Aðgerðir sem virka til að koma á launajafnrétti kynjanna Lóa Birna Birgisdóttir og Elín Blöndal skrifa 8. mars 2023 07:30 Markverður árangur hefur náðst hjá Reykjavíkurborg í baráttunni gegn óútskýrðum kynbundnum launamun meðal starfsfólks borgarinnar síðastliðna þrjá áratugi. Tölurnar tala sínu máli. Samkvæmt nýjustu launarannsókn Hagstofunnar var óleiðréttur launamunur kynjanna árið 2020 12,9% á almennum vinnumarkaði, 11,3% hjá ríkisstarfsmönnum og 5,1% meðal starfsfólks sveitarfélaga. Leiðrétti launamunurinn var 5,6% á almennum vinnumarkaði, 3,3% hjá ríkisstarfsmönnum og 2,7% á meðal starfsfólks sveitarfélaganna í heild sinni. Hjá Reykjavíkurborg var óleiðréttur launamunur heildarlauna árið 2020 3,4% (konum í vil) og leiðréttur launamunur 0,9% (körlum í vil). Árið 2021 mældist óleiðréttur launamunur heildarlauna hjá Reykjavíkurborg 2,5% (konum í vil) og leiðréttur launamunur 0,4% (körlum í vil). Markverður árangur hjá stærsta opinbera vinnuveitandanum Til nánari útskýringar þá er í tölum Reykjavíkurborgar um óleiðréttan launamun horft til meðalmunar á heildarlaunum allra karla og kvenna hjá borginni án tillits til fjölda unninna stunda og annarra skýribreytna. Með leiðréttum launamun er hins vegar átt við meðalmun á uppreiknuðum heildarlaunum starfsfólks Reykjavíkurborgar að teknu tilliti til málefnalegra breyta sem skýra launamuninn, s.s. vinnutíma, menntunar, starfsaldurs o.fl. Starfsemi Reykjavíkurborgar er gríðarlega fjölbreytt sem endurspeglast í fjölmörgum og ólíkum störfum. Sem dæmi um starfsstéttir má nefna félagsráðgjafa, leikskólakennara, hjúkrunarfræðinga, bókmenntafræðinga, verkfræðinga, starfsfólk í heimaþjónustu og stuðningsfulltrúa svo fátt eitt sé talið. Borgin í öllum sínum fjölbreytileika er einn vinnustaður og sem slíkur stærsti opinberi vinnuveitandinn hér á landi. Starfsmat gerir gæfumuninn Til að meta hvort aðgerðir hafi skilað árangri hefur Reykjavíkurborg látið gera launagreiningar og úttektir á kynbundnum launamun. Meðfylgjandi mynd sýnir þróun kynbundins launamunar og sést glögglega að þegar gripið er til aðgerða dregur úr honum. Áhersla Reykjavíkurborgar á starfsmat sem undirstöðu launasetningar starfa á árunum 1996-2001 sést vel á myndinni. Meiri reynsla af kerfinu og aðild fleiri stéttarfélaga að starfsmati skýrir hvernig dregur áfram úr kynbundnum launamun næstu árin þar á eftir. Reykjavíkurborg, 2022 Árið 1995 var kerfisbundið farið að rýna launamun kynjanna hjá borginni. Frá þeim tíma hafa ýmis stór skref verið tekin. Í upphafi var beitt úrræðum í gegnum hefðbundna kjarasamninga. Fljótlega varð ljóst að ef eyða ætti hinum rótgróna launamun þyrfti að umbylta grundvallarforsendum launakerfis borgarinnar. Árið 2001 var því samið við Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar, Eflingu stéttarfélag og Kjarafélag Tæknifræðingafélags Íslands. Náið samstarf með aðkomu jafnréttisyfirvalda Undirbúningur, þróun og innleiðing starfsmatskerfisins var unnið í nánu samstarfi Sambands íslenskra sveitarfélaga, Reykjavíkurborgar og viðeigandi stéttarfélaga. Starfsmatskerfið var fengið frá Bretlandi og er þróað í samstarfi sveitarfélaga og stéttarfélaga með aðkomu jafnréttisyfirvalda út frá leiðbeiningum Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO) til að stuðla að kynhlutleysi kerfisins. Kerfið var þýtt og staðfært og innleiðing hófst árið 2004. Frá því að kerfið var tekið í notkun hafa sveitarfélögin byggt grunnlaunasetningu sífellt stærri hluta starfa sinna á því. Starfsmatskerfið metur á staðlaðan hátt þær kröfur sem gerðar eru til starfa og stuðlar þannig að hlutlægu mati á virði starfa. Kerfið nær aðeins til grunnlauna starfa og metur ekki persónubundna þætti eins og hæfni og frammistöðu. Önnur laun en grunnlaun taka aftur á móti tillit til slíkra persónubundinna þátta. Starfsmat metur ólík störf í mismunandi starfsstéttum út frá sömu viðmiðum og dregur þannig úr launamun vegna kynbundinnar skiptingar vinnumarkaðarins, ekki síst þar sem að við mat á störfum er auk hefðbundinna þátta sem störfin gera kröfur um, s.s. menntunarkrafna, metið virði þátta sem hafa fremur verið tengdir við störf hefðbundinna kvennastétta s.s. samskiptafærni, tilfinningalegt álag og ábyrgð á velferð fólks. Markvissar aðgerðir og skýr sýn á launajafnrétti Starfsmatskerfið er án vafa hryggjarstykkið í þeim árangri sem Reykjavíkurborg hefur náð í að draga úr launamuni kynjanna en fleiri aðgerðir hafa einnig komið til. Í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008 var lögð mikil vinna í að endurskoða og draga úr umfangi samninga um fastar yfirvinnugreiðslur. Árið 2013 samþykkti borgarráð aðgerðaáætlun í ellefu liðum með það að markmiði að draga úr kynbundnum launamun. Má þar nefna fræðsluátak fyrir stjórnendur, reglulegar úttektir á kynbundnum launamun og uppsagnir fastra aksturssamninga starfsfólks. Áhrifin af þessum aðgerðum skiluðu sér í áframhaldandi lækkun á mældum kynbundnum launamun á árunum 2013-2015. Einnig má nefna endurskoðun starfsmatskerfisins árin 2014-2015 sem og mat á aukinni menntun kvenna og fagreynslu. Þá geyma mannauðsstefna og jafnlaunastefna Reykjavíkurborgar markmið og mæla fyrir um aðgerðir til að tryggja launajafnrétti meðal alls starfsfólks borgarinnar. Reykjavíkurborg hlaut jafnlaunavottun árið 2019. Markvissar aðgerðir á grundvelli jafnlaunastaðalsins ÍST 85 til að vinna að launajafnrétti, s.s. innra eftirlit, rýni stjórnenda, ytra eftirlit og stöðugar umbætur, leiða til þess að stöðugt er verið að bæta einstaka þætti jafnlaunakerfis borgarinnar. Eins og framangreint sýnir geta markvissar aðgerðir og skýr sýn á launajafnrétti sem grundvallarþátt í launasetningunni leitt til árangurs sem um munar, jafnvel á stórum og flóknum vinnustöðum eins og hjá Reykjavíkurborg. Enda þótt Reykjavíkurborg hafi náð þeim árangri að launamunur kynjanna mælist nú varla er enn sem fyrr mikilvægt að rýna kerfið og fylgja árangrinum eftir. Meðal þeirra aðgerða sem eru framundan eru endurskoðun á starfsmatskerfinu í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, hlutaðeigandi stéttarfélög og Jafnlaunastofu. Gefst þá enn frekar tækifæri til að rýna kerfið með tilliti til jafnræðissjónarmiða og launajafnréttis. Lóa Birna Birgisdóttir, sviðsstjóri mannauðs- og starfsumhverfissviðs ReykjavíkurborgarElín Blöndal, skrifstofustjóri og formaður jafnlaunanefndar Reykjavíkurborgar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reykjavík Kjaramál Jafnréttismál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Sjá meira
Markverður árangur hefur náðst hjá Reykjavíkurborg í baráttunni gegn óútskýrðum kynbundnum launamun meðal starfsfólks borgarinnar síðastliðna þrjá áratugi. Tölurnar tala sínu máli. Samkvæmt nýjustu launarannsókn Hagstofunnar var óleiðréttur launamunur kynjanna árið 2020 12,9% á almennum vinnumarkaði, 11,3% hjá ríkisstarfsmönnum og 5,1% meðal starfsfólks sveitarfélaga. Leiðrétti launamunurinn var 5,6% á almennum vinnumarkaði, 3,3% hjá ríkisstarfsmönnum og 2,7% á meðal starfsfólks sveitarfélaganna í heild sinni. Hjá Reykjavíkurborg var óleiðréttur launamunur heildarlauna árið 2020 3,4% (konum í vil) og leiðréttur launamunur 0,9% (körlum í vil). Árið 2021 mældist óleiðréttur launamunur heildarlauna hjá Reykjavíkurborg 2,5% (konum í vil) og leiðréttur launamunur 0,4% (körlum í vil). Markverður árangur hjá stærsta opinbera vinnuveitandanum Til nánari útskýringar þá er í tölum Reykjavíkurborgar um óleiðréttan launamun horft til meðalmunar á heildarlaunum allra karla og kvenna hjá borginni án tillits til fjölda unninna stunda og annarra skýribreytna. Með leiðréttum launamun er hins vegar átt við meðalmun á uppreiknuðum heildarlaunum starfsfólks Reykjavíkurborgar að teknu tilliti til málefnalegra breyta sem skýra launamuninn, s.s. vinnutíma, menntunar, starfsaldurs o.fl. Starfsemi Reykjavíkurborgar er gríðarlega fjölbreytt sem endurspeglast í fjölmörgum og ólíkum störfum. Sem dæmi um starfsstéttir má nefna félagsráðgjafa, leikskólakennara, hjúkrunarfræðinga, bókmenntafræðinga, verkfræðinga, starfsfólk í heimaþjónustu og stuðningsfulltrúa svo fátt eitt sé talið. Borgin í öllum sínum fjölbreytileika er einn vinnustaður og sem slíkur stærsti opinberi vinnuveitandinn hér á landi. Starfsmat gerir gæfumuninn Til að meta hvort aðgerðir hafi skilað árangri hefur Reykjavíkurborg látið gera launagreiningar og úttektir á kynbundnum launamun. Meðfylgjandi mynd sýnir þróun kynbundins launamunar og sést glögglega að þegar gripið er til aðgerða dregur úr honum. Áhersla Reykjavíkurborgar á starfsmat sem undirstöðu launasetningar starfa á árunum 1996-2001 sést vel á myndinni. Meiri reynsla af kerfinu og aðild fleiri stéttarfélaga að starfsmati skýrir hvernig dregur áfram úr kynbundnum launamun næstu árin þar á eftir. Reykjavíkurborg, 2022 Árið 1995 var kerfisbundið farið að rýna launamun kynjanna hjá borginni. Frá þeim tíma hafa ýmis stór skref verið tekin. Í upphafi var beitt úrræðum í gegnum hefðbundna kjarasamninga. Fljótlega varð ljóst að ef eyða ætti hinum rótgróna launamun þyrfti að umbylta grundvallarforsendum launakerfis borgarinnar. Árið 2001 var því samið við Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar, Eflingu stéttarfélag og Kjarafélag Tæknifræðingafélags Íslands. Náið samstarf með aðkomu jafnréttisyfirvalda Undirbúningur, þróun og innleiðing starfsmatskerfisins var unnið í nánu samstarfi Sambands íslenskra sveitarfélaga, Reykjavíkurborgar og viðeigandi stéttarfélaga. Starfsmatskerfið var fengið frá Bretlandi og er þróað í samstarfi sveitarfélaga og stéttarfélaga með aðkomu jafnréttisyfirvalda út frá leiðbeiningum Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO) til að stuðla að kynhlutleysi kerfisins. Kerfið var þýtt og staðfært og innleiðing hófst árið 2004. Frá því að kerfið var tekið í notkun hafa sveitarfélögin byggt grunnlaunasetningu sífellt stærri hluta starfa sinna á því. Starfsmatskerfið metur á staðlaðan hátt þær kröfur sem gerðar eru til starfa og stuðlar þannig að hlutlægu mati á virði starfa. Kerfið nær aðeins til grunnlauna starfa og metur ekki persónubundna þætti eins og hæfni og frammistöðu. Önnur laun en grunnlaun taka aftur á móti tillit til slíkra persónubundinna þátta. Starfsmat metur ólík störf í mismunandi starfsstéttum út frá sömu viðmiðum og dregur þannig úr launamun vegna kynbundinnar skiptingar vinnumarkaðarins, ekki síst þar sem að við mat á störfum er auk hefðbundinna þátta sem störfin gera kröfur um, s.s. menntunarkrafna, metið virði þátta sem hafa fremur verið tengdir við störf hefðbundinna kvennastétta s.s. samskiptafærni, tilfinningalegt álag og ábyrgð á velferð fólks. Markvissar aðgerðir og skýr sýn á launajafnrétti Starfsmatskerfið er án vafa hryggjarstykkið í þeim árangri sem Reykjavíkurborg hefur náð í að draga úr launamuni kynjanna en fleiri aðgerðir hafa einnig komið til. Í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008 var lögð mikil vinna í að endurskoða og draga úr umfangi samninga um fastar yfirvinnugreiðslur. Árið 2013 samþykkti borgarráð aðgerðaáætlun í ellefu liðum með það að markmiði að draga úr kynbundnum launamun. Má þar nefna fræðsluátak fyrir stjórnendur, reglulegar úttektir á kynbundnum launamun og uppsagnir fastra aksturssamninga starfsfólks. Áhrifin af þessum aðgerðum skiluðu sér í áframhaldandi lækkun á mældum kynbundnum launamun á árunum 2013-2015. Einnig má nefna endurskoðun starfsmatskerfisins árin 2014-2015 sem og mat á aukinni menntun kvenna og fagreynslu. Þá geyma mannauðsstefna og jafnlaunastefna Reykjavíkurborgar markmið og mæla fyrir um aðgerðir til að tryggja launajafnrétti meðal alls starfsfólks borgarinnar. Reykjavíkurborg hlaut jafnlaunavottun árið 2019. Markvissar aðgerðir á grundvelli jafnlaunastaðalsins ÍST 85 til að vinna að launajafnrétti, s.s. innra eftirlit, rýni stjórnenda, ytra eftirlit og stöðugar umbætur, leiða til þess að stöðugt er verið að bæta einstaka þætti jafnlaunakerfis borgarinnar. Eins og framangreint sýnir geta markvissar aðgerðir og skýr sýn á launajafnrétti sem grundvallarþátt í launasetningunni leitt til árangurs sem um munar, jafnvel á stórum og flóknum vinnustöðum eins og hjá Reykjavíkurborg. Enda þótt Reykjavíkurborg hafi náð þeim árangri að launamunur kynjanna mælist nú varla er enn sem fyrr mikilvægt að rýna kerfið og fylgja árangrinum eftir. Meðal þeirra aðgerða sem eru framundan eru endurskoðun á starfsmatskerfinu í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, hlutaðeigandi stéttarfélög og Jafnlaunastofu. Gefst þá enn frekar tækifæri til að rýna kerfið með tilliti til jafnræðissjónarmiða og launajafnréttis. Lóa Birna Birgisdóttir, sviðsstjóri mannauðs- og starfsumhverfissviðs ReykjavíkurborgarElín Blöndal, skrifstofustjóri og formaður jafnlaunanefndar Reykjavíkurborgar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun