Snemmgreining krabbameina, mjög mikilvægt hagsmunamál Sigrún Elva Einarsdóttir skrifar 23. nóvember 2023 07:31 Á Íslandi greinast að meðaltali 1853 einstaklingar á hverju ári með krabbamein. Úr krabbameinum deyja að meðaltali 628 manns árlega og krabbamein er algengasta dánarorsök fólks á aldrinum frá 35 til 79 ára. Miklu máli skiptir að krabbamein greinist snemma enda eru batahorfur þá betri auk þess sem minna íþyngjandi meðferð er líklegri en ella. Mjög mikið er því í húfi. Snemmgreining krabbameina er mikið til umræðu þessa dagana og því rík ástæða til að benda á árangursríkar leiðir til að auka líkur á henni. Töfralausnir eru þó því miður ekki til. Þeir þættir sem auka líkur á snemmgreiningu eru bæði kerfislægir og einstaklingsbundnir. Krabbameinsskimanir Alþjóðastofnanir, sem byggja sínar leiðbeiningar á vönduðum rannsóknum, mæla einungis með skimunum hjá ákveðnum aldurshópum fyrir þrenns konar krabbameinum, í brjóstum, leghálsi og ristli og endaþarmi. Að auki getur skimun fyrir krabbameinum átt við hjá fólki í ákveðnum áhættuhópum, til dæmis vegna erfðabreytileika eða stórreykinga. Leiðbeiningar um hvaða skimanir eru fýsilegar eru uppfærðar reglulega með tilliti til nýjustu rannsókna og geta því breyst. Á Íslandi hefur konum boðist skimun fyrir krabbameinum í brjóstum og leghálsi í áratugi en því miður er Ísland eftirbátur hinna Norðurlandanna hvað varðar skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi sem til hefur staðið að hefja hér á landi í mörg ár. Í skimunum fyrir krabbameinum í brjóstum, leghálsi og ristli og endaþarmi er mögulegt að finna krabbamein á snemmstigum, áður en þau eru farin að valda einkennum auk þess sem legháls- og ristil- og endaþarmsskimanir gefa færi á að finna forstig krabbameina. Mikilvægt er að stjórnvöld hagi skimunum þannig að auðvelt sé fyrir alla sem fá boð að nýta sér þær. Þátttaka í skimunum er allt of lítil í dag og brýnt er að grípa til aðgerða til að bæta úr, til dæmis með því að gera skimun gjaldfrjálsa og senda fyrirframbókaða tíma sem auðvelt er að breyta. Krabbameinsfélagið hvetur konur til að nýta sér boð í skimun og mæta alltaf þegar þær fá boð því reglubundin skimun skilar mestum árangri. Þar til lýðgrunduð skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi hefst hvetur Krabbameinsfélagið fólk um fimmtugt til að panta sjálft ristilspeglun en með speglun er hægt að greina bæði ristilkrabbamein og forstig þeirra. Einkenni sem geta bent til krabbameina Mikilvægt er að fólk þekki einkenni sem geta verið vísbending um krabbamein, bregðist fljótt við þeim og leiti til læknis. Meðal helstu einkenna sem ætti að vera vakandi fyrir eru þykkildi og hnútar, sár sem ekki gróa, breytingar á hægðum og þvaglátum, þrálátur hósti, langvarandi hæsi eða kyngingarörðugleikar, óvenjulegar blæðingar og óútskýrt þyngdartap. Einnig ætti að bregðast við breytingum á fæðingarblettum eða ef nýrra bletta verður vart, óvenjulegri þreytu sem ekki minnkar við hvíld og viðvarandi verkjum sem eiga sér óljósar orsakir. Öll þessi einkenni geta stafað af öðru en krabbameini en mikilvægt er að fá fljótt úr því skorið því ef um krabbamein er að ræða eru mestar líkur á að meðferð beri árangur ef meinin greinast snemma Aðgengi og viðbrögð: Þegar einkenna, sem geta bent til krabbameina, verður vart er afar mikilvægt að auðvelt sé að fá tíma hjá lækni á heilsugæslustöð. Því verður að vera hægt að treysta og sömuleiðis því að einkennin séu tekin alvarlega og gerðar nauðsynlegar rannsóknir. Rannsókn Krabbameinsfélagsins á reynslu fólks sem greindist með krabbamein á árunum 2015 til 2019 leiddi í ljós að 29% þátttakenda hafði þurft að leita oftar en einu sinni til læknis vegna einkenna sem reyndust vera vegna krabbameins. Sama rannsókn sýndi einnig að talsvert algengt er að fólk fari seint til læknis vegna einkenna sem reynast síðar vegna krabbameins en hjá 44% karla liðu meira en þrír mánuðir þar til þeir leituðu til læknis og hjá 14% meira en ár. Hjá konum var hlutfallið mun lægra en ein af hverjum fimm leitaði samt ekki til læknis fyrr en eftir þrjá mánuði og hjá 5% kvenna leið meira en ár. Skilgreind ferli sem miða að því að flýta rannsóknum þegar grunur um krabbamein vaknar, hafa verið sett upp á hinum Norðurlöndunum, til að auka líkur á snemmgreiningu. Mikilvægt er að huga að undirbúningi þess konar fyrirkomulags hér á landi. Forseti Íslands sagði nýverið á heilbrigðisþingi að sá sem væri veikur óskaði þess heitast að vera frískur. Í okkar hraða samfélagi þar sem aldrei hefur verið auðveldara að koma auglýsingum á framfæri við okkur erum við ginnkeypt fyrir auðveldum lausnum og erum jafnvel tilbúin að greiða þær háu verði. Töfralausnir í sambandi við krabbamein eru hins vegar því miður ekki til. Það þýðir ekki að við séum varnarlaus og raunar höfum við ýmislegt í hendi okkar. Að lifa heilsusamlegum lífsstíl dregur úr krabbameinsáhættu því mörg krabbamein eru lífsstílstengd. Við aukum líkur á snemmgreiningu með því að taka þátt í þeim lýðgrunduðu skimunum sem hafa sannað vísindalegt gildi sitt og bjóðast á hverjum tíma, vera vakandi fyrir mögulegum einkennum krabbameina og leita til læknis þegar þeirra verður vart, með skýra ósk um góða uppvinnslu. Gerum það sem við getum, tökum mark á ráðleggingum um heilsusamlegan lífsstíl, mætum í skimun þegar við fáum boð og verum vakandi fyrir einkennum. Höfundur er sérfræðingur í fræðslu- og forvörnum hjá Krabbameinsfélaginu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skimun fyrir krabbameini Krabbamein Mest lesið Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Á Íslandi greinast að meðaltali 1853 einstaklingar á hverju ári með krabbamein. Úr krabbameinum deyja að meðaltali 628 manns árlega og krabbamein er algengasta dánarorsök fólks á aldrinum frá 35 til 79 ára. Miklu máli skiptir að krabbamein greinist snemma enda eru batahorfur þá betri auk þess sem minna íþyngjandi meðferð er líklegri en ella. Mjög mikið er því í húfi. Snemmgreining krabbameina er mikið til umræðu þessa dagana og því rík ástæða til að benda á árangursríkar leiðir til að auka líkur á henni. Töfralausnir eru þó því miður ekki til. Þeir þættir sem auka líkur á snemmgreiningu eru bæði kerfislægir og einstaklingsbundnir. Krabbameinsskimanir Alþjóðastofnanir, sem byggja sínar leiðbeiningar á vönduðum rannsóknum, mæla einungis með skimunum hjá ákveðnum aldurshópum fyrir þrenns konar krabbameinum, í brjóstum, leghálsi og ristli og endaþarmi. Að auki getur skimun fyrir krabbameinum átt við hjá fólki í ákveðnum áhættuhópum, til dæmis vegna erfðabreytileika eða stórreykinga. Leiðbeiningar um hvaða skimanir eru fýsilegar eru uppfærðar reglulega með tilliti til nýjustu rannsókna og geta því breyst. Á Íslandi hefur konum boðist skimun fyrir krabbameinum í brjóstum og leghálsi í áratugi en því miður er Ísland eftirbátur hinna Norðurlandanna hvað varðar skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi sem til hefur staðið að hefja hér á landi í mörg ár. Í skimunum fyrir krabbameinum í brjóstum, leghálsi og ristli og endaþarmi er mögulegt að finna krabbamein á snemmstigum, áður en þau eru farin að valda einkennum auk þess sem legháls- og ristil- og endaþarmsskimanir gefa færi á að finna forstig krabbameina. Mikilvægt er að stjórnvöld hagi skimunum þannig að auðvelt sé fyrir alla sem fá boð að nýta sér þær. Þátttaka í skimunum er allt of lítil í dag og brýnt er að grípa til aðgerða til að bæta úr, til dæmis með því að gera skimun gjaldfrjálsa og senda fyrirframbókaða tíma sem auðvelt er að breyta. Krabbameinsfélagið hvetur konur til að nýta sér boð í skimun og mæta alltaf þegar þær fá boð því reglubundin skimun skilar mestum árangri. Þar til lýðgrunduð skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi hefst hvetur Krabbameinsfélagið fólk um fimmtugt til að panta sjálft ristilspeglun en með speglun er hægt að greina bæði ristilkrabbamein og forstig þeirra. Einkenni sem geta bent til krabbameina Mikilvægt er að fólk þekki einkenni sem geta verið vísbending um krabbamein, bregðist fljótt við þeim og leiti til læknis. Meðal helstu einkenna sem ætti að vera vakandi fyrir eru þykkildi og hnútar, sár sem ekki gróa, breytingar á hægðum og þvaglátum, þrálátur hósti, langvarandi hæsi eða kyngingarörðugleikar, óvenjulegar blæðingar og óútskýrt þyngdartap. Einnig ætti að bregðast við breytingum á fæðingarblettum eða ef nýrra bletta verður vart, óvenjulegri þreytu sem ekki minnkar við hvíld og viðvarandi verkjum sem eiga sér óljósar orsakir. Öll þessi einkenni geta stafað af öðru en krabbameini en mikilvægt er að fá fljótt úr því skorið því ef um krabbamein er að ræða eru mestar líkur á að meðferð beri árangur ef meinin greinast snemma Aðgengi og viðbrögð: Þegar einkenna, sem geta bent til krabbameina, verður vart er afar mikilvægt að auðvelt sé að fá tíma hjá lækni á heilsugæslustöð. Því verður að vera hægt að treysta og sömuleiðis því að einkennin séu tekin alvarlega og gerðar nauðsynlegar rannsóknir. Rannsókn Krabbameinsfélagsins á reynslu fólks sem greindist með krabbamein á árunum 2015 til 2019 leiddi í ljós að 29% þátttakenda hafði þurft að leita oftar en einu sinni til læknis vegna einkenna sem reyndust vera vegna krabbameins. Sama rannsókn sýndi einnig að talsvert algengt er að fólk fari seint til læknis vegna einkenna sem reynast síðar vegna krabbameins en hjá 44% karla liðu meira en þrír mánuðir þar til þeir leituðu til læknis og hjá 14% meira en ár. Hjá konum var hlutfallið mun lægra en ein af hverjum fimm leitaði samt ekki til læknis fyrr en eftir þrjá mánuði og hjá 5% kvenna leið meira en ár. Skilgreind ferli sem miða að því að flýta rannsóknum þegar grunur um krabbamein vaknar, hafa verið sett upp á hinum Norðurlöndunum, til að auka líkur á snemmgreiningu. Mikilvægt er að huga að undirbúningi þess konar fyrirkomulags hér á landi. Forseti Íslands sagði nýverið á heilbrigðisþingi að sá sem væri veikur óskaði þess heitast að vera frískur. Í okkar hraða samfélagi þar sem aldrei hefur verið auðveldara að koma auglýsingum á framfæri við okkur erum við ginnkeypt fyrir auðveldum lausnum og erum jafnvel tilbúin að greiða þær háu verði. Töfralausnir í sambandi við krabbamein eru hins vegar því miður ekki til. Það þýðir ekki að við séum varnarlaus og raunar höfum við ýmislegt í hendi okkar. Að lifa heilsusamlegum lífsstíl dregur úr krabbameinsáhættu því mörg krabbamein eru lífsstílstengd. Við aukum líkur á snemmgreiningu með því að taka þátt í þeim lýðgrunduðu skimunum sem hafa sannað vísindalegt gildi sitt og bjóðast á hverjum tíma, vera vakandi fyrir mögulegum einkennum krabbameina og leita til læknis þegar þeirra verður vart, með skýra ósk um góða uppvinnslu. Gerum það sem við getum, tökum mark á ráðleggingum um heilsusamlegan lífsstíl, mætum í skimun þegar við fáum boð og verum vakandi fyrir einkennum. Höfundur er sérfræðingur í fræðslu- og forvörnum hjá Krabbameinsfélaginu.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun