endurvinnsla plasts er dýr og flokkun er óhagkvæm,“. Þessi fyrirtæki hafa áratugum saman verið meðvituð um þá staðreynd að þau séu að miklu leyti ábyrg fyrir plastmengun og loftslagsbreytingum en héldu þrátt fyrir það áfram að forgangsraða gróða umfram heilsu fólks og umhverfisins. Okkur er ætlað að trúa því að brennsla plasts sé ákveðið form af endurvinnslu og að það sé viðeigandi aðgerð gegn plastvandamálinu. En, brennsla plasts er ekki ígildi endurvinnslu. Það er athæfi sem er bara hægt að kalla einu nafni: grænþvottur. Þegar plast er brennt losar það gróðurhúsalofttegundir, og getur mengað loft, jarðveg og jafnvel landbúnaðarvörur ásamt því að skapa heilsuspillandi aðstæður vegna loftmengunarefna í nærliggjandi byggðum, sem oft hýsa efnaminni og jaðarsettra hópa. Brennsla og endurvinnsla gamals plasts til að búa til nýtt plast getur verið mjög heilsuspillandi fyrir fólk sem starfar við framleiðsluna. Þetta er ein ástæða þess að þessari starfsemi er oft útvistað til þróunarlanda þar sem brotið er á réttindum starfsfólks auk þess sem það veikist gjarnan vegna eiturefna og þarf að lifa með ýmsum afleiðingum. Komið hefur í ljós að sumar þessara endurvinnslustöðva hafa valdið astma, öndunarfærasjúkdómum, krabbameini og skaða á æxlunarkerfi. Þau sem lifa með afleiðingunum eru oftar en ekki úr efnaminni og viðkvæmari hópum. Um 99% af plasti er unnið úr jarðefnaeldsneyti og allt inniheldur það eiturefni sem eru skaðleg fyrir okkur mannfólkið og aðrar lífverur sem deila með okkur jörðinni. Örplast og eiturefni sem finna má í plasti er að finna nánast hvar sem litið er í náttúrunni, m.a. í jarðvegi og grunnvatni. Vísindafólk hefur einnig fundið örplast í skýjum. Í fyrra voru birtar niðurstöður rannsókna sem fundu plastagnir í líkömum barna við fæðingu í formi örplasts og sýndu að plast hefur mengað nær alla anga lífs okkar, þar á meðal matvæli og blóðrás okkar. Þar sem við vitum nú þegar að plast er skaðlegt og leiðir til raskana á innkirtlakerfi, æxlunarvandamála og hjarta- og æðasjúkdóma, verða þetta að teljast mjög alvarlegar fréttir. Plastmengun hefur einnig skaðleg áhrif fyrir sjávarvistkerfi. Höfin okkar eru barmafull af plasti. Samkvæmt UNEP flæða um 11 milljón tonn af plastúrgangi í höfin okkar ár hvert. Talið er að þessi tala muni þrefaldast fyrir árið 2040 nema gripið sé til stórtækra aðgerða. Sjófuglar innbyrða svo mikið plast að á síðasta ári uppgvötvuðu vísindafólk nýjan sjúkdóm sem hefur valdið dauða sjófugla og ber heitið “Plasticosis”. Nauðsynlegt er að ríkisstjórnin setja fram lög sem hvetja til þess að dregið sé úr einnota plasti í daglega lífi okkar. Alvöru hringrásarhagkerfi er eina lífvænlega hagkerfi framtíðarinnar. Við sem neytendur höfum einnig að ýmsu leyti völd til að bregðast við. Við getum losað okkur úr greipum neysluhyggjunnar. Við getum haft það í huga að við eigum ekki rétt á öllu því sem við viljum, sérstaklega ekki ef það sem við viljum skaðar fólkið sem framleiddi það og umhverfið. Við getum stutt við lausnir á borð við hringrásarhagkerfið. Bíllaus lífstíll og þrýstingur á stórbættar almenningssamgöngur er einnig gríðarmikilvægt þar sem um 70% af örplasti í hafinu eru dekkjaspænir frá bílum. Ungir umhverfissinnar standa einnig fyrir strandhreinsunum í samstarfi við fjölda annara samtaka þann 11. febrúar n.k. sem við hvetjum öll til að taka þátt í. Saman getum við þrýst á kerfisbreytingar og dregið úr skaðlegum áhrifum plastmengunar á heilsu okkar og náttúrunnar sem við reiðum okkur á. Höfundur er hringrásarhagkerfisfulltrúi Ungra umhverfissinna.
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar