Einfalda þarf regluverk um vindorku Einar Mathiesen skrifar 6. október 2021 10:01 Vindmyllur hafa heldur betur „sótt í sig veðrið“ undanfarin ár og misseri. Tæknin er þó síður en svo ný af nálinni, en vindmyllur hafa malað korn, hamrað járn og veitt vatni á akra í yfir 2.000 ár. Eftir tímabil jarðefnaeldsneytis frá iðnbyltingu hefur vindorkan undanfarin ár orðið raunhæfur kostur í orkubúskap heimsins, þar sem eftirspurn eftir endurnýjanlegum orkugjöfum hefur stóraukist á heimsvísu. Tækniframfarir hafa gert þennan kost fýsilegan og ýmsir þættir hafa gert hann ódýrari og hagkvæmari en áður var. Vindorka á drjúgan þátt í þeim orkuskiptum sem nú eiga sér stað í heiminum. Kjöraðstæður á Íslandi Hér á Íslandi eru betri aðstæður til reksturs vindmylla en víðast hvar annars staðar í veröldinni. Hér telst logn til tíðinda og þar að auki er raforkukerfið þannig uppbyggt, að vindorka upp að ákveðnu marki hentar sérlega vel sem nýr orkugjafi. Eins og við vitum er vatnsaflið ráðandi í kerfinu, enda er þar um stöðugan og fyrirsjáanlegan aflgjafa að ræða. Svo skemmtilega vill til að þegar rennsli í miðlunarlón er hvað minnst, yfir vetrartímann, er nýtni vindmylla á Íslandi mest. Þetta sýnir reynsla okkar af rannsóknarvindmyllum á Hafinu við Búrfell undanfarin ár. Því má svo bæta við að meðalnýtni myllanna okkar er 42%, borið saman við 25% að meðaltali á Bretlandi og meginlandi Evrópu á landi. Vissulega hefur vindorka sína galla. Hún er hverful, því stundum koma annars langþráðir logndagar. Þó er hún sem fyrr segir mun áreiðanlegri hér á landi en víðast hvar erlendis. Þá hafa vindmyllur ótvíræð sjónræn umhverfisáhrif, auk hljóðmengunar í næsta nágrenni. Varanleg umhverfisáhrif eru þó mjög lítil, þar sem vindmylla sem tekin er niður skilur nánast ekkert eftir sig. Engin vindlundur starfræktur Í íslenska raforkukerfinu er ekki starfræktur neinn vindlundur. Í skýrslu verkefnisstjórnar fjórða áfanga rammaáætlunar, sem lögð var fram í apríl, voru þrír vindorkukostir settir í nýtingarflokk og tveir í biðflokk, af 34 sem sendir voru inn. Tveimur af þessum þremur kostum hefur verið hafnað hjá hlutaðeigandi sveitastjórnum síðan þá. Landsvirkjun bindur miklar vonir við að vindorka verði þriðja stoðin í raforkukerfi fyrirtækisins, með vatnsafli og jarðvarma. Við erum að þróa tvo vindorkukosti: Blöndulund og endurhannaðan Búrfellslund. Mikil vinna hefur verið lögð í að lágmarka neikvæð umhverfisáhrif þessara hagkvæmu kosta, sem yrðu ákjósanleg viðbót við raforkukerfið og myndu styrkja það til muna. Við þurfum að láta verkin tala þegar kemur að orkuskiptum. Til þess að ná markmiðum stjórnvalda um orkuskipti í vegasamgöngum fyrir árið 2030, samkvæmt Parísarsamningnum, þarf að ráðast í 300 MW orkuöflun, samkvæmt greiningu Samorku. Fjárfesta þarf fyrir um 15 milljarða króna árlega þangað til, í flutnings- og dreifikerfi. Á móti kemur 20-30 milljarða árlegur gjaldeyrissparnaður vegna minni eldsneytiskaupa. Samkvæmt Parísarsamningnum þurfa tveir af hverjum þremur bílum á götunni að vera orðnir rafbílar fyrir árið 2030, en áætla má að heimilin spari um 400.000 krónur árlega með því að skipta yfir í rafbíl og sleppa eldsneytiskaupum. Ef markið er sett hærra og stefnt að fullum orkuskiptum í fólksbílaflotanum á sama tímabili mun þurfa 600 MW af orku til viðbótar við núverandi kerfi. Ef við ætlum svo að ná algjörum orkuskiptum og skipta alfarið út jarðefnaeldsneyti fyrir innlenda hreina orkugjafa í bílum, skipum og flugvélum innanlands, þyrfti um 1.200 MW til viðbótar við orkuvinnsluna eins og hún er í dag. Óvissa um leyfisveitingaferli Það segir sig sjálft, að þessum árangri náum við ekki við það laga- og regluverk sem nú er í gildi. Tryggja þarf að leyfisveitingaferli gangi fyrir sig með eðlilegum hætti, ekki þeim hætti sem tíðkast hefur undanfarin ár. Óhætt er að segja að rammaáætlunarferlið hafi beðið skipsbrot á síðustu árum. Verkefnastjórn hóf vinnu við þriðja áfanga í mars 2013, fyrir rúmum átta árum, og skilaði niðurstöðu rúmum þremur árum síðar. Tillagan var aldrei afgreidd á Alþingi. Ekki heldur tillaga verkefnisstjórnar fyrir fjórða áfanga, sem kom út núna í lok mars, eftir þriggja ára vinnu. Þá hefur skýrsla þverpólitískrar nefndar á vegum umhverfis- og auðlindaráðherra um stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu valdið mikilli óvissu um uppbyggingu og þróun orkukosta á Íslandi. Áform um stofnun hálendisþjóðgarðs munu hafa mikil áhrif á frekari möguleika til frekari nýtingar vatnsafls, jarðvarma og vindorku. Einnig má nefna að umhverfis- og auðlindaráðherra fól Skipulagsstofnun árið 2018 að hefja vinnu við breytingar á landsskipulagsstefnu fyrir árin 2015-2026, en þær breytingar voru settar fram í þingsályktunartillögu í vor sem gekk síðan til umhverfis- og samgöngunefndar. Þar er gert ráð fyrir að skipulagsyfirvöld framfylgi stefnu um loftslag, landslag og lýðheilsu í skipulagsáætlunum. Þetta mun hafa áhrif á áætlanir á borð við byggðaáætlun, kerfisáætlun, rammaáætlun og samgönguáætlun, svo dæmi séu tekin. Rammaáætlun er ekki hentug fyrir vindorku Í vor var lagt fram frumvarp til laga um breytingu á lögum um verndar- og orkunýtingaráætlun, um málsmeðferð virkjunarkosta í vindorku. Samkvæmt frumvarpinu er gert ráð fyrir því að málsmeðferð vindorku sé áfram innan rammaáætlunar, en með breyttu fyrirkomulagi. Landsvirkjun hvetur hinsvegar eindregið til þess að tekin verði af öll tvímæli um að uppbygging og nýting vindorku falli ekki undir lög um verndar- og orkunýtingaráætlun og að við ákvörðun um val á staðsetningum verði ákvarðanavald í höndum sveitarfélaga í samræmi við skipulagslög. Lög um náttúruvernd henti vel til að gefa skýrar leiðbeiningar um hvaða svæði henti ekki til uppbygginga vindorkuvera út frá náttúruverndarsjónarmiðum sem og önnur löggjöf sem tryggja á sértæka vernd svæða út frá m.a. minjavernd og vatnsvernd. Almenn stefnumörkun stjórnvalda um málaflokkinn á síðan vel heima í landsskipulagsstefnu eins og framan greinir. Brýnt er að draga úr þeirri óvissu sem ríkir um leyfisveitingaferli vindorku, ef mögulegt á að vera að mæta aukinni raforkuþörf með þessum hagkvæma virkjunarkosti. Þrátt fyrir góðan ásetning stjórnvalda er ferli rammaáætlunar ekki hentugt til afgreiðslu á vindorkukostum. Ljóst er að fyrrnefnt frumvarp til breytinga á lögum um málsmeðferð vindorku er ekki til þess fallið að einfalda regluverkið. Mikilvægt er að setja fram nýja og einfalda nálgun á málsmeðferðina, þannig að leyfisveitingaferlið taki ekki lengri tíma en tólf mánuði. Höfundur er framkvæmdastjóri Vinds og jarðvarma hjá Landsvirkjun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landsvirkjun Orkumál Stjórnsýsla Vindorka Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir Skoðun Okkar forseti Þráinn Farestveit Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson Skoðun Garðbæingur á ímyndunarbömmer í Nígeríu Kristín Ólafsdóttir Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Versta kerfi í heimi? Sigurjón Þórðarson Skoðun Ekki hika við að kjósa með hjartanu Rósa Steinunn Solveigar Sturludóttir Skoðun Starfsgetumat gæti kostað líf Svanberg Hreinsson Skoðun Er Evrópa að hverfa af kortinu? Guðmundur Einarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Forsetaframbjóðandi með sömu tölu og Jesú Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Einfaldara fyrirkomulag tilvísana Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir skrifar Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Ríkisbáknið fyrir sig Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Hjartastaður – hvaðan ertu? Anna Sigríður Melsteð skrifar Skoðun Er Evrópa að hverfa af kortinu? Guðmundur Einarsson skrifar Skoðun Garðbæingur á ímyndunarbömmer í Nígeríu Kristín Ólafsdóttir skrifar Skoðun Úkraínustríðið, skotvopnakaup Íslands og NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Okkar forseti Þráinn Farestveit skrifar Skoðun Ekki hika við að kjósa með hjartanu Rósa Steinunn Solveigar Sturludóttir skrifar Skoðun Tíminn er núna, stöðvum hvalveiðar! Hópur andstæðinga hvalveiða skrifar Skoðun Starfsgetumat gæti kostað líf Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir skrifar Skoðun Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson skrifar Skoðun Fjórða læknaferðin endurgreidd Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Réttlætingar og lygar Ísraels Yousef Tamimi skrifar Skoðun Versta kerfi í heimi? Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Má ég taka þátt … í lífinu? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Með réttlætið að leiðarljósi Bergdís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Sterk, rökföst og réttsýn rödd skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir - Minn forseti Valdimar Óskarsson skrifar Skoðun Styðjum Katrínu Jakobsdóttur Gerður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hvaðan kemur þessi ótti við tilfinningar? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Lyf og dáleiðsla Hannes Björnsson skrifar Skoðun Hvað þarf til að forseti beiti málskotsrétti? Salvör Nordal skrifar Sjá meira
Vindmyllur hafa heldur betur „sótt í sig veðrið“ undanfarin ár og misseri. Tæknin er þó síður en svo ný af nálinni, en vindmyllur hafa malað korn, hamrað járn og veitt vatni á akra í yfir 2.000 ár. Eftir tímabil jarðefnaeldsneytis frá iðnbyltingu hefur vindorkan undanfarin ár orðið raunhæfur kostur í orkubúskap heimsins, þar sem eftirspurn eftir endurnýjanlegum orkugjöfum hefur stóraukist á heimsvísu. Tækniframfarir hafa gert þennan kost fýsilegan og ýmsir þættir hafa gert hann ódýrari og hagkvæmari en áður var. Vindorka á drjúgan þátt í þeim orkuskiptum sem nú eiga sér stað í heiminum. Kjöraðstæður á Íslandi Hér á Íslandi eru betri aðstæður til reksturs vindmylla en víðast hvar annars staðar í veröldinni. Hér telst logn til tíðinda og þar að auki er raforkukerfið þannig uppbyggt, að vindorka upp að ákveðnu marki hentar sérlega vel sem nýr orkugjafi. Eins og við vitum er vatnsaflið ráðandi í kerfinu, enda er þar um stöðugan og fyrirsjáanlegan aflgjafa að ræða. Svo skemmtilega vill til að þegar rennsli í miðlunarlón er hvað minnst, yfir vetrartímann, er nýtni vindmylla á Íslandi mest. Þetta sýnir reynsla okkar af rannsóknarvindmyllum á Hafinu við Búrfell undanfarin ár. Því má svo bæta við að meðalnýtni myllanna okkar er 42%, borið saman við 25% að meðaltali á Bretlandi og meginlandi Evrópu á landi. Vissulega hefur vindorka sína galla. Hún er hverful, því stundum koma annars langþráðir logndagar. Þó er hún sem fyrr segir mun áreiðanlegri hér á landi en víðast hvar erlendis. Þá hafa vindmyllur ótvíræð sjónræn umhverfisáhrif, auk hljóðmengunar í næsta nágrenni. Varanleg umhverfisáhrif eru þó mjög lítil, þar sem vindmylla sem tekin er niður skilur nánast ekkert eftir sig. Engin vindlundur starfræktur Í íslenska raforkukerfinu er ekki starfræktur neinn vindlundur. Í skýrslu verkefnisstjórnar fjórða áfanga rammaáætlunar, sem lögð var fram í apríl, voru þrír vindorkukostir settir í nýtingarflokk og tveir í biðflokk, af 34 sem sendir voru inn. Tveimur af þessum þremur kostum hefur verið hafnað hjá hlutaðeigandi sveitastjórnum síðan þá. Landsvirkjun bindur miklar vonir við að vindorka verði þriðja stoðin í raforkukerfi fyrirtækisins, með vatnsafli og jarðvarma. Við erum að þróa tvo vindorkukosti: Blöndulund og endurhannaðan Búrfellslund. Mikil vinna hefur verið lögð í að lágmarka neikvæð umhverfisáhrif þessara hagkvæmu kosta, sem yrðu ákjósanleg viðbót við raforkukerfið og myndu styrkja það til muna. Við þurfum að láta verkin tala þegar kemur að orkuskiptum. Til þess að ná markmiðum stjórnvalda um orkuskipti í vegasamgöngum fyrir árið 2030, samkvæmt Parísarsamningnum, þarf að ráðast í 300 MW orkuöflun, samkvæmt greiningu Samorku. Fjárfesta þarf fyrir um 15 milljarða króna árlega þangað til, í flutnings- og dreifikerfi. Á móti kemur 20-30 milljarða árlegur gjaldeyrissparnaður vegna minni eldsneytiskaupa. Samkvæmt Parísarsamningnum þurfa tveir af hverjum þremur bílum á götunni að vera orðnir rafbílar fyrir árið 2030, en áætla má að heimilin spari um 400.000 krónur árlega með því að skipta yfir í rafbíl og sleppa eldsneytiskaupum. Ef markið er sett hærra og stefnt að fullum orkuskiptum í fólksbílaflotanum á sama tímabili mun þurfa 600 MW af orku til viðbótar við núverandi kerfi. Ef við ætlum svo að ná algjörum orkuskiptum og skipta alfarið út jarðefnaeldsneyti fyrir innlenda hreina orkugjafa í bílum, skipum og flugvélum innanlands, þyrfti um 1.200 MW til viðbótar við orkuvinnsluna eins og hún er í dag. Óvissa um leyfisveitingaferli Það segir sig sjálft, að þessum árangri náum við ekki við það laga- og regluverk sem nú er í gildi. Tryggja þarf að leyfisveitingaferli gangi fyrir sig með eðlilegum hætti, ekki þeim hætti sem tíðkast hefur undanfarin ár. Óhætt er að segja að rammaáætlunarferlið hafi beðið skipsbrot á síðustu árum. Verkefnastjórn hóf vinnu við þriðja áfanga í mars 2013, fyrir rúmum átta árum, og skilaði niðurstöðu rúmum þremur árum síðar. Tillagan var aldrei afgreidd á Alþingi. Ekki heldur tillaga verkefnisstjórnar fyrir fjórða áfanga, sem kom út núna í lok mars, eftir þriggja ára vinnu. Þá hefur skýrsla þverpólitískrar nefndar á vegum umhverfis- og auðlindaráðherra um stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu valdið mikilli óvissu um uppbyggingu og þróun orkukosta á Íslandi. Áform um stofnun hálendisþjóðgarðs munu hafa mikil áhrif á frekari möguleika til frekari nýtingar vatnsafls, jarðvarma og vindorku. Einnig má nefna að umhverfis- og auðlindaráðherra fól Skipulagsstofnun árið 2018 að hefja vinnu við breytingar á landsskipulagsstefnu fyrir árin 2015-2026, en þær breytingar voru settar fram í þingsályktunartillögu í vor sem gekk síðan til umhverfis- og samgöngunefndar. Þar er gert ráð fyrir að skipulagsyfirvöld framfylgi stefnu um loftslag, landslag og lýðheilsu í skipulagsáætlunum. Þetta mun hafa áhrif á áætlanir á borð við byggðaáætlun, kerfisáætlun, rammaáætlun og samgönguáætlun, svo dæmi séu tekin. Rammaáætlun er ekki hentug fyrir vindorku Í vor var lagt fram frumvarp til laga um breytingu á lögum um verndar- og orkunýtingaráætlun, um málsmeðferð virkjunarkosta í vindorku. Samkvæmt frumvarpinu er gert ráð fyrir því að málsmeðferð vindorku sé áfram innan rammaáætlunar, en með breyttu fyrirkomulagi. Landsvirkjun hvetur hinsvegar eindregið til þess að tekin verði af öll tvímæli um að uppbygging og nýting vindorku falli ekki undir lög um verndar- og orkunýtingaráætlun og að við ákvörðun um val á staðsetningum verði ákvarðanavald í höndum sveitarfélaga í samræmi við skipulagslög. Lög um náttúruvernd henti vel til að gefa skýrar leiðbeiningar um hvaða svæði henti ekki til uppbygginga vindorkuvera út frá náttúruverndarsjónarmiðum sem og önnur löggjöf sem tryggja á sértæka vernd svæða út frá m.a. minjavernd og vatnsvernd. Almenn stefnumörkun stjórnvalda um málaflokkinn á síðan vel heima í landsskipulagsstefnu eins og framan greinir. Brýnt er að draga úr þeirri óvissu sem ríkir um leyfisveitingaferli vindorku, ef mögulegt á að vera að mæta aukinni raforkuþörf með þessum hagkvæma virkjunarkosti. Þrátt fyrir góðan ásetning stjórnvalda er ferli rammaáætlunar ekki hentugt til afgreiðslu á vindorkukostum. Ljóst er að fyrrnefnt frumvarp til breytinga á lögum um málsmeðferð vindorku er ekki til þess fallið að einfalda regluverkið. Mikilvægt er að setja fram nýja og einfalda nálgun á málsmeðferðina, þannig að leyfisveitingaferlið taki ekki lengri tíma en tólf mánuði. Höfundur er framkvæmdastjóri Vinds og jarðvarma hjá Landsvirkjun.
Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir skrifar
Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson skrifar