Græðgin flytur fljót Snæbjörn Guðmundsson skrifar 12. maí 2023 08:31 Ferðalangar um hringveginn í Hörgárdal hafa í áranna rás eflaust rekið augun í malarhauga á bökkum Hörgár hér og þar, efni sem unnið hefur verið úr farvegi og eyrum árinnar líkt og við fjölmörg önnur íslensk vatnsföll. Malartekja við vatnsföll er vandmeðfarin svo ekki sé meira sagt. Hún þarf að vera afar hófleg og taka þarf fullt tillit til lífríkisins og náttúrunnar allrar. Að öðrum kosti getur mikill skaði hlotist af slíku brölti. Hörgá er þriðja mesta vatnsfall Eyjafjarðar, með breitt og mikið vatnasvið úr djúpum dölum Tröllaskagans, og hefur í ánni löngum þrifist vænn stofn sjóbleikju og á síðari árum urriða. Því miður á lífríki íslenskra vatnsfalla nú mjög undir högg að sækja, og bleikjustofnar veslast hratt upp vegna loftslagsbreytinga og ágangs manna. Af þeim sökum er það skylda okkar að umgangast straumvatnslífríki af sérstaklega mikilli virðingu og aðgát, forðast sem allra mest rask og setja strangar skorður við malartekju því það er ljóst að tilvist margra tegunda lífvera í íslenskum ám hangir á bláþræði. Um miðjan apríl síðastliðinn mættu jarðýtur og fjöldi skurðgrafa á bakka Hörgár neðan við Krossastaði á Þelamörk. Þar hófu þær að róta í ánni á umfangsmiklu svæði og moka upp möl í risastóra hauga í miðjum árfarveginum, án efa sem fylliefni í steypu. Þótt Hörgá hafi lengi verið ofnýtt við malartekju keyrir nú um þverbak. Með þessari grein fylgja tvær myndir, sú fyrri tekin frá hringveginum þann 22. apríl síðastliðinn en sú síðari frá sama stað þann 5. maí. Á þeim sést hvernig farvegi Hörgár hefur verið umturnað og henni kastað bakka á milli á mörg hundruð metra kafla, á meðan gröfur hamast vægðarlaust í farveginum eins og hverjum öðrum drullupolli. Á efri myndinni sést að áin rennur í tveimur kvíslum og hafa þær verið aðskildar með malarbunkum úr farveginum. Þar sjást líka tvær gröfur að róta í annarri kvíslinni, þeirri vestari. Á neðri myndinni sést að eystri kvíslin hefur verið stífluð, farvegurinn að mestu þurrkaður upp og áin færð til þannig að hún rennur í einum ál með vesturbakkanum. Skv. Mati á búsvæðum bleikjuseiða í Hörgá og Öxnadalsá frá 2011 var Hörgá talin hafa á þessum kafla „einstaklega hentuga botngerð fyrir bleikjuseiði“. Rótið í ánni á þessum stað mun af augljósum ástæðum raska jafnvægi í farvegi hennar og hafa ófyrirsjáanleg áhrif á streymi hennar og lífríki langt upp og niður farveginn. Aðfarirnar eru slíkar að öllu hugsandi fólki hlýtur að blöskra. Aðsend Að þessu ruddalega áhlaupi að Hörgá stendur fyrirtækið Skútaberg, sem á hlut í jörðinni Krossastöðum þar sem ósköpin dynja nú yfir. Fyrirtækið hefur síðustu ár vakið töluverða athygli fyrir óvenju slælega umgengni við umhverfi, samfélag og náttúru. Fyrirtækið keypti fyrir hartnær fimmtán árum eyðibýlið Skúta uppi í Moldhaugnahálsi og hefur þar búið sér til athafnasvæði og námu við takmarkaða hrifningu margra Eyfirðinga. Síðustu misseri hefur fyrirtækið dundað sér við að færa ýmiss konar úr sér genginn tækjabúnað frá lóð sinni við Sjafnarnes á Akureyri upp í Moldhaugnaháls. Síðast fyrir minna en mánuði lét af því tilefni Leifur Þorkelsson, framkvæmdastjóri Heilbrigðiseftirlits Norðurlands eystra, hafa eftir sér í viðtali við Vikublaðið á Akureyri: „Ruslahaugur verður aldrei neitt annað en ruslahaugur, hvort sem hann er staðsettur í Hörgársveit eða á Akureyri.“ Aðsend Allt bendir í sömu átt. Þau leyfi sem sögð eru liggja til grundvallar þessari ribbaldalegu atlögu að Hörgá sýnast vera kolólögleg og framkvæmdin órafjarri því sem lagt var upp með í umhverfismati. Það verður því umsvifalaust að koma böndum á framkvæmdir Skútabergs. Hörgá er ekki frekar en önnur íslensk vatnsföll viðfang og einkaeign steypu- og verktakafyrirtækis til að sýsla með og umgangast á hvern þann hátt sem eigendum þess sýnist. Náttúruverndarsamtökin Náttúrugrið hafa kært leyfisveitingarnar til Úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála og farið fram á tafarlausa stöðvun á efnistöku úr árfarveginum. Á tímum aðsteðjandi ógna við lífríki jarðar er ólíðandi að litið sé framhjá þeirri óhæfu sem á sér stað við Hörgá. Kjörnir fulltrúar, opinberar stofnanir sem og almenningur verða að rækja skyldur sínar og verja náttúruna fyrir slíkum skemmdarverkum. Náttúran ver sig ekki sjálf. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Snæbjörn Guðmundsson Umhverfismál Hörgársveit Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Riðið á Bessastöðum? Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Leikskólakennara á eftirlaunum er ofboðið Ásdís Ólafsdóttir Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Já, Katrín Hjálmar Sveinsson Skoðun Umræðan um dánaraðstoð Henry Alexander Henrysson Skoðun Að lifa í skugga heilsubrests Svanberg Hreinsson Skoðun Óttasleginn mömmuher og Eurovision Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Forseti allra Ragnhildur Björt Björnsdóttir skrifar Skoðun Ný nálgun í afreksíþróttum – Nýsköpun Erlingur Jóhannsson skrifar Skoðun Prófsteinninn Katrín Harðardóttir skrifar Skoðun Innrás á Rafah stríðir gegn allri mannúð Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Börnin okkar Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Vextir geta og þurfa að lækka Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Leikskólakennara á eftirlaunum er ofboðið Ásdís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Óttasleginn mömmuher og Eurovision Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Já, Katrín Hjálmar Sveinsson skrifar Skoðun Frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Riðið á Bessastöðum? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Að lifa í skugga heilsubrests Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Umræðan um dánaraðstoð Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað skrifar Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum skrifar Skoðun Hugleiðingar ellilífeyrisþega um landsmálin og orkumálin Ingimundur Andrésson skrifar Skoðun Að tilheyra - Fjölmenningarþing Reykjavíkur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson skrifar Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaðan ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þekking á naloxone nefúða getur bjargað lífi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson skrifar Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Ný norræn stjórnarskrá Hrannar Björn Arnarsson,Ragnheiður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við verið hamingjusöm í vinnunni? Héðinn Sveinbjörnsson skrifar Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Sjá meira
Ferðalangar um hringveginn í Hörgárdal hafa í áranna rás eflaust rekið augun í malarhauga á bökkum Hörgár hér og þar, efni sem unnið hefur verið úr farvegi og eyrum árinnar líkt og við fjölmörg önnur íslensk vatnsföll. Malartekja við vatnsföll er vandmeðfarin svo ekki sé meira sagt. Hún þarf að vera afar hófleg og taka þarf fullt tillit til lífríkisins og náttúrunnar allrar. Að öðrum kosti getur mikill skaði hlotist af slíku brölti. Hörgá er þriðja mesta vatnsfall Eyjafjarðar, með breitt og mikið vatnasvið úr djúpum dölum Tröllaskagans, og hefur í ánni löngum þrifist vænn stofn sjóbleikju og á síðari árum urriða. Því miður á lífríki íslenskra vatnsfalla nú mjög undir högg að sækja, og bleikjustofnar veslast hratt upp vegna loftslagsbreytinga og ágangs manna. Af þeim sökum er það skylda okkar að umgangast straumvatnslífríki af sérstaklega mikilli virðingu og aðgát, forðast sem allra mest rask og setja strangar skorður við malartekju því það er ljóst að tilvist margra tegunda lífvera í íslenskum ám hangir á bláþræði. Um miðjan apríl síðastliðinn mættu jarðýtur og fjöldi skurðgrafa á bakka Hörgár neðan við Krossastaði á Þelamörk. Þar hófu þær að róta í ánni á umfangsmiklu svæði og moka upp möl í risastóra hauga í miðjum árfarveginum, án efa sem fylliefni í steypu. Þótt Hörgá hafi lengi verið ofnýtt við malartekju keyrir nú um þverbak. Með þessari grein fylgja tvær myndir, sú fyrri tekin frá hringveginum þann 22. apríl síðastliðinn en sú síðari frá sama stað þann 5. maí. Á þeim sést hvernig farvegi Hörgár hefur verið umturnað og henni kastað bakka á milli á mörg hundruð metra kafla, á meðan gröfur hamast vægðarlaust í farveginum eins og hverjum öðrum drullupolli. Á efri myndinni sést að áin rennur í tveimur kvíslum og hafa þær verið aðskildar með malarbunkum úr farveginum. Þar sjást líka tvær gröfur að róta í annarri kvíslinni, þeirri vestari. Á neðri myndinni sést að eystri kvíslin hefur verið stífluð, farvegurinn að mestu þurrkaður upp og áin færð til þannig að hún rennur í einum ál með vesturbakkanum. Skv. Mati á búsvæðum bleikjuseiða í Hörgá og Öxnadalsá frá 2011 var Hörgá talin hafa á þessum kafla „einstaklega hentuga botngerð fyrir bleikjuseiði“. Rótið í ánni á þessum stað mun af augljósum ástæðum raska jafnvægi í farvegi hennar og hafa ófyrirsjáanleg áhrif á streymi hennar og lífríki langt upp og niður farveginn. Aðfarirnar eru slíkar að öllu hugsandi fólki hlýtur að blöskra. Aðsend Að þessu ruddalega áhlaupi að Hörgá stendur fyrirtækið Skútaberg, sem á hlut í jörðinni Krossastöðum þar sem ósköpin dynja nú yfir. Fyrirtækið hefur síðustu ár vakið töluverða athygli fyrir óvenju slælega umgengni við umhverfi, samfélag og náttúru. Fyrirtækið keypti fyrir hartnær fimmtán árum eyðibýlið Skúta uppi í Moldhaugnahálsi og hefur þar búið sér til athafnasvæði og námu við takmarkaða hrifningu margra Eyfirðinga. Síðustu misseri hefur fyrirtækið dundað sér við að færa ýmiss konar úr sér genginn tækjabúnað frá lóð sinni við Sjafnarnes á Akureyri upp í Moldhaugnaháls. Síðast fyrir minna en mánuði lét af því tilefni Leifur Þorkelsson, framkvæmdastjóri Heilbrigðiseftirlits Norðurlands eystra, hafa eftir sér í viðtali við Vikublaðið á Akureyri: „Ruslahaugur verður aldrei neitt annað en ruslahaugur, hvort sem hann er staðsettur í Hörgársveit eða á Akureyri.“ Aðsend Allt bendir í sömu átt. Þau leyfi sem sögð eru liggja til grundvallar þessari ribbaldalegu atlögu að Hörgá sýnast vera kolólögleg og framkvæmdin órafjarri því sem lagt var upp með í umhverfismati. Það verður því umsvifalaust að koma böndum á framkvæmdir Skútabergs. Hörgá er ekki frekar en önnur íslensk vatnsföll viðfang og einkaeign steypu- og verktakafyrirtækis til að sýsla með og umgangast á hvern þann hátt sem eigendum þess sýnist. Náttúruverndarsamtökin Náttúrugrið hafa kært leyfisveitingarnar til Úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála og farið fram á tafarlausa stöðvun á efnistöku úr árfarveginum. Á tímum aðsteðjandi ógna við lífríki jarðar er ólíðandi að litið sé framhjá þeirri óhæfu sem á sér stað við Hörgá. Kjörnir fulltrúar, opinberar stofnanir sem og almenningur verða að rækja skyldur sínar og verja náttúruna fyrir slíkum skemmdarverkum. Náttúran ver sig ekki sjálf. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða
Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaðan ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar