Barátta öryrkja skilar árangri: Eingreiðsla og hærra frítekjumark Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 15. desember 2022 10:30 Í fjárlagaumræðunni í fyrra var tekist harkalega á um greiðslur til öryrkja og þær groddalegu skerðingarreglur sem fólk með skerta starfsgetu býr við. ÖBÍ réttindasamtök og við í Samfylkingunni lögðum þunga áherslu að frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum yrði hækkað upp í 200 þúsund krónur á mánuði og yrði hið sama og hjá eftirlaunafólki. „Ein helsta hindrunin fyrir atvinnuþátttöku öryrkja eru skerðingarnar í kerfinu sem valda því að þegar fólk með skerta starfsgetu finnur starf við hæfi þá éta launin nær strax upp greiðslurnar frá Tryggingastofnun. Þetta er fátæktargildra þar sem skatta- og bótakerfið vinnur beinlínis gegn sjálfsbjargarviðleitni fólks,“ sagði ég í ræðu um málið á Alþingi. Stjórnarliðar voru ósammála fyrir ári „Hér er um að ræða áttunda fjárlagabandorm Bjarna Benediktssonar og þetta eru áttunda fjárlögin þar sem frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum stendur í stað. Hvernig væri nú að hækka frítekjumarkið hjá þessum hópi, auka frelsi fólks með skerta starfsgetu til að afla sér tekna og sækja sér bjargir utan almannatryggingakerfisins?“ Þessu stögluðumst við á í hverri ræðunni á fætur annarri en þingmenn stjórnarmeirihlutans, þar á meðal Guðmundur Ingi Guðbrandsson félags- og vinnumarkaðráðherra, greiddu atkvæði gegn tillögunni um hækkun á frítekjumarki öryrkja upp í 200 þúsund krónur. Fjármálaráðherra gaf lítið fyrir röksemdir um að rétt væri að miða frítekjumarkið við sömu fjárhæð og hjá eldra fólki, fannst slíkur samanburður ekki við hæfi. Þingmaður Vinstri grænna sagði að hækkun frítekjumarksins myndi „einungis gagnast þeim sem nú þegar eru best settir í kerfinu“. En eins og ÖBÍ réttindasamtök bentu á er þetta ósköp sjálfsagt réttlætismál – og það er fagnaðarefni að ráðherrar og þingmenn stjórnarliðsins skilji það loksins. Frost í meira en áratug Nú ári seinna láta stjórnarliðar ekki aðeins undan kröfum stjórnarandstöðunnar um að öryrkjar fái 60 þúsund króna eingreiðslu í desember, skatta- og skerðingarlaust, heldur hefur verið samþykkt á Alþingi að frítekjumark vegna atvinnutekna öryrkja verði hið sama og hjá eftirlaunafólki eftir áramót: 200 þúsund krónur á mánuði líkt og ÖBÍ réttindasamtök hafa kallað eftir um árabil og við jafnaðarmenn gerðum að sérstöku kosningamáli fyrir þingkosningarnar 2021. Frítekjumark öryrkja vegna atvinnutekna var síðast hækkað í stjórnartíð jafnaðarmanna fyrir meira en áratug og hefur verið haldið í frosti síðan – raunar væri það talsvert hærra en 200 þúsund krónur ef það hefði fylgt verðlagi. Óheillaþróun á vakt ríkisstjórnarinnar: Aukið vægi framfærsluuppbótar Það er mikilvægt að halda því til haga að þótt frítekjumark atvinnutekna hækki munu allra tekjulægstu öryrkjarnir áfram sæta 65 prósenta skerðingu frá fyrstu krónu á sérstakri framfærsluuppbót, bótaflokki sem komið var á árið 2008 og þjónaði mikilvægu hlutverki eftir hrun til að halda verst settu lífeyrisþegum yfir fátæktarmörkum en hefur alltaf verið bundinn ströngum skerðingarreglum og leiðir þannig af sér þunga jaðarskattbyrði. Í stjórnartíð ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur hefur orðið sú óheillaþróun að vægi þessarar framfærsluuppbótar sem hlutfall af hámarksgreiðslum Tryggingastofnunar vegna örorku hefur aukist hröðum skrefum. Kolbeinn H. Stefánsson félagsfræðingur bendir á þetta í skýrslu sem hann ritaði fyrir ÖBÍ réttindasamtök um framkvæmd 69. gr. almannatryggingalaga og skerðingar í örorkulífeyriskerfinu: „Árið 2016 námu grunnlífeyrir og tekjutrygging um 68% af hámarksgreiðslum og framfærsluuppbótin 1%. Árið 2022 námu grunnlífeyrir og tekjutrygging rúm 57% af hámarksgreiðslum TR vegna örorku en 14,5% af þeim greiðslum voru í formi framfærsluuppbótar. Þetta þýðir að hækkun hámarksupphæða frá 2016 er að stærstu leyti fengin með þeim greiðslulið sem tekjur skerða hvað mest. Það er óheillavænleg þróun þegar horft er til vinnuhvata fyrir örorkulífeyrisþega og möguleika þeirra til að bæta lífskjör sín með launavinnu.“ Með hliðsjón af þessu hef ég lagt fram eftirfarandi fyrirspurn til félags- og vinnumarkaðsráðherra á Alþingi: Hversu mikið þyrftu fjárhæðir örorkulífeyris, tekjutryggingar og heimilisuppbótar að hækka um næstu áramót, í jöfnum hlutföllum þannig að ekki komi til „krónufalls“-áhrifa, til að samtala þeirra yrði jöfn framfærsluviðmiði næsta árs og enginn þyrfti að fá greidda sérstaka uppbót á lífeyri vegna framfærslu, sbr. 2. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð? Hver yrði beinn kostnaður ríkissjóðs af slíkri breytingu á ársgrundvelli? Hvaða áhrif má ætla að breytingarnar hafi á tekjur ríkissjóðs af tekjuskatti einstaklinga? Yrðu einhverjir öryrkjar eða endurhæfingarlífeyrisþegar fyrir kjararýrnun ef fyrrnefndir bótaflokkar yrðu hækkaðir með þessum hætti en reglur um framfærsluuppbótina og skerðingu hennar felldar brott? Þörf á ríkisstjórn sem endurreisir velferðarkerfið Hægt væri að skrifa margar greinar í viðbót um ósanngjarnar skerðingarreglur í örorkulífeyriskerfinu. Ferðalagið út úr skerðingarfrumskóginum er bara rétt að byrja en ÖBÍ réttindasamtök eiga hrós skilið fyrir sína baráttu og þann árangur sem hefur náðst. Baráttan heldur áfram. Við jafnaðarmenn munum halda félags- og vinnumarkaðsráðherra við efnið og taka slaginn með fólki sem reiðir sig á almannatryggingakerfið af fullum þunga. Fyrr en seinna verður að mynda nýja ríkisstjórn á Íslandi sem endurreisir velferðarkerfið svo allir Íslendingar geti búið við mannsæmandi kjör og lifað með reisn. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Félagsmál Fjárlagafrumvarp 2023 Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Öfgar og ósannindi Oddný G. Harðardóttir Skoðun Fararheill til Bessastaða Ynda Eldborg Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Fararheill til Bessastaða Ynda Eldborg skrifar Skoðun Öfgar og ósannindi Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Tímabær orð Unnar Arndísardóttur um afstæði barneigna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í hjarta sínu græn, en varla í reynd Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason skrifar Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir skrifar Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Sjá meira
Í fjárlagaumræðunni í fyrra var tekist harkalega á um greiðslur til öryrkja og þær groddalegu skerðingarreglur sem fólk með skerta starfsgetu býr við. ÖBÍ réttindasamtök og við í Samfylkingunni lögðum þunga áherslu að frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum yrði hækkað upp í 200 þúsund krónur á mánuði og yrði hið sama og hjá eftirlaunafólki. „Ein helsta hindrunin fyrir atvinnuþátttöku öryrkja eru skerðingarnar í kerfinu sem valda því að þegar fólk með skerta starfsgetu finnur starf við hæfi þá éta launin nær strax upp greiðslurnar frá Tryggingastofnun. Þetta er fátæktargildra þar sem skatta- og bótakerfið vinnur beinlínis gegn sjálfsbjargarviðleitni fólks,“ sagði ég í ræðu um málið á Alþingi. Stjórnarliðar voru ósammála fyrir ári „Hér er um að ræða áttunda fjárlagabandorm Bjarna Benediktssonar og þetta eru áttunda fjárlögin þar sem frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum stendur í stað. Hvernig væri nú að hækka frítekjumarkið hjá þessum hópi, auka frelsi fólks með skerta starfsgetu til að afla sér tekna og sækja sér bjargir utan almannatryggingakerfisins?“ Þessu stögluðumst við á í hverri ræðunni á fætur annarri en þingmenn stjórnarmeirihlutans, þar á meðal Guðmundur Ingi Guðbrandsson félags- og vinnumarkaðráðherra, greiddu atkvæði gegn tillögunni um hækkun á frítekjumarki öryrkja upp í 200 þúsund krónur. Fjármálaráðherra gaf lítið fyrir röksemdir um að rétt væri að miða frítekjumarkið við sömu fjárhæð og hjá eldra fólki, fannst slíkur samanburður ekki við hæfi. Þingmaður Vinstri grænna sagði að hækkun frítekjumarksins myndi „einungis gagnast þeim sem nú þegar eru best settir í kerfinu“. En eins og ÖBÍ réttindasamtök bentu á er þetta ósköp sjálfsagt réttlætismál – og það er fagnaðarefni að ráðherrar og þingmenn stjórnarliðsins skilji það loksins. Frost í meira en áratug Nú ári seinna láta stjórnarliðar ekki aðeins undan kröfum stjórnarandstöðunnar um að öryrkjar fái 60 þúsund króna eingreiðslu í desember, skatta- og skerðingarlaust, heldur hefur verið samþykkt á Alþingi að frítekjumark vegna atvinnutekna öryrkja verði hið sama og hjá eftirlaunafólki eftir áramót: 200 þúsund krónur á mánuði líkt og ÖBÍ réttindasamtök hafa kallað eftir um árabil og við jafnaðarmenn gerðum að sérstöku kosningamáli fyrir þingkosningarnar 2021. Frítekjumark öryrkja vegna atvinnutekna var síðast hækkað í stjórnartíð jafnaðarmanna fyrir meira en áratug og hefur verið haldið í frosti síðan – raunar væri það talsvert hærra en 200 þúsund krónur ef það hefði fylgt verðlagi. Óheillaþróun á vakt ríkisstjórnarinnar: Aukið vægi framfærsluuppbótar Það er mikilvægt að halda því til haga að þótt frítekjumark atvinnutekna hækki munu allra tekjulægstu öryrkjarnir áfram sæta 65 prósenta skerðingu frá fyrstu krónu á sérstakri framfærsluuppbót, bótaflokki sem komið var á árið 2008 og þjónaði mikilvægu hlutverki eftir hrun til að halda verst settu lífeyrisþegum yfir fátæktarmörkum en hefur alltaf verið bundinn ströngum skerðingarreglum og leiðir þannig af sér þunga jaðarskattbyrði. Í stjórnartíð ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur hefur orðið sú óheillaþróun að vægi þessarar framfærsluuppbótar sem hlutfall af hámarksgreiðslum Tryggingastofnunar vegna örorku hefur aukist hröðum skrefum. Kolbeinn H. Stefánsson félagsfræðingur bendir á þetta í skýrslu sem hann ritaði fyrir ÖBÍ réttindasamtök um framkvæmd 69. gr. almannatryggingalaga og skerðingar í örorkulífeyriskerfinu: „Árið 2016 námu grunnlífeyrir og tekjutrygging um 68% af hámarksgreiðslum og framfærsluuppbótin 1%. Árið 2022 námu grunnlífeyrir og tekjutrygging rúm 57% af hámarksgreiðslum TR vegna örorku en 14,5% af þeim greiðslum voru í formi framfærsluuppbótar. Þetta þýðir að hækkun hámarksupphæða frá 2016 er að stærstu leyti fengin með þeim greiðslulið sem tekjur skerða hvað mest. Það er óheillavænleg þróun þegar horft er til vinnuhvata fyrir örorkulífeyrisþega og möguleika þeirra til að bæta lífskjör sín með launavinnu.“ Með hliðsjón af þessu hef ég lagt fram eftirfarandi fyrirspurn til félags- og vinnumarkaðsráðherra á Alþingi: Hversu mikið þyrftu fjárhæðir örorkulífeyris, tekjutryggingar og heimilisuppbótar að hækka um næstu áramót, í jöfnum hlutföllum þannig að ekki komi til „krónufalls“-áhrifa, til að samtala þeirra yrði jöfn framfærsluviðmiði næsta árs og enginn þyrfti að fá greidda sérstaka uppbót á lífeyri vegna framfærslu, sbr. 2. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð? Hver yrði beinn kostnaður ríkissjóðs af slíkri breytingu á ársgrundvelli? Hvaða áhrif má ætla að breytingarnar hafi á tekjur ríkissjóðs af tekjuskatti einstaklinga? Yrðu einhverjir öryrkjar eða endurhæfingarlífeyrisþegar fyrir kjararýrnun ef fyrrnefndir bótaflokkar yrðu hækkaðir með þessum hætti en reglur um framfærsluuppbótina og skerðingu hennar felldar brott? Þörf á ríkisstjórn sem endurreisir velferðarkerfið Hægt væri að skrifa margar greinar í viðbót um ósanngjarnar skerðingarreglur í örorkulífeyriskerfinu. Ferðalagið út úr skerðingarfrumskóginum er bara rétt að byrja en ÖBÍ réttindasamtök eiga hrós skilið fyrir sína baráttu og þann árangur sem hefur náðst. Baráttan heldur áfram. Við jafnaðarmenn munum halda félags- og vinnumarkaðsráðherra við efnið og taka slaginn með fólki sem reiðir sig á almannatryggingakerfið af fullum þunga. Fyrr en seinna verður að mynda nýja ríkisstjórn á Íslandi sem endurreisir velferðarkerfið svo allir Íslendingar geti búið við mannsæmandi kjör og lifað með reisn. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun