Jón Steinar og nýjasta afturköllunarfárið Helgi Áss Grétarsson skrifar 15. mars 2021 12:30 Lögfræðingurinn Jón Steinar Gunnlaugsson er vart óumdeildur maður en ólíkt mörgum öðrum lögfræðingum er Jón hreinskilinn maður. Hann tjáir skoðanir sínar hispurslaust, jafnvel um viðkvæm málefni. Við það eignast hann vini en einnig marga óvini. Hvað svo sem hverjum og einum þykir um kosti og galla Jóns ættu þó fáir að efast um að hann hefur einlægjan áhuga á að sígildum grundvallarreglum réttarríkisins sé réttilega beitt. Einnig ætti að vera augljóst að Jón er með afbrigðum afkastamikill maður. Verk verða a.m.k. unnin undir hans umsjón þótt um gæði þeirra geta sjálfsagt sitt sýnst hverjum. Afturköllunarfárið í síðustu viku Með hliðsjón af reynslu Jóns ætti það að vera valkostur fyrir stjórnvöld að geta leitað til hans til að hrinda af stað verkefni sem hafi það að markmiði að bæta meðferð dómsmála hér á landi, m.a. hvernig hægt er að hraða meðferð sakamála. Það var og gert fyrir rétt rúmri viku síðan. Við það hófst fyrirsjáanleg atburðarrás. Aðsúgur var gerður að Jóni og þrýstingur settur á ráðherra. Svo sem við mátti búast lyktaði málinu í lok vikunnar á þann veg að Jón sté til hliðar. Hreyfing afturköllunarsinna (e. cancel culture) bar enn einn sigurinn. Talsmenn múgæsingar standa eftir hnarreistir, eitt tilvikið í viðbót þar sem tekist hefur að hrekja mann frá starfi sem ekki er þóknanlegur þeim sem fylgja hinni einu réttu pólitísku rétttrúnaðarlínu. Nánar um hreyfingu afturköllunarsinna og baráttuaðferðir hennar Hreyfing afturköllunarsinna byggir á aðferðum sem hægt og sígandi eru orðnar þekktar stærðir. Orðræðan skiptir hér meginmáli en ekki málefnið sem slíkt. Banna á einstaklingum að tjá sig með tilteknum hætti, ellegar hefur það afleiðingar. Sígilt dæmi væri hér umfjöllun um viðkvæm málefni, svo sem um stöðu hælisleitenda, einstakra kynþátta og svo framvegis. Sem sagt, ekki má segja skoðanir sínar umbúðalaust án þess að eiga það á hættu að verða fyrir skipulagðri aðför í fjölmiðlum eða í samfélagsmiðlum, t.d. að vera kallaður rasisti fyrir það eitt að hafa skoðun á því hver stefnan í innflytjendamálum eigi að vera. Eitt einkenni hreyfingar afturköllunarsinna er að einstaklingurinn skiptir litlu sem engu máli, það er heildarhyggjan sem er aðalatriðið. Einstaklingur í hreyfingu afturköllunarsinna talar eiginlega aldrei í eigin nafni heldur fyrir hönd hóps fólks eða samtaka. Séu blaðagreinar sendar af afturköllunarsinnum eru þær jafnan ritaðar af hópi fólks. Aðferðin við að koma höggi á andstæðinga afturköllunarsinna er að slíta ummæli andstæðingana úr samhengi og svo dreifa áróðri með skipulögðum hætti. Núlla á þannig andstæðingana út. Tilfinningar ráða för, ekki staðreyndir. Hver var birtingarmynd þessara baráttuaðferða í síðustu viku? Fljótlega eftir að fréttir bárust um ráðningu Jóns Steinars hófu þar til bær samtök að gagnrýna hana, m.a. vegna skoðana sem Jón hefur sett fram um hvernig meta beri sönnun í tilteknum flokki sakamála. Ungliðahreyfingar vissra stjórnmálahreyfinga fóru einnig af stað. Öll þessu mótmæli komu því verkefni ekkert við hvernig hraða mætti meðferð sakamála án þess að grundvallarreglum réttarríkisins yrði varpað fyrir róða. Það átti að vera vinnan sem Jón átti að inna af hendi, ekki hvernig bæri að meta sönnun í einstaka brotaflokkum. Það sem var hins vegar nýtt í afturköllunarfárinu í síðustu viku var að ritstjóri dagblaðs lýsti persónulegri reynslu sinni af niðurstöðu dómsmáls um farbann sem Jón tók þátt í að leiða til lykta sem dómari við Hæstarétt sumarið 2009. Engin ástæða er til að fara ofan í saumana á framlagi ritstjórans, aðalatriðið er að Jón afgreiddi málið á grundvelli þeirra laga sem giltu sem og þeirra málsgagna sem lágu fyrir. Hvernig sú nálgun Jóns eigi að hafa áhrif á það hvort hann eigi að vera ráðinn í verkefni um hraðari meðferð sakamála árið 2021, er mér hulin ráðgáta. Hvað næst? Útaf fyrir sig hef ég ekki áhyggjur af því að einhver annar en Jón Steinar Gunnlaugsson hafi tekið að sér að leggja fram tillögur sem miði að því að hraða meðferð sakamála. Vonandi vegnar viðkomandi vel í því verkefni. Það sem er hins vegar hættulegt fyrir samfélagið í heild, er að hreyfing afturköllunarsinna nái slíku tangarhaldi á opinberri orðræðu að sjálfstæðir og kraftmiklir einstaklingar séu með reglulegu millibili þvingaðir til að missa spón úr aski sínum, vegna þess eins að þeir tjá skoðanir á opinberum vettvangi sem samrýmast ekki ákveðinni pólitískri rétttrúnaðarstefnu. Haldi þetta svona áfram veit fólk nefnilega aldrei hvenær röðin kemur að því sjálfu að verða skotmark fylgjenda afturköllunarstefnunnar og hins pólitíska rétttrúnaðar. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómsmál Helgi Áss Grétarsson Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Lögfræðingurinn Jón Steinar Gunnlaugsson er vart óumdeildur maður en ólíkt mörgum öðrum lögfræðingum er Jón hreinskilinn maður. Hann tjáir skoðanir sínar hispurslaust, jafnvel um viðkvæm málefni. Við það eignast hann vini en einnig marga óvini. Hvað svo sem hverjum og einum þykir um kosti og galla Jóns ættu þó fáir að efast um að hann hefur einlægjan áhuga á að sígildum grundvallarreglum réttarríkisins sé réttilega beitt. Einnig ætti að vera augljóst að Jón er með afbrigðum afkastamikill maður. Verk verða a.m.k. unnin undir hans umsjón þótt um gæði þeirra geta sjálfsagt sitt sýnst hverjum. Afturköllunarfárið í síðustu viku Með hliðsjón af reynslu Jóns ætti það að vera valkostur fyrir stjórnvöld að geta leitað til hans til að hrinda af stað verkefni sem hafi það að markmiði að bæta meðferð dómsmála hér á landi, m.a. hvernig hægt er að hraða meðferð sakamála. Það var og gert fyrir rétt rúmri viku síðan. Við það hófst fyrirsjáanleg atburðarrás. Aðsúgur var gerður að Jóni og þrýstingur settur á ráðherra. Svo sem við mátti búast lyktaði málinu í lok vikunnar á þann veg að Jón sté til hliðar. Hreyfing afturköllunarsinna (e. cancel culture) bar enn einn sigurinn. Talsmenn múgæsingar standa eftir hnarreistir, eitt tilvikið í viðbót þar sem tekist hefur að hrekja mann frá starfi sem ekki er þóknanlegur þeim sem fylgja hinni einu réttu pólitísku rétttrúnaðarlínu. Nánar um hreyfingu afturköllunarsinna og baráttuaðferðir hennar Hreyfing afturköllunarsinna byggir á aðferðum sem hægt og sígandi eru orðnar þekktar stærðir. Orðræðan skiptir hér meginmáli en ekki málefnið sem slíkt. Banna á einstaklingum að tjá sig með tilteknum hætti, ellegar hefur það afleiðingar. Sígilt dæmi væri hér umfjöllun um viðkvæm málefni, svo sem um stöðu hælisleitenda, einstakra kynþátta og svo framvegis. Sem sagt, ekki má segja skoðanir sínar umbúðalaust án þess að eiga það á hættu að verða fyrir skipulagðri aðför í fjölmiðlum eða í samfélagsmiðlum, t.d. að vera kallaður rasisti fyrir það eitt að hafa skoðun á því hver stefnan í innflytjendamálum eigi að vera. Eitt einkenni hreyfingar afturköllunarsinna er að einstaklingurinn skiptir litlu sem engu máli, það er heildarhyggjan sem er aðalatriðið. Einstaklingur í hreyfingu afturköllunarsinna talar eiginlega aldrei í eigin nafni heldur fyrir hönd hóps fólks eða samtaka. Séu blaðagreinar sendar af afturköllunarsinnum eru þær jafnan ritaðar af hópi fólks. Aðferðin við að koma höggi á andstæðinga afturköllunarsinna er að slíta ummæli andstæðingana úr samhengi og svo dreifa áróðri með skipulögðum hætti. Núlla á þannig andstæðingana út. Tilfinningar ráða för, ekki staðreyndir. Hver var birtingarmynd þessara baráttuaðferða í síðustu viku? Fljótlega eftir að fréttir bárust um ráðningu Jóns Steinars hófu þar til bær samtök að gagnrýna hana, m.a. vegna skoðana sem Jón hefur sett fram um hvernig meta beri sönnun í tilteknum flokki sakamála. Ungliðahreyfingar vissra stjórnmálahreyfinga fóru einnig af stað. Öll þessu mótmæli komu því verkefni ekkert við hvernig hraða mætti meðferð sakamála án þess að grundvallarreglum réttarríkisins yrði varpað fyrir róða. Það átti að vera vinnan sem Jón átti að inna af hendi, ekki hvernig bæri að meta sönnun í einstaka brotaflokkum. Það sem var hins vegar nýtt í afturköllunarfárinu í síðustu viku var að ritstjóri dagblaðs lýsti persónulegri reynslu sinni af niðurstöðu dómsmáls um farbann sem Jón tók þátt í að leiða til lykta sem dómari við Hæstarétt sumarið 2009. Engin ástæða er til að fara ofan í saumana á framlagi ritstjórans, aðalatriðið er að Jón afgreiddi málið á grundvelli þeirra laga sem giltu sem og þeirra málsgagna sem lágu fyrir. Hvernig sú nálgun Jóns eigi að hafa áhrif á það hvort hann eigi að vera ráðinn í verkefni um hraðari meðferð sakamála árið 2021, er mér hulin ráðgáta. Hvað næst? Útaf fyrir sig hef ég ekki áhyggjur af því að einhver annar en Jón Steinar Gunnlaugsson hafi tekið að sér að leggja fram tillögur sem miði að því að hraða meðferð sakamála. Vonandi vegnar viðkomandi vel í því verkefni. Það sem er hins vegar hættulegt fyrir samfélagið í heild, er að hreyfing afturköllunarsinna nái slíku tangarhaldi á opinberri orðræðu að sjálfstæðir og kraftmiklir einstaklingar séu með reglulegu millibili þvingaðir til að missa spón úr aski sínum, vegna þess eins að þeir tjá skoðanir á opinberum vettvangi sem samrýmast ekki ákveðinni pólitískri rétttrúnaðarstefnu. Haldi þetta svona áfram veit fólk nefnilega aldrei hvenær röðin kemur að því sjálfu að verða skotmark fylgjenda afturköllunarstefnunnar og hins pólitíska rétttrúnaðar. Höfundur er lögfræðingur.
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar