Af hverju þetta hik? Guðmundur Andri Thorsson skrifar 8. febrúar 2016 09:00 Ýmislegt mælir með því að afnema einkaleyfi ríkisins á áfengissölu. Almennt talað eru frjáls viðskipti ágæt skipan mála sem öllum kemur vel: framleiðendum, seljendum og kaupendum. Fólk sem dvalið hefur erlendis veit líka að hægt er að fara um matvörubúðir þar án þess að finnast maður skyldugur til að kaupa þar áfengi, bara af því að það má. Tilhögun sölu á tilteknum varningi ætti líka yfirleitt að miðast við fjöldann fremur en fámennan jaðarhóp; regluna fremur en undantekninguna, ríkjandi siði fremur en afbrigðin. Almennt talað. Lögleiðing bjórs virðist hafa haft fremur jákvæð áhrif á drykkjusiði landsmanna – almennt talað – bjórbannið var eftir á að hyggja næstum jafn afkáralegt og bannið við hundahaldi í Reykjavíkurborg. Þó að meira seljist af áfengi eftir afnám bjórbannsins held ég að betur sé farið með það áfengi en áður. Almennt talað. Ég veit ekki hvort það hefur verið mælt eða kannað en stundum hvarflar að manni að umgengni við áfengi sé því verri sem það er óaðgengilegra; og verst þegar það er bannað. Við slíkar kringumstæður verður til drykkur eins og svonefndur Landi, en það lýsir nokkuð sérstæðri sjálfsmynd þjóðar að kenna slíka ólyfjan við sig. Og ekki er svo sem skárri kúmenspírinn sem við köllum brennivín og teljum útlendingum trú um að sé drukkið hér í öll mál með hrútspungunum. Hið hroðalega brennivínsþamb sem tíðkaðist í mínu ungdæmi hefur til allrar guðslukku vikið að mestu fyrir léttvínsdrykkju og bjórsötri. Það eru góð skipti. Almennt talað ætti fólk sem flytur inn eða jafnvel framleiðir einhver sérstök vín eða bjór að geta selt þennan varning þeim sem áhuga hafa án þess að þar þurfi sérstakan atbeina eða milligöngu ríkisvaldsins.Og samt …Almennt talað. Margt sem mælir með því að afnema þetta einkaleyfi. Og af hverju hikar maður þá við að styðja það fullum hálsi? Innbyggð tregða og íhaldssemi? Eflaust. Sjálfvirk neikvæðni gagnvart baráttumáli heimdellings á Alþingi? Auðvitað. Forræðishyggja? Já já. Maður hikar. Þó að frjáls viðskipti séu almennt talað ágæt skipan mála þá þarf það ekki að gilda í sérstökum tilvikum. Algjört viðskiptafrelsi á ekki að vera allsherjarregla, ofar hverri kröfu, eins og kreddumenn segja. Ekki einu sinni Heimdallur myndi styðja frumvarp um lögleiðingu á mansali eða líffærasölu – veit þó ekki með eiturlyfin. Þar með er ekki sagt að hægt sé að útrýma úr heiminum verslun með óæskilegan varning. Lög sem gera slíka starfsemi refsiverða eru hins vegar til marks um vilja og stefnu samfélagsins í heild. Þau sýna sjálfsmynd samfélagsins, jafngilda nokkurs konar yfirlýsingu um það hvað sé að mati þess æskileg mannleg hegðun – og hvað ekki. Kannski megi hugsa um áfengisstefnuna út frá þessu. Samfylgd Íslendinga og áfengisins er löng og vörðuð sorg og óhamingju. Sé hægt að tala um þjóðarsjúkdóm hér á landi þá væri það sennilega áfengissýkin. Naumast er til sú fjölskylda hér á landi sem þekkir ekki af eigin raun þá geðbilun sem ofneyslu áfengis fylgir, og bitnar ekki aðeins á þeim sem drekkur heldur öllum þeim sem í kringum viðkomandi eru. Áfengi er hugvíkkandi efni – eða kannski hugþrengjandi. Það breytir hugsunum. Það er ekki hægt að tala um það eins og jógúrt eða hrökkbrauð. Það getur verið mjög ánægjulegt að hafa það um hönd og er jafnvel bráðhollt sé þess neytt í hófi – afi minn Indriði byrjaði hvern dag á því að fá sér snafs til að koma blóðinu á hreyfingu en lét það líka duga – og komst á tíræðisaldur með markvissri kyrrsetu og lestri á Íslendingasögunum. Dæmi hans sýnir að hófleg áfengisnotkun er holl og góð, en ætli það dæmi sé ekki fremur undantekning hér á landi. Við höfum meira að segja dæmi um óhóflega hófdrykkju.Sérstök lögmálMeð öðrum orðum. Það sem gildir almennt talað um hvers kyns varning gildir ekki endilega um áfengi. Það gilda sérstök lögmál um áfengið. Það hefur áhrif á hugsun okkar og hegðun, sé þess neytt í óhófi. Við vitum af sárri reynslu að ekki er hægt að banna áfengi með öllu – og raunar ekki ástæða til að gera það – en samfélagið sendir okkur einstaklingunum ákveðin skilaboð um eðli þessa varnings með því að hafa það til sölu á sérstökum stöðum. Maður þarf sem sagt að gera sér sérstaklega ferð til að kaupa áfengi, maður þarf að taka sérstaka og meðvitaða ákvörðun um að gera það. Við vitum að margir óvirkir alkóhólistar geta keypt áfengi handa öðrum og haft það í kringum sig, en þá gera þeir það á sínum forsendum og hafa sínar aðferðir við að forðast eigin neyslu á því. Mótsagnir? Að sjálfsögðu. Í ljósi sögunnar er full ástæða til að hafa varann á gagnvart breytingum á fyrirkomulagi áfengissölunnar. Leiði þær til þess að bara einn alkóhólisti fellur – eða hófdrykkja verði að ofdrykkju – er verr af stað farið en heima setið. Velja þeir hjá Högum ekki nóg ofan í okkur, svo að vínið bætist ekki þar við? Þegar vegast á í huga manns grundvallarreglan um viðskiptafrelsi annars vegar og heill og hamingja tiltekinna einstaklinga hins vegar er auðvelt að gera upp hug sinn. Svona almennt talað. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Góðir grannar Landsvirkjunar og við hin Kjartan Ágústsson skrifar Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Þegar innflutningurinn ræður ríkjum Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Vladímír Pútín: Hvað er að marka hann? Steinar Björgvinsson skrifar Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Konur og menntun Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Ýmislegt mælir með því að afnema einkaleyfi ríkisins á áfengissölu. Almennt talað eru frjáls viðskipti ágæt skipan mála sem öllum kemur vel: framleiðendum, seljendum og kaupendum. Fólk sem dvalið hefur erlendis veit líka að hægt er að fara um matvörubúðir þar án þess að finnast maður skyldugur til að kaupa þar áfengi, bara af því að það má. Tilhögun sölu á tilteknum varningi ætti líka yfirleitt að miðast við fjöldann fremur en fámennan jaðarhóp; regluna fremur en undantekninguna, ríkjandi siði fremur en afbrigðin. Almennt talað. Lögleiðing bjórs virðist hafa haft fremur jákvæð áhrif á drykkjusiði landsmanna – almennt talað – bjórbannið var eftir á að hyggja næstum jafn afkáralegt og bannið við hundahaldi í Reykjavíkurborg. Þó að meira seljist af áfengi eftir afnám bjórbannsins held ég að betur sé farið með það áfengi en áður. Almennt talað. Ég veit ekki hvort það hefur verið mælt eða kannað en stundum hvarflar að manni að umgengni við áfengi sé því verri sem það er óaðgengilegra; og verst þegar það er bannað. Við slíkar kringumstæður verður til drykkur eins og svonefndur Landi, en það lýsir nokkuð sérstæðri sjálfsmynd þjóðar að kenna slíka ólyfjan við sig. Og ekki er svo sem skárri kúmenspírinn sem við köllum brennivín og teljum útlendingum trú um að sé drukkið hér í öll mál með hrútspungunum. Hið hroðalega brennivínsþamb sem tíðkaðist í mínu ungdæmi hefur til allrar guðslukku vikið að mestu fyrir léttvínsdrykkju og bjórsötri. Það eru góð skipti. Almennt talað ætti fólk sem flytur inn eða jafnvel framleiðir einhver sérstök vín eða bjór að geta selt þennan varning þeim sem áhuga hafa án þess að þar þurfi sérstakan atbeina eða milligöngu ríkisvaldsins.Og samt …Almennt talað. Margt sem mælir með því að afnema þetta einkaleyfi. Og af hverju hikar maður þá við að styðja það fullum hálsi? Innbyggð tregða og íhaldssemi? Eflaust. Sjálfvirk neikvæðni gagnvart baráttumáli heimdellings á Alþingi? Auðvitað. Forræðishyggja? Já já. Maður hikar. Þó að frjáls viðskipti séu almennt talað ágæt skipan mála þá þarf það ekki að gilda í sérstökum tilvikum. Algjört viðskiptafrelsi á ekki að vera allsherjarregla, ofar hverri kröfu, eins og kreddumenn segja. Ekki einu sinni Heimdallur myndi styðja frumvarp um lögleiðingu á mansali eða líffærasölu – veit þó ekki með eiturlyfin. Þar með er ekki sagt að hægt sé að útrýma úr heiminum verslun með óæskilegan varning. Lög sem gera slíka starfsemi refsiverða eru hins vegar til marks um vilja og stefnu samfélagsins í heild. Þau sýna sjálfsmynd samfélagsins, jafngilda nokkurs konar yfirlýsingu um það hvað sé að mati þess æskileg mannleg hegðun – og hvað ekki. Kannski megi hugsa um áfengisstefnuna út frá þessu. Samfylgd Íslendinga og áfengisins er löng og vörðuð sorg og óhamingju. Sé hægt að tala um þjóðarsjúkdóm hér á landi þá væri það sennilega áfengissýkin. Naumast er til sú fjölskylda hér á landi sem þekkir ekki af eigin raun þá geðbilun sem ofneyslu áfengis fylgir, og bitnar ekki aðeins á þeim sem drekkur heldur öllum þeim sem í kringum viðkomandi eru. Áfengi er hugvíkkandi efni – eða kannski hugþrengjandi. Það breytir hugsunum. Það er ekki hægt að tala um það eins og jógúrt eða hrökkbrauð. Það getur verið mjög ánægjulegt að hafa það um hönd og er jafnvel bráðhollt sé þess neytt í hófi – afi minn Indriði byrjaði hvern dag á því að fá sér snafs til að koma blóðinu á hreyfingu en lét það líka duga – og komst á tíræðisaldur með markvissri kyrrsetu og lestri á Íslendingasögunum. Dæmi hans sýnir að hófleg áfengisnotkun er holl og góð, en ætli það dæmi sé ekki fremur undantekning hér á landi. Við höfum meira að segja dæmi um óhóflega hófdrykkju.Sérstök lögmálMeð öðrum orðum. Það sem gildir almennt talað um hvers kyns varning gildir ekki endilega um áfengi. Það gilda sérstök lögmál um áfengið. Það hefur áhrif á hugsun okkar og hegðun, sé þess neytt í óhófi. Við vitum af sárri reynslu að ekki er hægt að banna áfengi með öllu – og raunar ekki ástæða til að gera það – en samfélagið sendir okkur einstaklingunum ákveðin skilaboð um eðli þessa varnings með því að hafa það til sölu á sérstökum stöðum. Maður þarf sem sagt að gera sér sérstaklega ferð til að kaupa áfengi, maður þarf að taka sérstaka og meðvitaða ákvörðun um að gera það. Við vitum að margir óvirkir alkóhólistar geta keypt áfengi handa öðrum og haft það í kringum sig, en þá gera þeir það á sínum forsendum og hafa sínar aðferðir við að forðast eigin neyslu á því. Mótsagnir? Að sjálfsögðu. Í ljósi sögunnar er full ástæða til að hafa varann á gagnvart breytingum á fyrirkomulagi áfengissölunnar. Leiði þær til þess að bara einn alkóhólisti fellur – eða hófdrykkja verði að ofdrykkju – er verr af stað farið en heima setið. Velja þeir hjá Högum ekki nóg ofan í okkur, svo að vínið bætist ekki þar við? Þegar vegast á í huga manns grundvallarreglan um viðskiptafrelsi annars vegar og heill og hamingja tiltekinna einstaklinga hins vegar er auðvelt að gera upp hug sinn. Svona almennt talað.
Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar
Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun