10 kröfur leigjenda á Íslandi Vilborg Bjarkardóttir skrifar 22. nóvember 2021 08:00 Stjórn Samtaka leigjenda á Íslandi vinnur að því að leggja fram frumvarp að kröfum leigjanda fyrir leigjendaþing sem haldið verður í febrúar eða mars á næsta ári. Tillögur stjórnar verða ræddar á félagsfundi Samtakanna, sem haldinn verður í Breiðfirðingabúð og á zoom kl. 14 næsta laugardag, 27. nóvember. Ef þú vilt styðja þessar kröfur og taka þátt í mótun þeirra ættir þú að ganga í Samtök leigjenda, en það má gera hér: Skráning félaga. Húsnæðiskerfið á Íslandi og þá sérstaklega leigumarkaðurinn er sá einstaki þáttur sem mest dregur niður lífskjör stærsta hópsins. Það er löngu orðið ljóst að óbreytt húsnæðisstefna bætir ekki ástandið heldur ýtir undir ágalla húsnæðiskerfsins. Til að bæta stöðuna og lyfta upp lífskjörum um 30 þúsund fjölskyldna á leigumarkaði og alls almennings leggur stjórn Samtaka leigjenda fram þessar tíu kröfur. 1. Heimili er grunnþörf og mannréttindi Það er frumskylda samfélagsins að sinna grunnþörfum íbúanna, fullorðinna sem barna. 2. Allir eiga að hafa aðgengi að ódýru og öruggu húsnæði Húsnæðismál eru grunnur allar velferðar. Það er sama hvað við gerum til að bæta stöðu þeirra sem standa illa, eru veik eða glíma við erfiðleika, ef fólk býr við okur, óöryggi og afkomukvíða þurrkast út öll áhrif af annarrar aðstoðar. Húsnæðisóöryggi og hár húsnæðiskostnaður er helsta forsenda fyrir fátækt barna. 3. Húsnæði er hluti af innviðum samfélagsins, ekki markaðsvara Byggja á upp heilbrigt húsnæðiskerfi sem þjónar öllum almenningi. Húsnæðiskerfið á ekki að vera leikvangur þau sem vilja hagnast mikið á skömmum tíma. Húsnæðiskerfið á að vera stöðugt og traust og skila lágri ávöxtun til langs tíma, en fyrst og fremst öryggi og hagsæld fyrir íbúanna. 4. Tryggja þarf nægt framboð af ódýru og öruggu leiguhúsnæði Eina leiðin til að tryggja ódýrt og öruggt húsnæði er að byggja íbúðir sem varðar eru fyrir braski og sveiflum á fasteigna- og fjármagnsmarkaði. Þessi hluti markaðarins er miklum mun minni á Íslandi en í nágrannalöndum okkar, þar sem betra jafnvægi er í húsnæðiskerfinu. Ríki, sveitarfélög, verkalýðsfélög, lífeyrissjóðir, samvinnufélög almennings, húsnæðisfélög almannasamtaka og aðrir aðilar geta og eiga að mæta þessari þörf. Auðvelda þarf sérstaklega að byggja upp byggingarsamvinnufélög leigjenda. Því stærri sem óhagnaðardrifni hluti húsnæðiskerfisins er því meira jafnvægi verður á öðrum hlutum hans. 5. Íbúðarhúsnæði þarf að vera íbúðarhæft Allt húsnæði sem leigt er út sem íbúðarhúsnæði þarf af vera íbúðarhæft og uppfylla kröfur fyrir umgjörð utan um gefandi heimilislíf. Leigjendur eiga að geta sótt um heimild til að lagfæra húsnæðið á kostnað leigusala ef það uppfyllir ekki kröfur og fá til þess stuðning opinberra aðila. Óíbúðarhæft húsnæði á ekkert erindi inn á leigumarkað. 6. Setja þarf þak á hversu dýr húsaleigu getur orðið Hið opinbera á að gefa út viðmiðunarverð og hámarksverð húsaleigu. Fólk sem kýs að leiga hærra ætti þá ekki rétt á afslætti á fjármagnstekjuskatti vegna leigutekna né öðrum stuðningi ríkisvaldsins við húsnæðiseigendur. Aðeins leigusalar sem leigja á sanngjörnu verði geta tilheyrt opinberu húsnæðiskerfi. Okur á að vera neðanjarðarstarfsemi ekki viðurkennd viðskipti. Greiðslufallstrygging á að vera hluti af leiguverð og leggja ber niður fyrirframgreiðslu og tryggingarfé frá leigjendum. 7. Banna þarf hækkanir á húsaleigu umfram hækkun á kostnaði leigusala Setja þarf í lög að óheimilt sé að hækka leigu umfram kostnað leigusala við viðhald, fjármögnun eða annað sem tengist rekstri húsnæðisins. Leiguverð á ekki að elta fasteignaverð eða kaupgetu almennings, þannig að leigusalar éti upp alla kaupmáttaraukningu launafólks. 8. Hækka ber húsnæðisbætur Alþjóðlegir mælikvarðar segja að eðlilegur húsnæðiskostnaður sé um 25% af ráðstöfunartekjum og að húsnæðiskostnaður umfram 40% af ráðstöfunartekjum sé verulega íþyngjandi. Þrátt fyrir núverandi húsnæðisbætur ber stærsti hluti leigjenda íþyngjandi húsnæðiskostnað. Þessir leigjendur bera því kostnaðinn af óheilbrigðu húsnæðiskerfi og greiðir fyrir galla þess með skertum lífskjörum. Eðlileg ráðstöfun er að hið opinbera beri þennan kostnað með því að hækka húsnæðisbætur. Hið opinbera hefur þá beinan hag af því að lagfæra kerfið, lækka verð og auka öryggi, til að draga úr kostnaði sínum við húsnæðisbætur. 9. Nota ber lög, reglugerðir, eftirlit, opinber framlög og skatta til að hemja húsnæðismarkaðinn Eftir margra ára tilraunir stjórnvalda um að láta óheftan markað um uppbyggingu húsnæðiskerfisins er ljóst að slíkt spennir upp húsnæðisverð, ýtir undir brask og grefur undan öryggi og lífskjörum almennings. Hinu opinbera ber því að beita öllum tiltækum ráðum til að hemja markaðinn, hrekja burt braskara og byggja upp stöðugt og réttlátt húsnæðiskerfi sem þjónar almenningi. Markmið á að vera að byggja upp formfast og öruggt kerfi. Ein leið er að skylda húsnæðiseigendur til að leggja íbúðir sínar inn í leigufélög til að tryggja löglega og faglega útleigu þeirra. 10. Styrkja þarf réttindabaráttu leigjenda Styrkja þarf samtök leigjenda svo þau geti sinnt hagsmuna- og réttindabaráttu fyrir hópinn. Enginn hópur á Íslandi býr við lakari kjör og réttindi í samanburði við sambærilegan hóp í nágrannalöndum okkar. Á vettvangi þar sem staða fólks er ójöfn er samtakamáttur og skipulögð barátta besta leiðin til að verja hin veiku gegn því að hin sterku misnoti stöðu sína. Við þekkjum jákvæðar afleiðingar af skipulagðri baráttu af vinnumarkaði en neikvæðar afleiðingar af skortinum á slíku á húsnæðismarkaði. Samtök leigjenda eiga að hafa samningsrétt um leiguverð og skilmála fyrir hönd félaga sinna og annara leigjenda á sama hátt og verkalýðsfélög hafa samningsrétt um launakjör. Styrkja þarf sérstaklega stöðu jaðarsettra hópa til að koma í veg fyrir mismunun á húsnæðismarkaði vegna uppruna, þjóðernis, stéttar, tungumáls, litarháttar, trúarbragða, lífs-, stjórnmálaskoðana, trúleysis, kyns, kynhneigðar, kynvitundar, kyntjáningar, kyneinkenna, aldurs, fötlunar, holdafars, líkamsgerðar, heilsufars, atgervis eða annarrar stöðu. Styrkja þarf réttarstöðu einstakra leigjenda gagnvart leigusölum. Leigjendur sem uppljóstra um lögbrot, okur, hótanir og annað óréttlæti af hálfu leigusala þurfa sérstaka vernd svo frásagnir þeirra leiði ekki til heimilisleysis. Höfundur er formaður stjórnar Samtaka leigjenda á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leigumarkaður Húsnæðismál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr. Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er besti skólastjórinn? Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Stjórn Samtaka leigjenda á Íslandi vinnur að því að leggja fram frumvarp að kröfum leigjanda fyrir leigjendaþing sem haldið verður í febrúar eða mars á næsta ári. Tillögur stjórnar verða ræddar á félagsfundi Samtakanna, sem haldinn verður í Breiðfirðingabúð og á zoom kl. 14 næsta laugardag, 27. nóvember. Ef þú vilt styðja þessar kröfur og taka þátt í mótun þeirra ættir þú að ganga í Samtök leigjenda, en það má gera hér: Skráning félaga. Húsnæðiskerfið á Íslandi og þá sérstaklega leigumarkaðurinn er sá einstaki þáttur sem mest dregur niður lífskjör stærsta hópsins. Það er löngu orðið ljóst að óbreytt húsnæðisstefna bætir ekki ástandið heldur ýtir undir ágalla húsnæðiskerfsins. Til að bæta stöðuna og lyfta upp lífskjörum um 30 þúsund fjölskyldna á leigumarkaði og alls almennings leggur stjórn Samtaka leigjenda fram þessar tíu kröfur. 1. Heimili er grunnþörf og mannréttindi Það er frumskylda samfélagsins að sinna grunnþörfum íbúanna, fullorðinna sem barna. 2. Allir eiga að hafa aðgengi að ódýru og öruggu húsnæði Húsnæðismál eru grunnur allar velferðar. Það er sama hvað við gerum til að bæta stöðu þeirra sem standa illa, eru veik eða glíma við erfiðleika, ef fólk býr við okur, óöryggi og afkomukvíða þurrkast út öll áhrif af annarrar aðstoðar. Húsnæðisóöryggi og hár húsnæðiskostnaður er helsta forsenda fyrir fátækt barna. 3. Húsnæði er hluti af innviðum samfélagsins, ekki markaðsvara Byggja á upp heilbrigt húsnæðiskerfi sem þjónar öllum almenningi. Húsnæðiskerfið á ekki að vera leikvangur þau sem vilja hagnast mikið á skömmum tíma. Húsnæðiskerfið á að vera stöðugt og traust og skila lágri ávöxtun til langs tíma, en fyrst og fremst öryggi og hagsæld fyrir íbúanna. 4. Tryggja þarf nægt framboð af ódýru og öruggu leiguhúsnæði Eina leiðin til að tryggja ódýrt og öruggt húsnæði er að byggja íbúðir sem varðar eru fyrir braski og sveiflum á fasteigna- og fjármagnsmarkaði. Þessi hluti markaðarins er miklum mun minni á Íslandi en í nágrannalöndum okkar, þar sem betra jafnvægi er í húsnæðiskerfinu. Ríki, sveitarfélög, verkalýðsfélög, lífeyrissjóðir, samvinnufélög almennings, húsnæðisfélög almannasamtaka og aðrir aðilar geta og eiga að mæta þessari þörf. Auðvelda þarf sérstaklega að byggja upp byggingarsamvinnufélög leigjenda. Því stærri sem óhagnaðardrifni hluti húsnæðiskerfisins er því meira jafnvægi verður á öðrum hlutum hans. 5. Íbúðarhúsnæði þarf að vera íbúðarhæft Allt húsnæði sem leigt er út sem íbúðarhúsnæði þarf af vera íbúðarhæft og uppfylla kröfur fyrir umgjörð utan um gefandi heimilislíf. Leigjendur eiga að geta sótt um heimild til að lagfæra húsnæðið á kostnað leigusala ef það uppfyllir ekki kröfur og fá til þess stuðning opinberra aðila. Óíbúðarhæft húsnæði á ekkert erindi inn á leigumarkað. 6. Setja þarf þak á hversu dýr húsaleigu getur orðið Hið opinbera á að gefa út viðmiðunarverð og hámarksverð húsaleigu. Fólk sem kýs að leiga hærra ætti þá ekki rétt á afslætti á fjármagnstekjuskatti vegna leigutekna né öðrum stuðningi ríkisvaldsins við húsnæðiseigendur. Aðeins leigusalar sem leigja á sanngjörnu verði geta tilheyrt opinberu húsnæðiskerfi. Okur á að vera neðanjarðarstarfsemi ekki viðurkennd viðskipti. Greiðslufallstrygging á að vera hluti af leiguverð og leggja ber niður fyrirframgreiðslu og tryggingarfé frá leigjendum. 7. Banna þarf hækkanir á húsaleigu umfram hækkun á kostnaði leigusala Setja þarf í lög að óheimilt sé að hækka leigu umfram kostnað leigusala við viðhald, fjármögnun eða annað sem tengist rekstri húsnæðisins. Leiguverð á ekki að elta fasteignaverð eða kaupgetu almennings, þannig að leigusalar éti upp alla kaupmáttaraukningu launafólks. 8. Hækka ber húsnæðisbætur Alþjóðlegir mælikvarðar segja að eðlilegur húsnæðiskostnaður sé um 25% af ráðstöfunartekjum og að húsnæðiskostnaður umfram 40% af ráðstöfunartekjum sé verulega íþyngjandi. Þrátt fyrir núverandi húsnæðisbætur ber stærsti hluti leigjenda íþyngjandi húsnæðiskostnað. Þessir leigjendur bera því kostnaðinn af óheilbrigðu húsnæðiskerfi og greiðir fyrir galla þess með skertum lífskjörum. Eðlileg ráðstöfun er að hið opinbera beri þennan kostnað með því að hækka húsnæðisbætur. Hið opinbera hefur þá beinan hag af því að lagfæra kerfið, lækka verð og auka öryggi, til að draga úr kostnaði sínum við húsnæðisbætur. 9. Nota ber lög, reglugerðir, eftirlit, opinber framlög og skatta til að hemja húsnæðismarkaðinn Eftir margra ára tilraunir stjórnvalda um að láta óheftan markað um uppbyggingu húsnæðiskerfisins er ljóst að slíkt spennir upp húsnæðisverð, ýtir undir brask og grefur undan öryggi og lífskjörum almennings. Hinu opinbera ber því að beita öllum tiltækum ráðum til að hemja markaðinn, hrekja burt braskara og byggja upp stöðugt og réttlátt húsnæðiskerfi sem þjónar almenningi. Markmið á að vera að byggja upp formfast og öruggt kerfi. Ein leið er að skylda húsnæðiseigendur til að leggja íbúðir sínar inn í leigufélög til að tryggja löglega og faglega útleigu þeirra. 10. Styrkja þarf réttindabaráttu leigjenda Styrkja þarf samtök leigjenda svo þau geti sinnt hagsmuna- og réttindabaráttu fyrir hópinn. Enginn hópur á Íslandi býr við lakari kjör og réttindi í samanburði við sambærilegan hóp í nágrannalöndum okkar. Á vettvangi þar sem staða fólks er ójöfn er samtakamáttur og skipulögð barátta besta leiðin til að verja hin veiku gegn því að hin sterku misnoti stöðu sína. Við þekkjum jákvæðar afleiðingar af skipulagðri baráttu af vinnumarkaði en neikvæðar afleiðingar af skortinum á slíku á húsnæðismarkaði. Samtök leigjenda eiga að hafa samningsrétt um leiguverð og skilmála fyrir hönd félaga sinna og annara leigjenda á sama hátt og verkalýðsfélög hafa samningsrétt um launakjör. Styrkja þarf sérstaklega stöðu jaðarsettra hópa til að koma í veg fyrir mismunun á húsnæðismarkaði vegna uppruna, þjóðernis, stéttar, tungumáls, litarháttar, trúarbragða, lífs-, stjórnmálaskoðana, trúleysis, kyns, kynhneigðar, kynvitundar, kyntjáningar, kyneinkenna, aldurs, fötlunar, holdafars, líkamsgerðar, heilsufars, atgervis eða annarrar stöðu. Styrkja þarf réttarstöðu einstakra leigjenda gagnvart leigusölum. Leigjendur sem uppljóstra um lögbrot, okur, hótanir og annað óréttlæti af hálfu leigusala þurfa sérstaka vernd svo frásagnir þeirra leiði ekki til heimilisleysis. Höfundur er formaður stjórnar Samtaka leigjenda á Íslandi.
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar