Það munar um minna Helga Björg Olgu Ragnarsdóttir skrifar 24. október 2022 08:30 Það eru hátt í 70 ár frá því Ísland fullgilti jafnlaunasamþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar hér á landi og skuldbatt sig þannig til að tryggja jöfn laun karla og kvenna fyrir jafnverðmæt störf. Árið 1961 var launajafnrétti lögfest hér á landi og kvenna- og karlataxtar þar með aflagðir. Fyrstu almennu lögin um jafnrétti karla og kvenna tóku gildi árið 1976 og hafa konur og karlar búið við formlegt jafnrétti að lögum frá því þá. Samt sem áður bera konur enn minna út býtum en karlar fyrir framlag sitt á vinnumarkaði. Þetta sýnir launarannsókn Hagstofunnar frá 2021. Samkvæmt henni var munur á atvinnutekjum karla og kvenna 25,5%, óleiðréttur launamunur kynjanna 13,9% og leiðréttur launamunur 3,6% árið 2019. Launamunur kynjanna er sú birtingarmynd kynjamisréttis sem hvað auðveldast er að mæla og liggja því fyrir fjölmargar rannsóknir og kannanir sem allar eru meira og minna á einn veg, það; hallar á konur. Samt sem áður er opinber umræða um launamun kynjanna langt frá því að endurspegla umfang vandans. Það er eins og við séum orðin ónæm fyrir upplýsingum um launamun og skiljum ekki alltaf hvað tölurnar þýði í raun og veru. Misvísandi og ruglingsleg hugtakanotkun í tengslum við launamun kynjanna getur afvegaleitt umræðu um launajafnrétti. Það er því tilraunarinnar virði að varpa örlitlu ljósi á hvað þær tölur sem hér settar eru fram segja okkur. Með mjög einfölduðum hætti má segja að samanburður á atvinnutekjum karla og kvenna sýni okkur hversu miklu munar á launagreiðslum til karla og kvenna að meðaltali án tillits til vinnutíma starfs, menntunar, atvinnugreinar o.s.frv. Ef tekið er tillit til vinnutíma fæst hinn svokallaði óleiðrétti launamunur og með því að nota enn fleiri breytur eins og t.d. menntunarstig, starf og atvinnugrein til að skýra launamuninn erum við komin með leiðréttan launamun. Dæmi: Kona fær 700.000 í laun á mánuði. Karl fær 850.000 krónur í laun á mánuði. Munur á atvinnutekjum er 150.000 krónur á mánuði. Karlinn vinnur fleiri vinnustundir en konan sem skýrir 30.000 króna mun og er óleiðréttur launamunur því 120.000 krónur á mánuði. Þau eru á sama menntunarstigi og sambærileg að öðru leyti en því að karlinn er í hefðbundnu karlastarfi á fjármálasviði en konan í hefðbundnu kvennastarfi í félagsþjónustu. Hennar starf er með 90.000 krónum lægri grunnröðun. Eftir stendur munur upp á 40.000 krónur á mánuði sem ekki er hægt að skýra og er því skilgreindur sem leiðréttur launamunur. Niðurstaðan í þessu dæmi er 18% tekjumunur, óleiðréttur launamunur er 14% og leiðréttur launamunur er 5% karlinum í hag. Í þessu tilbúna dæmi skýra ólík störf og starfsgreinar drjúgan hluta launamunarins, en rannsóknir sýna að launamun kynjanna má að mestu rekja til þess að hér á landi er vinnumarkaðurinn kynjaskiptur. Karlar og konur starfa í ólíkum atvinnugreinum og ólíkum störfum þar sem kvennastörf eru að jafnaði metin minna virði en karlastörf. Í ljósi þess er mikilvægt að við séum meðvituð um að ólíkar nálganir á launamuninn varpi ljósi á mismunandi þætti hans. Með nokkurri einföldun má segna að munur á atvinnutekjum og óleiðréttur launamunur varpi ljósi á félagslegan og efnahagslegan veruleika kynjanna. Leiðrétti launamunurinn varpar svo ljósi á hvaða þættir aðrir en vinnutími það eru sem skýrt geta launamuninn. Ef einblínt er á leiðrétta muninn er horft fram hjá kynskiptingu vinnumarkaðarins og skökku verðmætamati starfa þar sem hallar á konur og hefðbundin kvennastörf. Með því að beina sjónum að óleiðrétta launamuninum og muni á atvinnutekjum kynjanna færist athyglin að félagsgerðinni þar sem konur bera minna úr býtum en karlar fyrir launað vinnuframlag sitt vegna kynskipts vinnumarkaðar og vanmats á virði starfa þeirra. Það er löngu tímabært að uppræta launamisrétti. Til þess þarf að ráðast að rót vandans og endurskoða virðismat starfa. Í því felst ýtarleg skoðun á fyrirkomulagi og forsendum launasetningar þar sem greint er til hvaða þátta er litið við launaákvarðanir. Hvort megináhersla er á mannaforráð og fjárhagslega ábyrgð eða hvort ábyrgð á velferð fólks er metin til jafns við fjárhagslega ábyrgð, hvort tilfinningalegt álag er metið til jafns við líkamlegt álag og svo framvegis. Launasetning á að byggja á faglegum viðmiðum sem ná til allra starfa með það að markmiði að leiðrétta kerfislægt vanmat kvennastarfa. Launamisrétti er ekki tölfræðilegt úrlausnarefni sem við getum gefið okkur tíma til að kryfja og ræða. Launamisrétti er félagslegur og efnahagslegur veruleiki kvenna sem hefur áhrif á lífsgæði og efnahagslega stöðu þeirra alla ævi og þarf því að uppræta strax. Fyrir konu með 700.000 krónur í laun á mánuði þýðir 14% launamunur um 115.000 krónur á mánuði, 1,4 milljónir króna á ári og yfir 60 milljónir króna á starfsævi. Þá eru ótalin áhrifin á lífeyrisgreiðslur og efnahagslega stöðu kvenna á efri árum. Það munar um minna! Höfundur er framkvæmdastýra Jafnlaunastofu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Jafnréttismál Vinnumarkaður Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Það eru hátt í 70 ár frá því Ísland fullgilti jafnlaunasamþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar hér á landi og skuldbatt sig þannig til að tryggja jöfn laun karla og kvenna fyrir jafnverðmæt störf. Árið 1961 var launajafnrétti lögfest hér á landi og kvenna- og karlataxtar þar með aflagðir. Fyrstu almennu lögin um jafnrétti karla og kvenna tóku gildi árið 1976 og hafa konur og karlar búið við formlegt jafnrétti að lögum frá því þá. Samt sem áður bera konur enn minna út býtum en karlar fyrir framlag sitt á vinnumarkaði. Þetta sýnir launarannsókn Hagstofunnar frá 2021. Samkvæmt henni var munur á atvinnutekjum karla og kvenna 25,5%, óleiðréttur launamunur kynjanna 13,9% og leiðréttur launamunur 3,6% árið 2019. Launamunur kynjanna er sú birtingarmynd kynjamisréttis sem hvað auðveldast er að mæla og liggja því fyrir fjölmargar rannsóknir og kannanir sem allar eru meira og minna á einn veg, það; hallar á konur. Samt sem áður er opinber umræða um launamun kynjanna langt frá því að endurspegla umfang vandans. Það er eins og við séum orðin ónæm fyrir upplýsingum um launamun og skiljum ekki alltaf hvað tölurnar þýði í raun og veru. Misvísandi og ruglingsleg hugtakanotkun í tengslum við launamun kynjanna getur afvegaleitt umræðu um launajafnrétti. Það er því tilraunarinnar virði að varpa örlitlu ljósi á hvað þær tölur sem hér settar eru fram segja okkur. Með mjög einfölduðum hætti má segja að samanburður á atvinnutekjum karla og kvenna sýni okkur hversu miklu munar á launagreiðslum til karla og kvenna að meðaltali án tillits til vinnutíma starfs, menntunar, atvinnugreinar o.s.frv. Ef tekið er tillit til vinnutíma fæst hinn svokallaði óleiðrétti launamunur og með því að nota enn fleiri breytur eins og t.d. menntunarstig, starf og atvinnugrein til að skýra launamuninn erum við komin með leiðréttan launamun. Dæmi: Kona fær 700.000 í laun á mánuði. Karl fær 850.000 krónur í laun á mánuði. Munur á atvinnutekjum er 150.000 krónur á mánuði. Karlinn vinnur fleiri vinnustundir en konan sem skýrir 30.000 króna mun og er óleiðréttur launamunur því 120.000 krónur á mánuði. Þau eru á sama menntunarstigi og sambærileg að öðru leyti en því að karlinn er í hefðbundnu karlastarfi á fjármálasviði en konan í hefðbundnu kvennastarfi í félagsþjónustu. Hennar starf er með 90.000 krónum lægri grunnröðun. Eftir stendur munur upp á 40.000 krónur á mánuði sem ekki er hægt að skýra og er því skilgreindur sem leiðréttur launamunur. Niðurstaðan í þessu dæmi er 18% tekjumunur, óleiðréttur launamunur er 14% og leiðréttur launamunur er 5% karlinum í hag. Í þessu tilbúna dæmi skýra ólík störf og starfsgreinar drjúgan hluta launamunarins, en rannsóknir sýna að launamun kynjanna má að mestu rekja til þess að hér á landi er vinnumarkaðurinn kynjaskiptur. Karlar og konur starfa í ólíkum atvinnugreinum og ólíkum störfum þar sem kvennastörf eru að jafnaði metin minna virði en karlastörf. Í ljósi þess er mikilvægt að við séum meðvituð um að ólíkar nálganir á launamuninn varpi ljósi á mismunandi þætti hans. Með nokkurri einföldun má segna að munur á atvinnutekjum og óleiðréttur launamunur varpi ljósi á félagslegan og efnahagslegan veruleika kynjanna. Leiðrétti launamunurinn varpar svo ljósi á hvaða þættir aðrir en vinnutími það eru sem skýrt geta launamuninn. Ef einblínt er á leiðrétta muninn er horft fram hjá kynskiptingu vinnumarkaðarins og skökku verðmætamati starfa þar sem hallar á konur og hefðbundin kvennastörf. Með því að beina sjónum að óleiðrétta launamuninum og muni á atvinnutekjum kynjanna færist athyglin að félagsgerðinni þar sem konur bera minna úr býtum en karlar fyrir launað vinnuframlag sitt vegna kynskipts vinnumarkaðar og vanmats á virði starfa þeirra. Það er löngu tímabært að uppræta launamisrétti. Til þess þarf að ráðast að rót vandans og endurskoða virðismat starfa. Í því felst ýtarleg skoðun á fyrirkomulagi og forsendum launasetningar þar sem greint er til hvaða þátta er litið við launaákvarðanir. Hvort megináhersla er á mannaforráð og fjárhagslega ábyrgð eða hvort ábyrgð á velferð fólks er metin til jafns við fjárhagslega ábyrgð, hvort tilfinningalegt álag er metið til jafns við líkamlegt álag og svo framvegis. Launasetning á að byggja á faglegum viðmiðum sem ná til allra starfa með það að markmiði að leiðrétta kerfislægt vanmat kvennastarfa. Launamisrétti er ekki tölfræðilegt úrlausnarefni sem við getum gefið okkur tíma til að kryfja og ræða. Launamisrétti er félagslegur og efnahagslegur veruleiki kvenna sem hefur áhrif á lífsgæði og efnahagslega stöðu þeirra alla ævi og þarf því að uppræta strax. Fyrir konu með 700.000 krónur í laun á mánuði þýðir 14% launamunur um 115.000 krónur á mánuði, 1,4 milljónir króna á ári og yfir 60 milljónir króna á starfsævi. Þá eru ótalin áhrifin á lífeyrisgreiðslur og efnahagslega stöðu kvenna á efri árum. Það munar um minna! Höfundur er framkvæmdastýra Jafnlaunastofu.
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar