Rottueldi og fjármálaafurðir Árni Már Jensson skrifar 10. mars 2023 11:01 Þegar frönsku nýlenduherrarnir réðu yfir Hanoi í Vietnam á nítjándu öld, var rottuplága allsráðandi. Í viðleitninni til að stemma stigu við plágunni voru samþykkt lög um að yfirvöld greiddu þóknun fyrir hverja dauða rottu sem almenningur skilaði inn. Lögin höfðu mikil áhrif á rottuveiðara sem skiluðu inn heilu vagnhlössunum. Kaupaukar og bónusar í almenningshlutafélögum: Það er í eðli flestra að huga að persónulegum hagsmunum umfram hag fjöldans og kynda bónusar undir eðlislæga græðgi mannsins. Þannig hugar einstaklingurinn fyrst að bónusgreiðslu til sín og seinna eða alls ekki að heildarhagsmunum þeirra gæða eða verðmæta sem hann skilar fyrirtæki sínu, hvað þá samfélaginu í heild. Því ekki er endilega jákvæð samlegð með heilbrigðri niðurstöðu fjármunamyndunar fyrirtækisins og einstaklingsins sem bónusinn fær, og samfélagsins í heild. Í heilbrigðu hagkerfi á eðli ágóðans jú að vera megin markmiðið, nokkuð sem aðskilur tækifæriskennda græðgisvæðingu frá heilbrigðri framþróun drifna ágóðahvata. Rík samfélagsábyrgð á auðvitað sérstaklega við um skráð félög á markaði. Tilvitnun í Rannsóknarnefnd Alþingis: 21. kafli Orsakir falls íslensku bankanna – ábyrgð, mistök og vanræksla 21.2.1.1 Vöxtur bankakerfisins og trúverðugleiki: „Rannsóknarnefnd Alþingis telur að svo mikill og áhættusamur vöxtur samræmist ekki langtímahagsmunum traustra banka, en hins vegar hafi verið sterkir hvatar til vaxtar innan bankanna. Þeir hvatar hafi meðal annars falist í hvatakerfum bankanna og einnig í mikilli skuldsetningu stærstu eigenda. Rannsóknarnefndin telur að eftirlitsaðilum hafi mátt vera ljóst að slíkir hvatar væru til staðar og að ástæða væri til að hafa áhyggjur af hinum hraða vexti. Aftur á móti er ljóst að Fjármálaeftirlitið, sem var aðal eftirlitsaðili bankanna, óx ekki í samræmi við vöxt hinna eftirlitsskyldu aðila og réð af þeirri ástæðu illa við verkefni sín...“Um bónusa skráðra fyrirtækja á markaði þarf að setja afmarkaðar reglur sem lúta því, að saman fari hagsmunir einstaklingsins, fyrirtækisins, og samfélagsins í heild. Sé eðlisbrestur mannsins fóðraður með eftirlitslausri hagnaðarvon, sýna rannsóknir og sagan svo ekki er um villst, að dómgreind og þar með samviskan, lætur undan. Master of the universe Bob Diamond framkvæmdastjóri Barclays UK., hélt athygliverðan fyrirlestur hjá BBC þann 11. ágúst 2011 um mikilvægi menningar í bankastarfsemi. Hann sagði: Áhrifamesta próf sem bankamaður undirgengst lýtur að gjörðum hans þegar enginn fylgist með. En rannsókn í hugrænum taugavísindum við Tilburg University unnin af Dr Lammers, Joris; Stapel, Diederik A. Birt í Journal of Personality and Social Psychology, Vol 97(2), Aug 2009, 279-289, sýndi að þess meiri völd sem einstaklingar öðluðust, þess meira fannst þeim þeir geta farið á svig við lög og reglur þegar enginn fylgdist með. Rannsóknin sýndi einnig að aukin völd hins almenna einstaklings jók hræsni hans og truflaði dómgreind á þann veg að honum fannst lægra sett fólk í þjóðfélagsstiganum ættu að lúta strangari skilmálum reglna, sem að sama skapi ættu ekki við hann sjálfan. Jafnvel örlítil aukning á sýndarvaldi í rannsókn þessari jók í senn, siðleysi og hræsni þeirra sem tilraunin var gerð á. Yfirmenn fjármálastofnana hafa mikil samfélagsvöld í skjóli fjármagns almennings. Völd þeirra geta verið töluvert meiri en kjörinna stjórnmálamanna. Að veita valdamiklu fólki aðhald er í senn samfélagslega mikilvægt og mikilvægt þeirra eigin geðheilbrigði. Aðhald yfirmanna í gegnum hluthafafundi er ógegnsætt og takmarkað svo lengi sem þeir skila jákvæðum rekstrarniðurstöðum hluthafa í hag. Þannig tryggja yfirmenn sér völd óháð samfélaglegri ábyrgð innan bankans hvort sem hagnaður reksturs stangast á við hagsmuni samfélagsins sem reksturinn byggir á eður ei. Samkvæmt rannsóknum Tilburg University leiðir aukið vald til aukinnar framleiðslu testosterons sem eykur boðberaefnið dopamine í verðlauna-hluta heilans. Þannig brenglar aukið aðhaldslaust vald hugsun einstaklingsins, sem hluta af samfélagsheild, og vekur honum falska sjálfsvitund sem æðri öðrum og þ.m.t reglum samfélagsins. Og já, þetta gerist hjá konum jafnt sem karlmönnum. Einræðis,-eða ''master of the universe'' heilkennið er skýrasta dæmið um framangreinda brenglun þar sem einstaklingar með aukin völd, beita þeim í eigin þágu og einangra sig að sama skapi frá gagnrýni sem hugsanlega skyggir á eða skerðir völdin. Grafalvarlegar afleiðingar slíkrar þróunar skilur Ísl almenningur vel, eftir bankahrunið 2008. Rottueldi og fjármálaafurðir Rottuveiðarar 19. aldar í Hanoi og Ísl bankamenn eiga enga fagþekkingarlega samleið, en glíma þó við sam-mannlega afneitun eigin eðlisbrests,- græðgina. Þrátt fyrir að yfirvöld í Víetnam hafi sett ný lög til að umbuna rottuveiðurum í viðleitni við að stemma stigu við rottuplágunni, stigmagnaðist hún eftir því sem á leið. Er betur var að gáð komust yfirvöld að raun um að skipulagt rottueldi átti sér nú stað, nokkuð sem ekki þekktist áður. Hin nýju bónus-lög gerðu hagnaðarvon rottuveiðaranna að arðsömum framleiðsluiðnaði sem yfirskyggði alla hugsun þeirra um almenna velferð samfélagsins í skiptum fyrir persónulegan skyndigróða. Mæli ég með lestri athygliverðrar samantektar í átta bindum sem nefnist Rannsóknarskýrsla Alþingis. Sé sú lesning erfið yfirferðar má benda á orð hins syndlausasta okkar allra, Jesú krist. Hann sagði: Auðveldara er úlfalda að fara gegnum nálarauga en auðmanni að komast inn í Guðs ríki. Hvað skyldi hann hafa átt við? Höfundur er áhugamaður um betra líf, samfélag, kristna trú og menningu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Stjórnmálamenn sem reiða sig á gleymsku kjósenda Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Fjárhagskuldbindingar íslenska ríkisins gagnvart Úkraínu og sérstaða Íslands í NATO Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir Skoðun Við þurfum 5.000 íbúðir á ári – ekki einungis 1.600 Sigurður Stefánsson Skoðun Dómsmálaráðherran og réttarríkið Ólafur Kjartansson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun „Sjálfhatandi gyðingar“ Birgir Dýrfjörð Skoðun Staðreyndirnar um uppbyggingu Heidelberg í Þorlákshöfn Þorsteinn Víglundsson Skoðun Neyðarkall!!! Fleiri hjúkrunarrými strax! Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hefur fólk á Íslandi efni á barneignum? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Þarf rannsóknir á kynhlutlausu máli? Ásdís Bergþórsdóttir skrifar Skoðun „Sjálfhatandi gyðingar“ Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Staðreyndirnar um uppbyggingu Heidelberg í Þorlákshöfn Þorsteinn Víglundsson skrifar Skoðun Neyðarkall!!! Fleiri hjúkrunarrými strax! Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fjárhagskuldbindingar íslenska ríkisins gagnvart Úkraínu og sérstaða Íslands í NATO Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Við þurfum 5.000 íbúðir á ári – ekki einungis 1.600 Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Stjórnmálamenn sem reiða sig á gleymsku kjósenda Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Dómsmálaráðherran og réttarríkið Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Táknmyndir íslenska lýðveldisins skrifar Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Sjá meira
Þegar frönsku nýlenduherrarnir réðu yfir Hanoi í Vietnam á nítjándu öld, var rottuplága allsráðandi. Í viðleitninni til að stemma stigu við plágunni voru samþykkt lög um að yfirvöld greiddu þóknun fyrir hverja dauða rottu sem almenningur skilaði inn. Lögin höfðu mikil áhrif á rottuveiðara sem skiluðu inn heilu vagnhlössunum. Kaupaukar og bónusar í almenningshlutafélögum: Það er í eðli flestra að huga að persónulegum hagsmunum umfram hag fjöldans og kynda bónusar undir eðlislæga græðgi mannsins. Þannig hugar einstaklingurinn fyrst að bónusgreiðslu til sín og seinna eða alls ekki að heildarhagsmunum þeirra gæða eða verðmæta sem hann skilar fyrirtæki sínu, hvað þá samfélaginu í heild. Því ekki er endilega jákvæð samlegð með heilbrigðri niðurstöðu fjármunamyndunar fyrirtækisins og einstaklingsins sem bónusinn fær, og samfélagsins í heild. Í heilbrigðu hagkerfi á eðli ágóðans jú að vera megin markmiðið, nokkuð sem aðskilur tækifæriskennda græðgisvæðingu frá heilbrigðri framþróun drifna ágóðahvata. Rík samfélagsábyrgð á auðvitað sérstaklega við um skráð félög á markaði. Tilvitnun í Rannsóknarnefnd Alþingis: 21. kafli Orsakir falls íslensku bankanna – ábyrgð, mistök og vanræksla 21.2.1.1 Vöxtur bankakerfisins og trúverðugleiki: „Rannsóknarnefnd Alþingis telur að svo mikill og áhættusamur vöxtur samræmist ekki langtímahagsmunum traustra banka, en hins vegar hafi verið sterkir hvatar til vaxtar innan bankanna. Þeir hvatar hafi meðal annars falist í hvatakerfum bankanna og einnig í mikilli skuldsetningu stærstu eigenda. Rannsóknarnefndin telur að eftirlitsaðilum hafi mátt vera ljóst að slíkir hvatar væru til staðar og að ástæða væri til að hafa áhyggjur af hinum hraða vexti. Aftur á móti er ljóst að Fjármálaeftirlitið, sem var aðal eftirlitsaðili bankanna, óx ekki í samræmi við vöxt hinna eftirlitsskyldu aðila og réð af þeirri ástæðu illa við verkefni sín...“Um bónusa skráðra fyrirtækja á markaði þarf að setja afmarkaðar reglur sem lúta því, að saman fari hagsmunir einstaklingsins, fyrirtækisins, og samfélagsins í heild. Sé eðlisbrestur mannsins fóðraður með eftirlitslausri hagnaðarvon, sýna rannsóknir og sagan svo ekki er um villst, að dómgreind og þar með samviskan, lætur undan. Master of the universe Bob Diamond framkvæmdastjóri Barclays UK., hélt athygliverðan fyrirlestur hjá BBC þann 11. ágúst 2011 um mikilvægi menningar í bankastarfsemi. Hann sagði: Áhrifamesta próf sem bankamaður undirgengst lýtur að gjörðum hans þegar enginn fylgist með. En rannsókn í hugrænum taugavísindum við Tilburg University unnin af Dr Lammers, Joris; Stapel, Diederik A. Birt í Journal of Personality and Social Psychology, Vol 97(2), Aug 2009, 279-289, sýndi að þess meiri völd sem einstaklingar öðluðust, þess meira fannst þeim þeir geta farið á svig við lög og reglur þegar enginn fylgdist með. Rannsóknin sýndi einnig að aukin völd hins almenna einstaklings jók hræsni hans og truflaði dómgreind á þann veg að honum fannst lægra sett fólk í þjóðfélagsstiganum ættu að lúta strangari skilmálum reglna, sem að sama skapi ættu ekki við hann sjálfan. Jafnvel örlítil aukning á sýndarvaldi í rannsókn þessari jók í senn, siðleysi og hræsni þeirra sem tilraunin var gerð á. Yfirmenn fjármálastofnana hafa mikil samfélagsvöld í skjóli fjármagns almennings. Völd þeirra geta verið töluvert meiri en kjörinna stjórnmálamanna. Að veita valdamiklu fólki aðhald er í senn samfélagslega mikilvægt og mikilvægt þeirra eigin geðheilbrigði. Aðhald yfirmanna í gegnum hluthafafundi er ógegnsætt og takmarkað svo lengi sem þeir skila jákvæðum rekstrarniðurstöðum hluthafa í hag. Þannig tryggja yfirmenn sér völd óháð samfélaglegri ábyrgð innan bankans hvort sem hagnaður reksturs stangast á við hagsmuni samfélagsins sem reksturinn byggir á eður ei. Samkvæmt rannsóknum Tilburg University leiðir aukið vald til aukinnar framleiðslu testosterons sem eykur boðberaefnið dopamine í verðlauna-hluta heilans. Þannig brenglar aukið aðhaldslaust vald hugsun einstaklingsins, sem hluta af samfélagsheild, og vekur honum falska sjálfsvitund sem æðri öðrum og þ.m.t reglum samfélagsins. Og já, þetta gerist hjá konum jafnt sem karlmönnum. Einræðis,-eða ''master of the universe'' heilkennið er skýrasta dæmið um framangreinda brenglun þar sem einstaklingar með aukin völd, beita þeim í eigin þágu og einangra sig að sama skapi frá gagnrýni sem hugsanlega skyggir á eða skerðir völdin. Grafalvarlegar afleiðingar slíkrar þróunar skilur Ísl almenningur vel, eftir bankahrunið 2008. Rottueldi og fjármálaafurðir Rottuveiðarar 19. aldar í Hanoi og Ísl bankamenn eiga enga fagþekkingarlega samleið, en glíma þó við sam-mannlega afneitun eigin eðlisbrests,- græðgina. Þrátt fyrir að yfirvöld í Víetnam hafi sett ný lög til að umbuna rottuveiðurum í viðleitni við að stemma stigu við rottuplágunni, stigmagnaðist hún eftir því sem á leið. Er betur var að gáð komust yfirvöld að raun um að skipulagt rottueldi átti sér nú stað, nokkuð sem ekki þekktist áður. Hin nýju bónus-lög gerðu hagnaðarvon rottuveiðaranna að arðsömum framleiðsluiðnaði sem yfirskyggði alla hugsun þeirra um almenna velferð samfélagsins í skiptum fyrir persónulegan skyndigróða. Mæli ég með lestri athygliverðrar samantektar í átta bindum sem nefnist Rannsóknarskýrsla Alþingis. Sé sú lesning erfið yfirferðar má benda á orð hins syndlausasta okkar allra, Jesú krist. Hann sagði: Auðveldara er úlfalda að fara gegnum nálarauga en auðmanni að komast inn í Guðs ríki. Hvað skyldi hann hafa átt við? Höfundur er áhugamaður um betra líf, samfélag, kristna trú og menningu.
Fjárhagskuldbindingar íslenska ríkisins gagnvart Úkraínu og sérstaða Íslands í NATO Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Fjárhagskuldbindingar íslenska ríkisins gagnvart Úkraínu og sérstaða Íslands í NATO Hilmar Þór Hilmarsson skrifar
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Fjárhagskuldbindingar íslenska ríkisins gagnvart Úkraínu og sérstaða Íslands í NATO Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun