Af afglæpavæðingu og mismunun Kristín Davíðsdóttir skrifar 21. mars 2022 19:31 Afglæpavæðing neysluskammta hefur verið töluvert í umræðunni undanfarið og það ekki að ástæðulausu. Gerðar hafa verið endurteknar tilraunir til að koma í gegn lagabreytingu sem felur í sér að varsla neysluskammta verði gerði refsilaus – vel að merkja þá hefur ekki verið rætt um lögleiðingu á einu eða neinu í þessu sambandi heldur er hér einungis um að ræða tilraun til að mæta einum veikasta hópi samfélagsins á mannúðlegri hátt en nú er gert. Því miður virðist gæta nokkurs misskilnings varðandi þetta all víða. Ég hef átt í samskiptum við ýmsa aðila innan og utan stjórnsýslunnar varðandi hvað geti talist sem neysluskammtur, hver áhrifin gætu mögulega orðið og fyrir hverja. Það sem ég skynja hvað sterkast í þeim samskiptum er ótti – hræðsla við það hvað kann að verða. Refsistefnan sem nú er við lýði hefur ekki skilað þeim árangri sem lagt var upp með enda fyrst og fremst byggð á siðferðiskennd þeirra sem hana sömdu á sínum tíma. Hún felur ekki í sér fælingarmátt og ávinningur þess að ungt fólk sem tekið er með neysluskammt í fórum sínum fari á sakaskrá verður að teljast umdeilanlegur. Ef við skoðum þetta út frá heilbrigðissjónarmiði þá er það nú svo að flestir eru sammála um það að einstaklingar sem nota vímuefni að staðaldri séu veikir – þeir séu haldnir sjúkdómi og að meðferð við þeim sjúkdómi væri best komið innan heilbrigðiskerfisins. Við þeim frumvörpum sem sett hafa verið fram um afglæpavæðingu höfum við fjölda umsagna fagaðila á borð við Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga og félags geðhjúkrunarfræðinga, Lyfjafræðingafélag Íslands og Embætti Landlæknis sem lýsa sig fylgjandi því að núverandi stefna í áfengis og vímuefnamálum verði endurskoðuð. Þau bjóða einnig fram ráðgjöf og samvinnu. Ég held að allir sem þekkja til geri sér grein fyrir því að núverandi fyrirkomulag er ekki bara óásættanlegt heldur hreint og beint skaðlegt fyrir þá einstaklinga sem kerfið ætti að þjónusta og vernda. Þá hafa Sameinuðu þjóðirnar einnig gefið út einróma yfirlýsingu þar sem kveðið er á um þörfina fyrir að endurskoða þá nálgun sem verið hefur til staðar varðandi vímuefnanotkun víðast hvar og hvatt þjóðir heims til að taka upp mannúðlegri nálgun við vímuefnavandanum sem felur m.a. í sér skaðaminnkandi nálgun. Í íslensku samfélagi höfum við nokkuð stóran hóp einstaklinga sem notar vímuefni að staðaldri. Í Frú Ragnheiði, sem þó þjónustar aðeins jaðarsettasta hópinn, leita um 600 einstaklingar árlega. Þetta eru einstaklingar sem eru heimilislausir og nota vímuefni í æð. Þetta er fólk sem stendur að mörgu leyti utan kerfis – fólk sem samkvæmt skilgreiningu löggjafans eru lögbrjótar – glæpamenn. Þetta kann að virðast léttvægt í eyrum einhverra en málið er hins vegar það að einstaklingur sem notar vímuefni að staðaldri upplifir stöðugan ótta. Ótta við að verið sé að fylgjast með honum, ótta við að löggan komi og taki af honum efnin, ótta við að hann sé að gera eitthvað rangt – alveg óháð því hvort svo er eða ekki. Þessi stöðugi ótti gerir það að verkum að einstaklingurinn upplifir sig aldrei öruggan – hann treystir ekki kerfinu. Einstaklingar í þessari stöðu leita ekki til viðbragðsaðila nema í fulla hnefana, þeir hringja ekki á lögregluna þegar þeir eru beittir ofbeldi, þeir hringja ekki á sjúkrabíl þegar eitthvað kemur upp á og þeir forðast það í lengstu lög að leita á heilbrigðisstofnanir. Ástæðan er einföld – þegar þú ert glæpamaður geturðu aldrei treyst á það hvaða viðbrögð þú færð frá viðbragðsaðilum – sumir eru skilningríkir en aðrir taka það alvarlega að refsa beri glæpamönnum, óháð aðstæðum. Þetta kann að hljóma kjánalega en eftir að hafa unnið bæði innan og utan kerfis í áratugi auk þess að hafa unnið mjög náið með einstaklingum með flókinn og þungan vímuefnavanda áttar maður sig fljótt á því hvert viðmótið sem mætir einstaklingum í þessari stöðu getur verið. Valdaójafnvægið er brjálæðislegt og mismununin allt um lykjandi jafnt innan stofnana sem utan. Þrátt fyrir jafnræðisreglu stjórnsýslulaga, lög um réttindi sjúklinga og fleira og fleira þá er staðreyndin einfaldlega sú að einstaklingar í þessari stöðu fá ekki sömu þjónustu og þeir sem ekki nota vímuefni. Með því að afglæpavæða vörslu neysluskammta er vissulega ekki verið að leysa allan þann vanda sem vímuefnanotkun hefur í för með sér og að halda slíku fram er í besta falli kjánalegt. Það er hins vegar mikilvægt að hefjast handa – að leggja af stað í vegferð sem felur í sér bætt aðgengi að kerfinu og þjónustu þess, til handa einstaklingum sem eiga við þungan vímuefnavanda að stríða. Slíkt verður einungis gert með aukinni tiltrú hópsins á kerfið í heild sinni því þó svo að inni á milli séu vinaleg andlit hefur flestum þeirra verið mismunað frá fyrstu tíð af kerfinu í heild. Að lokum er vert að minnast á það að kallað hefur verið eftir skilgreiningum varðandi skammtastærðir við lagasetningu m.a. til að auðvelda lögreglu störf sín og hefur skortur á þessum skilgreiningum m.a. verið nefndur sem fyrirstaða þess að hægt sé að afglæpavæða vörslu á neysluskömmtun. Í ljósi þess langar mig að benda á að í 3.mgr. 12.gr. V. Kafla í reglugerð no.170/2021 segir: „notanda er heimilit að hafa í vörslu sinni það magn ávana- og fíkniefna sem hann ætlar að neyta í neyslurýminu...“ Þetta er í hróplegu ósamræmi við það að ætla að taka málið af dagskrá og undirstrikar í raun mikilvægi þess að málið verði tekið fyrir, notendur fengnir að borðinu, skammtastærðir skilgreindar og lagabreytingu komið á. Ég skora á heilbrigðisráðherra, og ríkisstjórnina alla, að láta sig málið varða – að þora að taka slaginn og berjast fyrir mannréttindum þeirra sem minnst mega sín. Höfundur er hjúkrunarfræðingur og teymisstjóri skaðaminnkunarteymis Rauða krossins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Heilbrigðismál Mest lesið Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Steypuklumpablætið í borginni Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Kærum og beitum Ísrael viðskiptabanni! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Blæðandi vegir Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar Skoðun Hroki og hleypidómar - syngur Jónas Sen? Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun „Nýtt veiðigjald: sátt byggð á hagkvæmni“ Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Opinber áskorun til prófessorsins Brynjar Karl Sigurðsson skrifar Skoðun Nærvera Héðinn Unnsteinsson skrifar Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson skrifar Skoðun Þessi jafnlaunavottun... Sunna Arnardottir skrifar Skoðun Heilsuspillandi minnisleysi í boði Sjálfstæðisflokksins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun #BLESSMETA – fyrsta grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Dáleiðsla er ímyndun ein Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Afglæpavæðing neysluskammta hefur verið töluvert í umræðunni undanfarið og það ekki að ástæðulausu. Gerðar hafa verið endurteknar tilraunir til að koma í gegn lagabreytingu sem felur í sér að varsla neysluskammta verði gerði refsilaus – vel að merkja þá hefur ekki verið rætt um lögleiðingu á einu eða neinu í þessu sambandi heldur er hér einungis um að ræða tilraun til að mæta einum veikasta hópi samfélagsins á mannúðlegri hátt en nú er gert. Því miður virðist gæta nokkurs misskilnings varðandi þetta all víða. Ég hef átt í samskiptum við ýmsa aðila innan og utan stjórnsýslunnar varðandi hvað geti talist sem neysluskammtur, hver áhrifin gætu mögulega orðið og fyrir hverja. Það sem ég skynja hvað sterkast í þeim samskiptum er ótti – hræðsla við það hvað kann að verða. Refsistefnan sem nú er við lýði hefur ekki skilað þeim árangri sem lagt var upp með enda fyrst og fremst byggð á siðferðiskennd þeirra sem hana sömdu á sínum tíma. Hún felur ekki í sér fælingarmátt og ávinningur þess að ungt fólk sem tekið er með neysluskammt í fórum sínum fari á sakaskrá verður að teljast umdeilanlegur. Ef við skoðum þetta út frá heilbrigðissjónarmiði þá er það nú svo að flestir eru sammála um það að einstaklingar sem nota vímuefni að staðaldri séu veikir – þeir séu haldnir sjúkdómi og að meðferð við þeim sjúkdómi væri best komið innan heilbrigðiskerfisins. Við þeim frumvörpum sem sett hafa verið fram um afglæpavæðingu höfum við fjölda umsagna fagaðila á borð við Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga og félags geðhjúkrunarfræðinga, Lyfjafræðingafélag Íslands og Embætti Landlæknis sem lýsa sig fylgjandi því að núverandi stefna í áfengis og vímuefnamálum verði endurskoðuð. Þau bjóða einnig fram ráðgjöf og samvinnu. Ég held að allir sem þekkja til geri sér grein fyrir því að núverandi fyrirkomulag er ekki bara óásættanlegt heldur hreint og beint skaðlegt fyrir þá einstaklinga sem kerfið ætti að þjónusta og vernda. Þá hafa Sameinuðu þjóðirnar einnig gefið út einróma yfirlýsingu þar sem kveðið er á um þörfina fyrir að endurskoða þá nálgun sem verið hefur til staðar varðandi vímuefnanotkun víðast hvar og hvatt þjóðir heims til að taka upp mannúðlegri nálgun við vímuefnavandanum sem felur m.a. í sér skaðaminnkandi nálgun. Í íslensku samfélagi höfum við nokkuð stóran hóp einstaklinga sem notar vímuefni að staðaldri. Í Frú Ragnheiði, sem þó þjónustar aðeins jaðarsettasta hópinn, leita um 600 einstaklingar árlega. Þetta eru einstaklingar sem eru heimilislausir og nota vímuefni í æð. Þetta er fólk sem stendur að mörgu leyti utan kerfis – fólk sem samkvæmt skilgreiningu löggjafans eru lögbrjótar – glæpamenn. Þetta kann að virðast léttvægt í eyrum einhverra en málið er hins vegar það að einstaklingur sem notar vímuefni að staðaldri upplifir stöðugan ótta. Ótta við að verið sé að fylgjast með honum, ótta við að löggan komi og taki af honum efnin, ótta við að hann sé að gera eitthvað rangt – alveg óháð því hvort svo er eða ekki. Þessi stöðugi ótti gerir það að verkum að einstaklingurinn upplifir sig aldrei öruggan – hann treystir ekki kerfinu. Einstaklingar í þessari stöðu leita ekki til viðbragðsaðila nema í fulla hnefana, þeir hringja ekki á lögregluna þegar þeir eru beittir ofbeldi, þeir hringja ekki á sjúkrabíl þegar eitthvað kemur upp á og þeir forðast það í lengstu lög að leita á heilbrigðisstofnanir. Ástæðan er einföld – þegar þú ert glæpamaður geturðu aldrei treyst á það hvaða viðbrögð þú færð frá viðbragðsaðilum – sumir eru skilningríkir en aðrir taka það alvarlega að refsa beri glæpamönnum, óháð aðstæðum. Þetta kann að hljóma kjánalega en eftir að hafa unnið bæði innan og utan kerfis í áratugi auk þess að hafa unnið mjög náið með einstaklingum með flókinn og þungan vímuefnavanda áttar maður sig fljótt á því hvert viðmótið sem mætir einstaklingum í þessari stöðu getur verið. Valdaójafnvægið er brjálæðislegt og mismununin allt um lykjandi jafnt innan stofnana sem utan. Þrátt fyrir jafnræðisreglu stjórnsýslulaga, lög um réttindi sjúklinga og fleira og fleira þá er staðreyndin einfaldlega sú að einstaklingar í þessari stöðu fá ekki sömu þjónustu og þeir sem ekki nota vímuefni. Með því að afglæpavæða vörslu neysluskammta er vissulega ekki verið að leysa allan þann vanda sem vímuefnanotkun hefur í för með sér og að halda slíku fram er í besta falli kjánalegt. Það er hins vegar mikilvægt að hefjast handa – að leggja af stað í vegferð sem felur í sér bætt aðgengi að kerfinu og þjónustu þess, til handa einstaklingum sem eiga við þungan vímuefnavanda að stríða. Slíkt verður einungis gert með aukinni tiltrú hópsins á kerfið í heild sinni því þó svo að inni á milli séu vinaleg andlit hefur flestum þeirra verið mismunað frá fyrstu tíð af kerfinu í heild. Að lokum er vert að minnast á það að kallað hefur verið eftir skilgreiningum varðandi skammtastærðir við lagasetningu m.a. til að auðvelda lögreglu störf sín og hefur skortur á þessum skilgreiningum m.a. verið nefndur sem fyrirstaða þess að hægt sé að afglæpavæða vörslu á neysluskömmtun. Í ljósi þess langar mig að benda á að í 3.mgr. 12.gr. V. Kafla í reglugerð no.170/2021 segir: „notanda er heimilit að hafa í vörslu sinni það magn ávana- og fíkniefna sem hann ætlar að neyta í neyslurýminu...“ Þetta er í hróplegu ósamræmi við það að ætla að taka málið af dagskrá og undirstrikar í raun mikilvægi þess að málið verði tekið fyrir, notendur fengnir að borðinu, skammtastærðir skilgreindar og lagabreytingu komið á. Ég skora á heilbrigðisráðherra, og ríkisstjórnina alla, að láta sig málið varða – að þora að taka slaginn og berjast fyrir mannréttindum þeirra sem minnst mega sín. Höfundur er hjúkrunarfræðingur og teymisstjóri skaðaminnkunarteymis Rauða krossins.
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar
Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar
Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar