Mýtur um mataræði Jóhanna E. Torfadóttir og Hólmfríður Þorgeirsdóttir skrifa 19. maí 2022 09:00 Hver kannast ekki við umræðuna um að borða í samræmi við blóðflokkinn sinn eða hversu „hollt“ það sé að fasta eða vera á lágkolvetnafæði. Það er skiljanlegt að ekki allir geti fylgt opinberum ráðleggingum um mataræði en hvernig er hægt að fóta sig í gegnum allar þessar misvísandi upplýsingar sem dynja á neytendum sem vilja prófa sig áfram í mataræðinu frá degi til dags? Danir hafa til að mynda birt svör við ýmsum mýtum um mat sem finna má hér. Þar er fjallað um að lágkolvetnamataræði sé kannski ekkert rosalega sniðugt, að kókosolía sé ekki súperfæða en að velja ætti frekar ólífuolíu og repjuolíu við matargerð, að ekki þurfi að óttast ávaxtasykur í heilum ávöxtum og að það sé í lagi að leyfa sér pizzu annað slagið en kannski ekki á hverjum degi til að gæta að fjölbreytni í fæðuvali. Fjölbreytnin er mikilvæg til að við fáum öll næringarefni sem líkaminn þarfnast og til að koma í veg fyrir að við fáum of mikið af óæskilegum aðskotaefnum. Lélegt mataræði eða skortur á ýmsum hollum fæðutegundum/næringarefnum hefur sýnt sig að vera stærsti áhrifavaldurinn í ótímabærum dauðsföllum í heiminum. Þannig er mikil saltneysla (natríum/sodium) sá þáttur sem vegur þyngst hvað varðar fjölda ótímabærra dauðsfalla en þar á eftir kemur skortur á heilkornavörum, ávöxtum, hnetum og fræjum. Það er í raun verra fyrir heilsuna að sleppa því að borða hollan mat, til dæmis ávexti, grænmeti, baunir og heilkornavörur, en það að borða óhollar matvörur. Það hefur verið þrálátur rómur í gangi um að kolvetni séu slæm fyrir heilsuna og þá gleymist oft að gera greinarmun á viðbættum sykri eða til dæmis trefjum sem flokkast bæði sem kolvetni. Í samantektargrein (meta-analýsu) á yfir 400 þúsund þátttakendum sem var fylgt eftir í allt að 30 ár kom í ljós að þeir sem voru að fá minna en 40% orkunnar frá kolvetnum voru með 20% hærri dánartíðni en þeir sem fengu á bilinu 50-55% orkunnar frá kolvetnum. Aukin dánartíðni sást einnig meðal þeirra sem fengu meira en 70% orkunnar frá kolvetnum. Þetta snýst því allt um jafnvægi í mataræði milli mismunandi orkuefna og annarra næringarefna eins og vítamína og steinefna. Í nýjustu landskönnun á mataræði frá 2019 til 2021 mátti sjá að meðalhlutfall kolvetna í heildarorkuinntöku var 37%sem er ansi lágt (ráðlagt að fá á bilinu 45-60% orkunnar frá kolvetnum) og því mikilvægt að þau kolvetni sem borðuð eru séu gæðakolvetni sem fást úr heilkornavörum, grænmeti og ávöxtum.Því miður er meðaltrefjaneysla landsmanna langt undir ráðleggingum (25-35 grömm á dag) sem endurspeglar léleg gæði kolvetna. Eins hefur hlutfall mettaðrar fitu aukist í fæði landsmanna og einungs 2% þátttakenda borðuðu í samræmi við ráðleggingar um mettaða fitu þar sem mælt er með að þessi tegund fitu gefi ekki meira en 10% af heildarorkunni en við fáum að meðaltali 16% orkunnar frá mettaðri fitu. Rannsóknir sýna m.a. aukna dánartíðni og aukna tíðni hjartaáfalla ef við förum yfir þessi viðmið. Gæði fitu skiptir því miklu máli fyrir heilsuna en æskilegt er að auka hlut mjúkrar fitu í fæði á kostnað harðrar fitu. Mjúka fitu er fyrst og fremst að finna í fæðu úr jurtaríkinu (jurtaolíum, hnetum, fræjum og lárperum), feitum fiski og lýsi. Sjá nýlegt bréf til Læknablaðins um þetta málefni. Ráðleggingar embættis landlæknis um mataræði byggja á Norrænum næringarráðleggingum sem byggja á stöðu bestu vísindalegrar þekkingar hverju sinni þegar þær eru birtar. Farið er yfir þúsundir vísindarannsókna á kerfisbundinn hátt af sérfræðingum og einungis rannsóknir sem uppfylla strangar gæðakröfur eru teknar til skoðunar. Það geta verið til margar misjafnar leiðir til að efla heilsuna en þegar við viljum breyta mataræði okkar gæti verið varasamt að seta fókusinn eingöngu á þyngdartap en ekki almennt á heilsuna. Þá má hafa í huga að rannsóknir sýna að innan árs hafa flest bætt aftur á sig einum til tveimur þriðja hluta þyngdarinnar sem var tapað og eftir 5 ár eru flest komin aftur í sömu þyngd. Langtímarannsóknir sýna einnig að einn þriðji þeirra sem léttist var orðinn þyngri en þau voru áður en þau byrjuðu í átakinu. Tap á vöðvamassa og miklar þyngdarsveiflur geta verið varasamar fyrir heilsuna. Hins vegar sýna rannsóknir að hollari lifnaðarhættir bæta heilsuna óháð því hvort þyngdartap eigi sér stað eða ekki. Hvort sem við léttumst eða þyngjumst ætti því fókusinn að vera á heilbrigðari lifnaðarhætti frekar en breytingar á vigtinni. Á Heilsuveru má finna ýmsar ráðleggingar um næringu fyrir mismunandi hópa sem og upplýsingar um aðra áhrifaþætti heilsu. Höfundar eru verkefnisstjórar næringar hjá embætti landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal Skoðun Mynda þurfti ríkisstjórn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson skrifar Skoðun Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson skrifar Skoðun Mynda þurfti ríkisstjórn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir skrifar Skoðun Nýsköpun er svarið Nótt Thorberg skrifar Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Lokað á börn í vanda Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson skrifar Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Forsetaframbjóðandi með sömu tölu og Jesú Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Einfaldara fyrirkomulag tilvísana Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir skrifar Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Ríkisbáknið fyrir sig Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Hjartastaður – hvaðan ertu? Anna Sigríður Melsteð skrifar Skoðun Er Evrópa að hverfa af kortinu? Guðmundur Einarsson skrifar Sjá meira
Hver kannast ekki við umræðuna um að borða í samræmi við blóðflokkinn sinn eða hversu „hollt“ það sé að fasta eða vera á lágkolvetnafæði. Það er skiljanlegt að ekki allir geti fylgt opinberum ráðleggingum um mataræði en hvernig er hægt að fóta sig í gegnum allar þessar misvísandi upplýsingar sem dynja á neytendum sem vilja prófa sig áfram í mataræðinu frá degi til dags? Danir hafa til að mynda birt svör við ýmsum mýtum um mat sem finna má hér. Þar er fjallað um að lágkolvetnamataræði sé kannski ekkert rosalega sniðugt, að kókosolía sé ekki súperfæða en að velja ætti frekar ólífuolíu og repjuolíu við matargerð, að ekki þurfi að óttast ávaxtasykur í heilum ávöxtum og að það sé í lagi að leyfa sér pizzu annað slagið en kannski ekki á hverjum degi til að gæta að fjölbreytni í fæðuvali. Fjölbreytnin er mikilvæg til að við fáum öll næringarefni sem líkaminn þarfnast og til að koma í veg fyrir að við fáum of mikið af óæskilegum aðskotaefnum. Lélegt mataræði eða skortur á ýmsum hollum fæðutegundum/næringarefnum hefur sýnt sig að vera stærsti áhrifavaldurinn í ótímabærum dauðsföllum í heiminum. Þannig er mikil saltneysla (natríum/sodium) sá þáttur sem vegur þyngst hvað varðar fjölda ótímabærra dauðsfalla en þar á eftir kemur skortur á heilkornavörum, ávöxtum, hnetum og fræjum. Það er í raun verra fyrir heilsuna að sleppa því að borða hollan mat, til dæmis ávexti, grænmeti, baunir og heilkornavörur, en það að borða óhollar matvörur. Það hefur verið þrálátur rómur í gangi um að kolvetni séu slæm fyrir heilsuna og þá gleymist oft að gera greinarmun á viðbættum sykri eða til dæmis trefjum sem flokkast bæði sem kolvetni. Í samantektargrein (meta-analýsu) á yfir 400 þúsund þátttakendum sem var fylgt eftir í allt að 30 ár kom í ljós að þeir sem voru að fá minna en 40% orkunnar frá kolvetnum voru með 20% hærri dánartíðni en þeir sem fengu á bilinu 50-55% orkunnar frá kolvetnum. Aukin dánartíðni sást einnig meðal þeirra sem fengu meira en 70% orkunnar frá kolvetnum. Þetta snýst því allt um jafnvægi í mataræði milli mismunandi orkuefna og annarra næringarefna eins og vítamína og steinefna. Í nýjustu landskönnun á mataræði frá 2019 til 2021 mátti sjá að meðalhlutfall kolvetna í heildarorkuinntöku var 37%sem er ansi lágt (ráðlagt að fá á bilinu 45-60% orkunnar frá kolvetnum) og því mikilvægt að þau kolvetni sem borðuð eru séu gæðakolvetni sem fást úr heilkornavörum, grænmeti og ávöxtum.Því miður er meðaltrefjaneysla landsmanna langt undir ráðleggingum (25-35 grömm á dag) sem endurspeglar léleg gæði kolvetna. Eins hefur hlutfall mettaðrar fitu aukist í fæði landsmanna og einungs 2% þátttakenda borðuðu í samræmi við ráðleggingar um mettaða fitu þar sem mælt er með að þessi tegund fitu gefi ekki meira en 10% af heildarorkunni en við fáum að meðaltali 16% orkunnar frá mettaðri fitu. Rannsóknir sýna m.a. aukna dánartíðni og aukna tíðni hjartaáfalla ef við förum yfir þessi viðmið. Gæði fitu skiptir því miklu máli fyrir heilsuna en æskilegt er að auka hlut mjúkrar fitu í fæði á kostnað harðrar fitu. Mjúka fitu er fyrst og fremst að finna í fæðu úr jurtaríkinu (jurtaolíum, hnetum, fræjum og lárperum), feitum fiski og lýsi. Sjá nýlegt bréf til Læknablaðins um þetta málefni. Ráðleggingar embættis landlæknis um mataræði byggja á Norrænum næringarráðleggingum sem byggja á stöðu bestu vísindalegrar þekkingar hverju sinni þegar þær eru birtar. Farið er yfir þúsundir vísindarannsókna á kerfisbundinn hátt af sérfræðingum og einungis rannsóknir sem uppfylla strangar gæðakröfur eru teknar til skoðunar. Það geta verið til margar misjafnar leiðir til að efla heilsuna en þegar við viljum breyta mataræði okkar gæti verið varasamt að seta fókusinn eingöngu á þyngdartap en ekki almennt á heilsuna. Þá má hafa í huga að rannsóknir sýna að innan árs hafa flest bætt aftur á sig einum til tveimur þriðja hluta þyngdarinnar sem var tapað og eftir 5 ár eru flest komin aftur í sömu þyngd. Langtímarannsóknir sýna einnig að einn þriðji þeirra sem léttist var orðinn þyngri en þau voru áður en þau byrjuðu í átakinu. Tap á vöðvamassa og miklar þyngdarsveiflur geta verið varasamar fyrir heilsuna. Hins vegar sýna rannsóknir að hollari lifnaðarhættir bæta heilsuna óháð því hvort þyngdartap eigi sér stað eða ekki. Hvort sem við léttumst eða þyngjumst ætti því fókusinn að vera á heilbrigðari lifnaðarhætti frekar en breytingar á vigtinni. Á Heilsuveru má finna ýmsar ráðleggingar um næringu fyrir mismunandi hópa sem og upplýsingar um aðra áhrifaþætti heilsu. Höfundar eru verkefnisstjórar næringar hjá embætti landlæknis.
Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar
Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar