Punktar um sóttvarnarstýringu Haukur Arnþórsson skrifar 1. apríl 2020 11:15 Þótt einkennilegt sé, eins mikill aðdáandi sérfræðiþekkingar og ég er, þá er ég búinn að fá nóg af einræði æðstu starfsmanna heilbrigðiskerfisins í sóttvarnarstýringu. Ég kalla eftir mikið víðtækari þátttöku sérfræðinga – og ekki síst félagsfræðinga, öldrunarfræðinga, sálfræðinga, skólafólks, íþróttafólks, þjóðkirkjunnar og allra annarra sem hafa með fólk að gera. Annað hvort þurfa allir þessir hópar sérfræðinga að vinna saman eða sem bakhópur að baki stjórnmálunum, sem er hin venjulega vestræna framkvæmd. Til er stjórnmálafræðileg kenning um að almenn viðmið (e. common sence) eigi að liggja til grundvallar stefnumörkun í þjóðfélaginu, enda þótt þau geri það ekki alltaf. Best fari á því – og er hún réttlæting þess að stjórnmálamenn stýra ferðinni í flestum málum en ekki sérfræðingar. Jafnvel ég kalla því eftir aðkomu stjórnmálanna við stjórn aðgerða, en stilli mig um að nefna orðið fagidíót um sérfræðistéttirnar, enda sérfræðingur sjálfur. Nú horfum við framá að hópar sem standa veikt, ekki síst unglingar, munu mögulega ekki koma aftur í íþróttastarf eða til framhaldsnáms. Ef heil kynslóð fer frá heilbrigðu líferni og spillir lífi sínu – erum við sátt við að greiða það verð og horfa upp á mögulegar þjáningar hennar og mögulega eymd um ókomin ár - því margt bendir til að það verði verðið sem við greiðum, þótt enn séu þetta vangaveltur – auk alls annars kostnaðar af því hvað aðgerðunum er ætlað að draga það á langinn að fólk lifi eðlilegu lífi. Ég hefði haldið að lágmark væri að skóla- og íþróttastarf héldist gangandi, líka leikskólastarf, enda eru þau börn síst í smithættu. Slík opnum myndi gera atvinnulífinu auðveldara fyrir, en það er nú nánast á hliðinni. Það er ekki bara ferðageirinn sem hefur lamast, heldur öll starfsemi, jafnvel lögfræðistofur geta ekki starfað. Þegar talað er um sektir eða lögregluvald gagnvart íþróttafélögum ef þau halda uppi starfi, tekur steininn úr. Aðgerðir sem ekki stefna að því að hlífa börnum og unglingum eru ekki góðar aðgerðir. Þau eru dýrmætasti hópurinn í þjóðfélaginu - ef við viljum forgangsraða. Hér er bara tekið eitt dæmi og sennilega það alvarlegasta – hvað varðar unglinga, en félagslegi kostnaðurinn vegna aðgerðanna gæti verið gríðarlegur. Fólkið í landinu þarf raunverulega geðlæknishjálp, sálfræðihjálp, heimilisofbeldi er staðreynd (nú eru heimilin ofurselt ofbeldismönnum – og áfengisneysla hefur farið upp, helsta orsök heimilisofbeldis) – og ýmislegt fleira á eftir að koma á daginn. Ég læt það ekki eftir mér að ræða um fjárhagshlið heimilanna, hún á eftir að koma betur í ljós þegar líða tekur á árið og verulega fer að harðna á dalnum. Ég auglýsi eftir markmiðum með aðgerðunum. Hvenær á hjarðónæmi að verða náð – og af hverju á það að gerast svona hægt? Er hægt að komast hjá því að mynda hjarðónæmi eða gýs upp faraldur aftur og aftur ef því er ekki náð? Og hvað má það taka langan tíma? Enginn sem stendur í alþjóðlegum viðskiptum eða samskiptum – eða ætlar sér að ferðast á næstu misserum vill sleppa við að komast í kynni við veiruna. Hún er forsenda þess að menn geti um frjálst höfuð strokið. En markmiðin liggja ekki fyrir – umræðurnar í sjónvarpinu eru eins og á netinu – talað er um smáatriði út í hörgul, vonandi þó ekki eins og á netinu, til að villa um fyrir heildarsýn eða yfirstæðum atriðum. Maður veltir fyrir sér hvort þjóðir sem láta flensuna ganga hratt yfir eins og Ítalir og Spánverjar, standi uppi sem sigurvegarar langt á undan öðrum ríkjum – og þá líka hvort asíuríkin fái veiruna aftur og þar með nýjan faraldur vegna þess að þau stöðvuðu útbreiðslu hennar of fljótt. Spurningin um hjarðónæmi er grundvallaratriði til þess að skilja hvernig bregðast á við. Þær gríðarlega umfangsmiklu aðgerðir sem gripið hefur verið til eru algerlega á forsendum heilbrigðiskerfisins – og raunar virðist við það miðað að Landspítalinn hafi undan. Einhvern tímann var álitið að hann ætti að þjóna þjóðinni en ekki hún honum. Stjórnsýslufræðingar hafa frá upphafi mótmælt því að hér sé eitt þjóðarsjúkrahús, enda þótt það sé minna en sjúkrahús nágrannaríkjanna – vegna þess að ein stofnun kemst í kúgunaraðstöðu gagnvart ríkisvaldinu og þar með þjóðinni. Þetta á bæði við faglega eins og nú hefur sýnt sig, en ekki síður fjárhagslega þar sem ekki er hægt að bera saman kostnað við læknisverk milli spítala og komast að því hvað er eðlilegt verð fyrir aðgerðir. Komið hefur fram að Landlæknir hefur varaáætlanir ef gjörgæslan fyllist – það er líka nákvæmlega það sem hann á að gera – bæði eldri sjúkrahús og önnur rými. Höfundur er stjórnsýslufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason Skoðun The man who would be king Ian McDonald Skoðun Skoðun Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Þótt einkennilegt sé, eins mikill aðdáandi sérfræðiþekkingar og ég er, þá er ég búinn að fá nóg af einræði æðstu starfsmanna heilbrigðiskerfisins í sóttvarnarstýringu. Ég kalla eftir mikið víðtækari þátttöku sérfræðinga – og ekki síst félagsfræðinga, öldrunarfræðinga, sálfræðinga, skólafólks, íþróttafólks, þjóðkirkjunnar og allra annarra sem hafa með fólk að gera. Annað hvort þurfa allir þessir hópar sérfræðinga að vinna saman eða sem bakhópur að baki stjórnmálunum, sem er hin venjulega vestræna framkvæmd. Til er stjórnmálafræðileg kenning um að almenn viðmið (e. common sence) eigi að liggja til grundvallar stefnumörkun í þjóðfélaginu, enda þótt þau geri það ekki alltaf. Best fari á því – og er hún réttlæting þess að stjórnmálamenn stýra ferðinni í flestum málum en ekki sérfræðingar. Jafnvel ég kalla því eftir aðkomu stjórnmálanna við stjórn aðgerða, en stilli mig um að nefna orðið fagidíót um sérfræðistéttirnar, enda sérfræðingur sjálfur. Nú horfum við framá að hópar sem standa veikt, ekki síst unglingar, munu mögulega ekki koma aftur í íþróttastarf eða til framhaldsnáms. Ef heil kynslóð fer frá heilbrigðu líferni og spillir lífi sínu – erum við sátt við að greiða það verð og horfa upp á mögulegar þjáningar hennar og mögulega eymd um ókomin ár - því margt bendir til að það verði verðið sem við greiðum, þótt enn séu þetta vangaveltur – auk alls annars kostnaðar af því hvað aðgerðunum er ætlað að draga það á langinn að fólk lifi eðlilegu lífi. Ég hefði haldið að lágmark væri að skóla- og íþróttastarf héldist gangandi, líka leikskólastarf, enda eru þau börn síst í smithættu. Slík opnum myndi gera atvinnulífinu auðveldara fyrir, en það er nú nánast á hliðinni. Það er ekki bara ferðageirinn sem hefur lamast, heldur öll starfsemi, jafnvel lögfræðistofur geta ekki starfað. Þegar talað er um sektir eða lögregluvald gagnvart íþróttafélögum ef þau halda uppi starfi, tekur steininn úr. Aðgerðir sem ekki stefna að því að hlífa börnum og unglingum eru ekki góðar aðgerðir. Þau eru dýrmætasti hópurinn í þjóðfélaginu - ef við viljum forgangsraða. Hér er bara tekið eitt dæmi og sennilega það alvarlegasta – hvað varðar unglinga, en félagslegi kostnaðurinn vegna aðgerðanna gæti verið gríðarlegur. Fólkið í landinu þarf raunverulega geðlæknishjálp, sálfræðihjálp, heimilisofbeldi er staðreynd (nú eru heimilin ofurselt ofbeldismönnum – og áfengisneysla hefur farið upp, helsta orsök heimilisofbeldis) – og ýmislegt fleira á eftir að koma á daginn. Ég læt það ekki eftir mér að ræða um fjárhagshlið heimilanna, hún á eftir að koma betur í ljós þegar líða tekur á árið og verulega fer að harðna á dalnum. Ég auglýsi eftir markmiðum með aðgerðunum. Hvenær á hjarðónæmi að verða náð – og af hverju á það að gerast svona hægt? Er hægt að komast hjá því að mynda hjarðónæmi eða gýs upp faraldur aftur og aftur ef því er ekki náð? Og hvað má það taka langan tíma? Enginn sem stendur í alþjóðlegum viðskiptum eða samskiptum – eða ætlar sér að ferðast á næstu misserum vill sleppa við að komast í kynni við veiruna. Hún er forsenda þess að menn geti um frjálst höfuð strokið. En markmiðin liggja ekki fyrir – umræðurnar í sjónvarpinu eru eins og á netinu – talað er um smáatriði út í hörgul, vonandi þó ekki eins og á netinu, til að villa um fyrir heildarsýn eða yfirstæðum atriðum. Maður veltir fyrir sér hvort þjóðir sem láta flensuna ganga hratt yfir eins og Ítalir og Spánverjar, standi uppi sem sigurvegarar langt á undan öðrum ríkjum – og þá líka hvort asíuríkin fái veiruna aftur og þar með nýjan faraldur vegna þess að þau stöðvuðu útbreiðslu hennar of fljótt. Spurningin um hjarðónæmi er grundvallaratriði til þess að skilja hvernig bregðast á við. Þær gríðarlega umfangsmiklu aðgerðir sem gripið hefur verið til eru algerlega á forsendum heilbrigðiskerfisins – og raunar virðist við það miðað að Landspítalinn hafi undan. Einhvern tímann var álitið að hann ætti að þjóna þjóðinni en ekki hún honum. Stjórnsýslufræðingar hafa frá upphafi mótmælt því að hér sé eitt þjóðarsjúkrahús, enda þótt það sé minna en sjúkrahús nágrannaríkjanna – vegna þess að ein stofnun kemst í kúgunaraðstöðu gagnvart ríkisvaldinu og þar með þjóðinni. Þetta á bæði við faglega eins og nú hefur sýnt sig, en ekki síður fjárhagslega þar sem ekki er hægt að bera saman kostnað við læknisverk milli spítala og komast að því hvað er eðlilegt verð fyrir aðgerðir. Komið hefur fram að Landlæknir hefur varaáætlanir ef gjörgæslan fyllist – það er líka nákvæmlega það sem hann á að gera – bæði eldri sjúkrahús og önnur rými. Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar