Hin eina sanna íslenska ofurkona (er með einkenni áfallastreitu) Diljá Ámundadóttir Zoëga skrifar 21. september 2021 15:30 Við þekkjum öll þessa konu. Þessa óskaplega duglegu konu sem getur allt og er alltaf að. Hún er í góðri stöðu og lætur til sín taka í atvinnulífinu, labbar/hleypur 100km í janúar, hún fer á gönguskíði fyrir vestan, labbar upp á fjall nokkrum sinnum í viku, heldur flottustu matarboðin, er alltaf til staðar fyrir alla, passar í gallabuxur stuttu eftir fæðingu, fer á menningarviðburði, hefur sterkar skoðanir á þjóðmálum líðandi stundar, lætur engan bilbug á sér finna ef eitthvað bjátar á og svo má lengi telja. Alveg hreint dásamleg kona þessi íslenska valkyrja. Svo eru það allar þær sem ná ekki að tikka í framangreind box sem sitja heima og skoða Instagram-myndir af valkyrjunum og fyllast af vanlíðan og sektarkennd. Því það er auðvitað fásinna að sleppa góðu tækifæri til að skella sér á eitt stykki þungt samviskubit. Á vafri mínu um netið í gær rakst ég á lista yfir samfélagslega samþykkt viðbrögð við áföllum og það sem meira er að fólki er oft hælt fyrir að bera slíka eiginleika í fari sínu. Fullkomnunarárátta Ofvirkni Alltaf með fulla dagskrá Tekur sér sjaldan frí „Áfram veginn” á hnefanum Forgangsraðar frama og ytri ímynd fram yfir fjölskyldu og innri frið Lítil matarlyst eða oft í einhverskonar matarátaki Ofþjálfun Sefur undir 6 klt á nóttu - To-do listum er stillt upp á næturnar Alltaf að gera öðrum til geðs og ruggar engum bátum Þið sjáið kannski núna hvert ég er að fara með þessum skrifum. Við skulum kannski skoða betur hvað áfall er áður en við höldum áfram. Hvað er áfall (e. trauma)? Helsti samnefnari áfalla er að það er markandi upplifun af atburði eða samskiptum þar sem manneskja upplifir afgerandi hjálparleysi, yfirþyrmandi lífs og öryggisógn gagnvart sjálfum sér eða öðrum án þess að geta komið nokkrum vörnum við. Áföll geta verið af ýmsum toga og þau geta verið missýnileg, misviðurkennd og misáþreifanleg. Áfall er skilgreint af þeirri manneskju sem fyrir verður. Líkt og fram hefur komið eru viðbrögð okkar við áföllum einmitt ólík og allskonar. Viðbrögð okkar og upplifun getur líka verið undir áhrifum á því hvernig samfélagið í kringum okkur bregst við. Það eru til dæmis ólík viðbrögð samfélags við áfalli á borð við náttúruhamförum og svo nauðgun - sem er skilgreint sem áfall af mannavöldum. Þau sem verða fyrir áfalli af mannavöldum bera oft með sér þunga og fyrirferðamikla skömm. Sem gerir það erfitt fyrir viðkomandi að ávarpa áfallið sjálft og afleiðingar þess og þar af leiðandi á sér ekki stað úrvinnsla. Það getur samt sem áður líka átt við allar gerðir af áföllum; það er algengt að fólk leiti sér ekki faglegrar aðstoðar og haldi áfram á hnefanum svokallaða. Þá getur manneskja farið að þróa með sér áfallastreitu sem getur svo þróast út í áfallastreituröskun. Ef við ímyndum okkur hjól sem snýst sinn vanafasta lífsins hring má segja að áfallastreituröskun sé nokkurs konar prik sem er stungið á milli rimlana í hjólinu og hefur þau áhrif að það getur ekki snúist áfram. Áföll á borð við ofbeldi í æsku eru talin lang víðtækasta (en jafnframt faldasta) og kostnaðarsamasta heilsufarsvandamál í Bandaríkjunum. Hér á landi kosta afleiðingar hvers konar ofbeldis um 2 milljarða á ári hverju. Tvö þúsund milljónir. Kulnun Undanfarin ár höfum við séð mikla aukningu í greiningum á kulnun (e. burn out) og eru langflestir skjólstæðingar sem fara í gegnum endurhæfingu hjá VIRK með slíka greiningu; konur. Ég vona að þetta komi ekki illa við neina konu sem þetta les en það er mitt mat að þær sem fara í kulnun séu ekki starfandi á vinnustað sem er með ólíðandi álag. Heldur er það í raun gamalt áfall sem hefur ekki verið ávarpað eða unnið úr sem hefur tekið yfir taugakerfið hjá viðkomandi (ofur)konu - og hjólið getur ekki snúist lengur hring eftir hring í hversdagsins önn. Álagið og samskiptin á vinnustaðnum verða svo að svokölluðum trigger-um sem kalla fram þessi einkenni áfallastreitu. Hin nýja og uppfærða íslenska ofurkona Ég á mér þá ósk að uppfæra ímynd og einkenni þessarar íslensku ofurkonu. Þessi kona hlúir að sér. Hún segir nei þegar tankurinn tæmist og já takk við tilboðum um aðstoð, stóra og smáa. Hún kann líka að biðja um hjálp. Hún má fara heim og leggja sig eftir að hafa farið með barnið sitt á leikskólann ef hún hefur tækifæri til. Og lætur ekki samvisku bíta sig í rassinn fyrir vikið. Hún má sitja í smá stund útí bíl áður en hún fer inn í annasamar aðstæður, hvort sem það er heima eða á vinnustað. Bara vera ein í smá stund að klára að hlusta á lagið eða bara anda. Hún má líka segja að hún treysti sér ekki í verkefni dagsins af því að hún er með slæma fyrirtíðarspennu. Allt án þess að skammast sín. Nýja íslenska ofurkonan hefur líka aðgang að sálfræðiþjónustu á borð við EMDR (meðferð við áföllum og erfiðum minningum), HAM (hugræn atferlismeðferð), og CPT (hugræn útvinnslumeðferð). Því ef hún getur unnið úr gömlu álagi og áföllum eru talsvert minni líkur á því að hún gangi á vegg á næstunni. Það er mín ósk að stjórnvöld fjármagni frumvarið um niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu fyrir alla. Sem allra fyrst! Höfundur er fyrsti varaborgarfulltrúi Viðreisnar og með diplómu á meistarastigi í sálgæslufræðum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Diljá Ámundadóttir Zoëga Viðreisn Heilsa Mest lesið Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Lýðræði og framtíð RÚV: Tími til breytinga? Erling Valur Ingason Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Þetta má ekki gerast aftur! - Álag á útsvar Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Samstaða, kjarkur og þor Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson skrifar Skoðun Yfirfull fangelsi, brostið kerfi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lýðræði og framtíð RÚV: Tími til breytinga? Erling Valur Ingason skrifar Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir skrifar Skoðun Endurnýjun hugarfarsins Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Góð vísa... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Sjá meira
Við þekkjum öll þessa konu. Þessa óskaplega duglegu konu sem getur allt og er alltaf að. Hún er í góðri stöðu og lætur til sín taka í atvinnulífinu, labbar/hleypur 100km í janúar, hún fer á gönguskíði fyrir vestan, labbar upp á fjall nokkrum sinnum í viku, heldur flottustu matarboðin, er alltaf til staðar fyrir alla, passar í gallabuxur stuttu eftir fæðingu, fer á menningarviðburði, hefur sterkar skoðanir á þjóðmálum líðandi stundar, lætur engan bilbug á sér finna ef eitthvað bjátar á og svo má lengi telja. Alveg hreint dásamleg kona þessi íslenska valkyrja. Svo eru það allar þær sem ná ekki að tikka í framangreind box sem sitja heima og skoða Instagram-myndir af valkyrjunum og fyllast af vanlíðan og sektarkennd. Því það er auðvitað fásinna að sleppa góðu tækifæri til að skella sér á eitt stykki þungt samviskubit. Á vafri mínu um netið í gær rakst ég á lista yfir samfélagslega samþykkt viðbrögð við áföllum og það sem meira er að fólki er oft hælt fyrir að bera slíka eiginleika í fari sínu. Fullkomnunarárátta Ofvirkni Alltaf með fulla dagskrá Tekur sér sjaldan frí „Áfram veginn” á hnefanum Forgangsraðar frama og ytri ímynd fram yfir fjölskyldu og innri frið Lítil matarlyst eða oft í einhverskonar matarátaki Ofþjálfun Sefur undir 6 klt á nóttu - To-do listum er stillt upp á næturnar Alltaf að gera öðrum til geðs og ruggar engum bátum Þið sjáið kannski núna hvert ég er að fara með þessum skrifum. Við skulum kannski skoða betur hvað áfall er áður en við höldum áfram. Hvað er áfall (e. trauma)? Helsti samnefnari áfalla er að það er markandi upplifun af atburði eða samskiptum þar sem manneskja upplifir afgerandi hjálparleysi, yfirþyrmandi lífs og öryggisógn gagnvart sjálfum sér eða öðrum án þess að geta komið nokkrum vörnum við. Áföll geta verið af ýmsum toga og þau geta verið missýnileg, misviðurkennd og misáþreifanleg. Áfall er skilgreint af þeirri manneskju sem fyrir verður. Líkt og fram hefur komið eru viðbrögð okkar við áföllum einmitt ólík og allskonar. Viðbrögð okkar og upplifun getur líka verið undir áhrifum á því hvernig samfélagið í kringum okkur bregst við. Það eru til dæmis ólík viðbrögð samfélags við áfalli á borð við náttúruhamförum og svo nauðgun - sem er skilgreint sem áfall af mannavöldum. Þau sem verða fyrir áfalli af mannavöldum bera oft með sér þunga og fyrirferðamikla skömm. Sem gerir það erfitt fyrir viðkomandi að ávarpa áfallið sjálft og afleiðingar þess og þar af leiðandi á sér ekki stað úrvinnsla. Það getur samt sem áður líka átt við allar gerðir af áföllum; það er algengt að fólk leiti sér ekki faglegrar aðstoðar og haldi áfram á hnefanum svokallaða. Þá getur manneskja farið að þróa með sér áfallastreitu sem getur svo þróast út í áfallastreituröskun. Ef við ímyndum okkur hjól sem snýst sinn vanafasta lífsins hring má segja að áfallastreituröskun sé nokkurs konar prik sem er stungið á milli rimlana í hjólinu og hefur þau áhrif að það getur ekki snúist áfram. Áföll á borð við ofbeldi í æsku eru talin lang víðtækasta (en jafnframt faldasta) og kostnaðarsamasta heilsufarsvandamál í Bandaríkjunum. Hér á landi kosta afleiðingar hvers konar ofbeldis um 2 milljarða á ári hverju. Tvö þúsund milljónir. Kulnun Undanfarin ár höfum við séð mikla aukningu í greiningum á kulnun (e. burn out) og eru langflestir skjólstæðingar sem fara í gegnum endurhæfingu hjá VIRK með slíka greiningu; konur. Ég vona að þetta komi ekki illa við neina konu sem þetta les en það er mitt mat að þær sem fara í kulnun séu ekki starfandi á vinnustað sem er með ólíðandi álag. Heldur er það í raun gamalt áfall sem hefur ekki verið ávarpað eða unnið úr sem hefur tekið yfir taugakerfið hjá viðkomandi (ofur)konu - og hjólið getur ekki snúist lengur hring eftir hring í hversdagsins önn. Álagið og samskiptin á vinnustaðnum verða svo að svokölluðum trigger-um sem kalla fram þessi einkenni áfallastreitu. Hin nýja og uppfærða íslenska ofurkona Ég á mér þá ósk að uppfæra ímynd og einkenni þessarar íslensku ofurkonu. Þessi kona hlúir að sér. Hún segir nei þegar tankurinn tæmist og já takk við tilboðum um aðstoð, stóra og smáa. Hún kann líka að biðja um hjálp. Hún má fara heim og leggja sig eftir að hafa farið með barnið sitt á leikskólann ef hún hefur tækifæri til. Og lætur ekki samvisku bíta sig í rassinn fyrir vikið. Hún má sitja í smá stund útí bíl áður en hún fer inn í annasamar aðstæður, hvort sem það er heima eða á vinnustað. Bara vera ein í smá stund að klára að hlusta á lagið eða bara anda. Hún má líka segja að hún treysti sér ekki í verkefni dagsins af því að hún er með slæma fyrirtíðarspennu. Allt án þess að skammast sín. Nýja íslenska ofurkonan hefur líka aðgang að sálfræðiþjónustu á borð við EMDR (meðferð við áföllum og erfiðum minningum), HAM (hugræn atferlismeðferð), og CPT (hugræn útvinnslumeðferð). Því ef hún getur unnið úr gömlu álagi og áföllum eru talsvert minni líkur á því að hún gangi á vegg á næstunni. Það er mín ósk að stjórnvöld fjármagni frumvarið um niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu fyrir alla. Sem allra fyrst! Höfundur er fyrsti varaborgarfulltrúi Viðreisnar og með diplómu á meistarastigi í sálgæslufræðum.
Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar