Hver er ráðherra stafrænnar innleiðingar? Rósa María Hjörvar skrifar 10. janúar 2024 13:41 Framtíðin er stafræn. Ef einhver skyldi efast um það þarf bara að fletta upp í nýjustu stefnumótun hinna ýmsu stofnana eða hlusta á hátíðarræður stjórnmálamanna. Og stafræna byltingin er ekki bara í orði. Undanfarna mánuði hefur þróunin verið á blússandi siglingu og varla sú þjónusta eða stofnun sem ekki fyrirfinnst í stafrænu formi í upphafi þessa nýja árs. En það eru ýmsar blikur á lofti. Rafrænu skilríkin sem áttu að vera lykillinn að stafrænni framtíð eru ekki aðgengileg öllum. Raunar eru margir fötlunnarhópar sem geta ekki nýtt sér þessi nýju skilríki. Kærunefnd jafnréttismála, sendi í nóvember á síðasta ári frá sér úrskurð sem staðfesti að Arion banki og Auðkenni hefði verið óheimilt að neita fatlaðri konu um rafræn skilríki. Ítrekað gerist að að fötluðu fólki er neitað um þessi skilríki eða að það einfaldlega geti ekki nýtt sér þau og missir þannig aðgang að lykilþjónustu sem áður var aðgengileg. Stafræna byltingin bætir þannig við hindrunum fyrir fatlað fólk eins og staðan er í dag, hún ryður þeim ekki úr vegi. Þótt þessi tiltekni vandi gæti virst afmarkaður er hann það ekki. Hann er til marks um skort á taumhaldi á þessari stærstu umbreytingu okkar tíma. Hann er kanarífuglinn í kolanámunni sem sýnir það svo glöggt að okkur hefur ekki tekist að stjórna þessari tæknibyltingu heldur hefur tæknin fengið að ráða ferðinni. Tæknin ber með sér ótrúleg tækifæri. Með henni er hægt að brúa bil sem fyrir bara örfáum árum hefði verið óhugsandi að þvera. Hvort sem það varðar fötlun, fjarlægð eða félagslega stöðu hefur þessi tækni þann eiginleika að geta jafnað stöðu fólks og aðgengi að samfélagi okkar. Staðan er hins vegar sú að við erum á hraðferð í ranga átt, og stórir hópar upplifa minna aðgengi að því samfélagi sem þeir búa í. Þetta á við um fjölbreyttan hóp fatlaðs fólks, en líka eldri borgara og þá sem vegna félagslegrar stöðu hafa ekki sömu tök á að tileinka sér tækni. Það eru einmitt þeir hópar sem tæknin átti að byggja brú til. Við erum að kasta barninu út með baðvatninu. Í flýtinum við að innleiða ný kerfi til að auka hraða og hagræðingu er ekki aðeins dregið úr fyrri þjónustuleiðum heldur eru þær oft alfarið afnumdar. Því er æ sjaldséðara að hægt sé að fá aðstoð frá lifandi manneskju og inngangnum að stafrænu leiðunum er svo örugglega gætt að fólk kemst oft ekki inn í þjónustugáttina. Sannleikurinn er sá að þröngur hópur úr tækni og viðskiptageiranum hefur slegið taktinn í þróuninni, hópur sem hefur ekki innsýn í eða sýn á samfélagið sem heild eða hugmyndir um aukin jöfnuð eða almenn gæði. Því hefur öll áhersla verið lögð á hagræðingu og aukna þjónustu fyrir meðaljóninn og allir aðrir mætt afgangi. Fólk efast oft um ágæti stjórnmálamanna. En hér birtist skýrt hvert hlutverk þeirra er í samfélagsskipan okkar. Það er stjórnmálanna að leiða og beisla þá þróun sem á sér stað og beina henni í þann farveg sem er samfélaginu fyrir bestu. Það er ekki hlutverk tæknimanna, né heldur viðskiptafræðinga – þeir sinna öðrum skyldum. Það hefur svo sem ekki skort á áhuga hjá stjórnmálamönnum og margir hafa lofað þessa byltingu. Lagt áherslu á hana, skipað starfshópa um hana og gefið út skýrslur. En enginn hefur stigið inn til ábyrgðar og það er kannski ekkert skrýtið. Eins og er þá er hún; tækniþróunin á forræði allra ráðuneyta. Hún fellur undir fjármála- og efnahagsráðuneytið þegar átt er við stafræn samskipti hins opinbera, en við félags- og vinnumarkaðsráðuneyti þegar um er að ræða samskipti við fatlað fólk. Hún heyrir undir háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti hvað varðar háskóla og nýsköpun, en menningar- og viðskiptaráðuneyti þegar við ræðum um íslenska máltækni og innleiðingu í viðskiptalífinu. Og þannig mætti lengi telja. Það virðist reyndar vera minnst um þessi mál undir innviðaráðuneytinu – þótt þetta snúist eiginlega um innviði – en það er kannski önnur saga. En hvað gera bændur þá? Eigum við að halla okkur aftur og láta lítinn hóp manna, sem ekki hafa neitt lýðræðislegt umboð, ráða því hvernig þjóðfélag okkar þróast til framtíðar? Það er ekki gæfulegt og mun kosta skattgreiðendur, því það mun auðvitað verða nauðsynlegt að þróa nothæfa innviði fyrir alla á endanum. Til að forðast tvíverknað og þá félagslegu einangrun sem við sjáum í kjölfar innleiðingarinnar er ágætt að líta til bræðraþjóða okkar á Norðurlöndum. Þar eru venjan að hafa svokallaða „stafræna ráðherra“. Þá er ekki átt við gervigreind sem sinnir störfum ráðherra, heldur einfaldlega að einhver í ríkistjórn hafi þann titil og beri þannig ábyrgð á þeirri þróun sem á sér stað. Með því er tryggt að ekkert falli á milli stóla og að sú stefnumótun sem á sér stað á sviði stafrænnar þróunar skili sér í nothæfum lausnum. Það er borðliggjandi að við hér á landi fáum ráðherra stafrænnar innleiðingar. Einn ábyrgðaraðila sem getur fylgt málum eftir í stjórnsýslu og átt samtal við atvinnulífið. Að það sé staður fyrir félagsamtök að leita til þegar við höfum almennar áhyggjur af þróun mála og að hægt sé að draga einhvern til ábyrgðar. Stafræna byltingin er sá einstaki atburður sem mun hafa mest áhrif á líf og kjör okkar næstu áratugi og það er lýðræðislegt vandamál að Alþingi Íslendinga og stjórnarráðið séu ekki virkari í mótun þessara breytinga en raun ber vitni. Þetta snýst ekki bara um að dásama breytingar sem vissulega eru margar til góðs eða veita endalausum fjármunum í uppbyggingu - heldur um að sigla þjóðarskútunni í gegnum þetta breytingarskeið þannig að við verðum betra og ríkara samfélag þegar upp er staðið. Samfélag þar sem til að mynda fatlað fólk hefur fleiri tækifæri – ekki færri. Til þess þarf pólítíska ábyrgð – og ábyrgðaraðila. Ekkert um okkur – án okkar! Höfundur er stafrænn verkefnastjóri hjá ÖBÍ Réttindasamtök. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tækni Málefni fatlaðs fólks Stafræn þróun Alþingi Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Sjá meira
Framtíðin er stafræn. Ef einhver skyldi efast um það þarf bara að fletta upp í nýjustu stefnumótun hinna ýmsu stofnana eða hlusta á hátíðarræður stjórnmálamanna. Og stafræna byltingin er ekki bara í orði. Undanfarna mánuði hefur þróunin verið á blússandi siglingu og varla sú þjónusta eða stofnun sem ekki fyrirfinnst í stafrænu formi í upphafi þessa nýja árs. En það eru ýmsar blikur á lofti. Rafrænu skilríkin sem áttu að vera lykillinn að stafrænni framtíð eru ekki aðgengileg öllum. Raunar eru margir fötlunnarhópar sem geta ekki nýtt sér þessi nýju skilríki. Kærunefnd jafnréttismála, sendi í nóvember á síðasta ári frá sér úrskurð sem staðfesti að Arion banki og Auðkenni hefði verið óheimilt að neita fatlaðri konu um rafræn skilríki. Ítrekað gerist að að fötluðu fólki er neitað um þessi skilríki eða að það einfaldlega geti ekki nýtt sér þau og missir þannig aðgang að lykilþjónustu sem áður var aðgengileg. Stafræna byltingin bætir þannig við hindrunum fyrir fatlað fólk eins og staðan er í dag, hún ryður þeim ekki úr vegi. Þótt þessi tiltekni vandi gæti virst afmarkaður er hann það ekki. Hann er til marks um skort á taumhaldi á þessari stærstu umbreytingu okkar tíma. Hann er kanarífuglinn í kolanámunni sem sýnir það svo glöggt að okkur hefur ekki tekist að stjórna þessari tæknibyltingu heldur hefur tæknin fengið að ráða ferðinni. Tæknin ber með sér ótrúleg tækifæri. Með henni er hægt að brúa bil sem fyrir bara örfáum árum hefði verið óhugsandi að þvera. Hvort sem það varðar fötlun, fjarlægð eða félagslega stöðu hefur þessi tækni þann eiginleika að geta jafnað stöðu fólks og aðgengi að samfélagi okkar. Staðan er hins vegar sú að við erum á hraðferð í ranga átt, og stórir hópar upplifa minna aðgengi að því samfélagi sem þeir búa í. Þetta á við um fjölbreyttan hóp fatlaðs fólks, en líka eldri borgara og þá sem vegna félagslegrar stöðu hafa ekki sömu tök á að tileinka sér tækni. Það eru einmitt þeir hópar sem tæknin átti að byggja brú til. Við erum að kasta barninu út með baðvatninu. Í flýtinum við að innleiða ný kerfi til að auka hraða og hagræðingu er ekki aðeins dregið úr fyrri þjónustuleiðum heldur eru þær oft alfarið afnumdar. Því er æ sjaldséðara að hægt sé að fá aðstoð frá lifandi manneskju og inngangnum að stafrænu leiðunum er svo örugglega gætt að fólk kemst oft ekki inn í þjónustugáttina. Sannleikurinn er sá að þröngur hópur úr tækni og viðskiptageiranum hefur slegið taktinn í þróuninni, hópur sem hefur ekki innsýn í eða sýn á samfélagið sem heild eða hugmyndir um aukin jöfnuð eða almenn gæði. Því hefur öll áhersla verið lögð á hagræðingu og aukna þjónustu fyrir meðaljóninn og allir aðrir mætt afgangi. Fólk efast oft um ágæti stjórnmálamanna. En hér birtist skýrt hvert hlutverk þeirra er í samfélagsskipan okkar. Það er stjórnmálanna að leiða og beisla þá þróun sem á sér stað og beina henni í þann farveg sem er samfélaginu fyrir bestu. Það er ekki hlutverk tæknimanna, né heldur viðskiptafræðinga – þeir sinna öðrum skyldum. Það hefur svo sem ekki skort á áhuga hjá stjórnmálamönnum og margir hafa lofað þessa byltingu. Lagt áherslu á hana, skipað starfshópa um hana og gefið út skýrslur. En enginn hefur stigið inn til ábyrgðar og það er kannski ekkert skrýtið. Eins og er þá er hún; tækniþróunin á forræði allra ráðuneyta. Hún fellur undir fjármála- og efnahagsráðuneytið þegar átt er við stafræn samskipti hins opinbera, en við félags- og vinnumarkaðsráðuneyti þegar um er að ræða samskipti við fatlað fólk. Hún heyrir undir háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti hvað varðar háskóla og nýsköpun, en menningar- og viðskiptaráðuneyti þegar við ræðum um íslenska máltækni og innleiðingu í viðskiptalífinu. Og þannig mætti lengi telja. Það virðist reyndar vera minnst um þessi mál undir innviðaráðuneytinu – þótt þetta snúist eiginlega um innviði – en það er kannski önnur saga. En hvað gera bændur þá? Eigum við að halla okkur aftur og láta lítinn hóp manna, sem ekki hafa neitt lýðræðislegt umboð, ráða því hvernig þjóðfélag okkar þróast til framtíðar? Það er ekki gæfulegt og mun kosta skattgreiðendur, því það mun auðvitað verða nauðsynlegt að þróa nothæfa innviði fyrir alla á endanum. Til að forðast tvíverknað og þá félagslegu einangrun sem við sjáum í kjölfar innleiðingarinnar er ágætt að líta til bræðraþjóða okkar á Norðurlöndum. Þar eru venjan að hafa svokallaða „stafræna ráðherra“. Þá er ekki átt við gervigreind sem sinnir störfum ráðherra, heldur einfaldlega að einhver í ríkistjórn hafi þann titil og beri þannig ábyrgð á þeirri þróun sem á sér stað. Með því er tryggt að ekkert falli á milli stóla og að sú stefnumótun sem á sér stað á sviði stafrænnar þróunar skili sér í nothæfum lausnum. Það er borðliggjandi að við hér á landi fáum ráðherra stafrænnar innleiðingar. Einn ábyrgðaraðila sem getur fylgt málum eftir í stjórnsýslu og átt samtal við atvinnulífið. Að það sé staður fyrir félagsamtök að leita til þegar við höfum almennar áhyggjur af þróun mála og að hægt sé að draga einhvern til ábyrgðar. Stafræna byltingin er sá einstaki atburður sem mun hafa mest áhrif á líf og kjör okkar næstu áratugi og það er lýðræðislegt vandamál að Alþingi Íslendinga og stjórnarráðið séu ekki virkari í mótun þessara breytinga en raun ber vitni. Þetta snýst ekki bara um að dásama breytingar sem vissulega eru margar til góðs eða veita endalausum fjármunum í uppbyggingu - heldur um að sigla þjóðarskútunni í gegnum þetta breytingarskeið þannig að við verðum betra og ríkara samfélag þegar upp er staðið. Samfélag þar sem til að mynda fatlað fólk hefur fleiri tækifæri – ekki færri. Til þess þarf pólítíska ábyrgð – og ábyrgðaraðila. Ekkert um okkur – án okkar! Höfundur er stafrænn verkefnastjóri hjá ÖBÍ Réttindasamtök.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun