„Peningaleysi er ekki skýringin“ eða hvað? Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 9. nóvember 2020 07:00 Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra fullyrti fyrir rétt rúmri viku síðan í þættinum Víglínunni að starfsmannaskort Landsspítalans væri ekki að rekja til skorts á fjármagni í heilbrigðiskerfinu. En hvers vegna er þá viðvarandi mannekla í heilbrigðiskerfinu? Byrjum á að setja upp forsendur til þess það sé auðveldara að fara yfir stöðuna. Segjum sem svo að heilbrigðiskerfið þurfi 100 starfsmenn til þess að ástandið sé „gott“ og til einföldunar skulum við bara tala um starfsmenn en ekki lækna, geislafræðinga, sjúkraliða o.fl. Staðan er þá þannig í dag og hefur verið í langan tíma að ekki er verið að manna þessar 100 stöður. Ef Svandís sagði satt og peningaleysi er ekki skýringin þá þýðir það með öðrum orðum að ríkið er að borga starfsmönnum nógu há laun til þess að það ætti að vera hægt að fylla þessar 100 stöður en samt gerist það ekki. Það hlýtur þá að tákna að hér innan lands eigum við einfaldlega ekki nógu mikið af rétt menntuðu starfsfólki til þess að sinna störfunum og við náum heldur ekki að fylla upp í það með erlendu vinnuafli. Það hefur vissulega verið skortur á t.d. hjúkrunarfræðingum um svo að segja allan heim, en miðað við það að síðast liðinn áratug hafa reglulega komið fréttir af íslenskum hjúkrunarfræðingum að fara til Noregs að vinna þá hljómar það ósennilega að peningana vanti ekki í kerfið hér á landi. Félag hjúkrunarfræðinga birti til að mynda grein árið 2016 í tímariti sínu með nafninu „Hjúkrunarfræðingar í Noregi – Færri komast að en vilja“ og ræddu þar um ótvíræðan fjárhagslegan ávinning þess að fara til Noregs að vinna. Hvort sem við eigum nógu mikið af fagmenntuðu fólki til þess að fylla í þessar 100 stöður eða ekki þá hljóta lág laun að vera meðal helstu skýringa á hvers vegna hluti þess fagmenntaða fólks sem við eigum leitar til annarra landa. Og þá má benda á að ef við eigum færri en 100 af slíku starfsfólki og ekki er að fjölga í þeim hóp þá er einfaldlega ekki verið að greiða nógu vel til þess að fólk sjái sér hag í því að mennta sig í þessum störfum. Peningar hljóta því sannanlega að vera vandinn. Eða lang stærsti hluti vandans. Almennt séð ættu starfsmenn sem mikil eftirspurn er eftir að hafa mikið vogar afl í samninga viðræðum, alveg óháð hvort það tók langt nám að fá starfsréttindin eða ekki. En þannig virðist staðan ekki vera í heilbrigðisgeiranum hérlendis. Þá liggur beinast við að spyrja hvort það sé í raun mikil eftirspurn eftir þessum heilbrigðisstarfsmönnum? Hér sé ég þrjú möguleg svör: Ríkið vill sannanlega ráða 100 starfsmenn en hefur ekki nægileg fjárráð til þess að geta ráðið það marga starfsmenn. Ef það væru aukin fjárútlát til heilbrigðiskerfisins þyrfti að skera niður annarstaðar og það er niðurstaða sem ríkið telur að komi verr niður á samfélaginu. Forsendan um að það sé eftirspurn eftir 100 starfsmönnum er röng. Eftirspurn ríkisins stemmir vel við þann fjölda starfsmanna sem eru nú þegar við störf. Störfin eru því passlega umbunuð og það væri óráð að hækka laun og/eða ráða fleiri inn. Það er því ekki mannekla frá ríkinu séð. Ríkið hugsar sem svo að 100 starfsmenn í vinnu myndu skila betri niðurstöðu fyrir samfélagið og hægt sé að fjármagna heilbrigðiskerfið þannig að öll 100 störfin séu mönnuð án þess að það krefjast mikill fórna annarstaðar. Hins vegar kjósi ríkið einhverra hluta vegna að gera það ekki. Ef möguleiki eitt er sá rétti var Svandís sannanlega ekki að segja satt og það er fjárskortur í kerfinu, ríkið vildi gera betur en á þess ekki kost. Ef möguleiki tvö er réttur er enginn vandi með fjármálin en hins vegar er þá ekki rétt að tala um manneklu heldur ætti að koma hreint til dyranna og segja að þannig lýti málin ekki út frá ríkinu séð, heilbrigðiskerfið sé í því horfi sem því er ætlað að vera. Hins vegar ef möguleiki þrjú er sannur er eitthvað einkennilegt á ferðinni. Sá möguleiki rímar raunar ansi vel við þær fullyrðingar sem fram hafa komið seinustu ár að það sé með ráðum gert að fjársvelta heilbrigðiskerfið til þess að búa til þörf fyrir einkareknar einingar í heilbrigðiskerfinu. Nú ætla ég ekki að leggja hér mat á hver þessara möguleika passar best við raunverulega afstöðu ríkisins. Ég tel þó að hér fari ráðherra vísvitandi með ósannindi á einn veg eða annan. Spurningin er svo af hverju ekki séu sett fleiri spurningarmerki við þegar okkar æðstu ráðamenn gefa svör og skýringar sem eru auðsjáanlega ekki í samræmi við hlutanna eðli. Sér í lagi þegar verið er að ræða um málefni sem eru svo mikilvæg að þau varða hverja og eina einustu manneskju sem býr hér á landi. Ef saga stjórnmála er eitthvað til að styðjast við má ætla að það sé ólíklegt að nema lítill hluti stjórnmálamanna komi alveg hreint til dyra og svari afdráttarlaust hvernig þeir sjái hlutina, hverju þeir stefni að og hvaða málamiðlanir þurfti að gera á vegferðinni. En það er svo hlutverk fjölmiðla að þrýsta fast á um raunveruleg svör og síðan hlutverk almennings að kjósa ekki yfir sig þingflokka sem þora ekki að koma hreint til dyra, nú eða í versta falli eru svo vitlausir að þeir sjái sjálfir ekki samhengi hlutanna. Höfundur er viðskiptafræðingur og doktorsnemi í hagfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Landspítalinn Haukur V. Alfreðsson Mest lesið Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir Skoðun Er gervigreindarprestur trúlaus eða trúaður? Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson skrifar Skoðun 764/O9A: Kannt þú að vernda barnið á netinu? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Opinberir starfsmenn kjósa síður áminningarskyldu Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Er gervigreindarprestur trúlaus eða trúaður? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson skrifar Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Á hvorum endanum viljum við byrja að skera af? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir skrifar Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson skrifar Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Sjá meira
Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra fullyrti fyrir rétt rúmri viku síðan í þættinum Víglínunni að starfsmannaskort Landsspítalans væri ekki að rekja til skorts á fjármagni í heilbrigðiskerfinu. En hvers vegna er þá viðvarandi mannekla í heilbrigðiskerfinu? Byrjum á að setja upp forsendur til þess það sé auðveldara að fara yfir stöðuna. Segjum sem svo að heilbrigðiskerfið þurfi 100 starfsmenn til þess að ástandið sé „gott“ og til einföldunar skulum við bara tala um starfsmenn en ekki lækna, geislafræðinga, sjúkraliða o.fl. Staðan er þá þannig í dag og hefur verið í langan tíma að ekki er verið að manna þessar 100 stöður. Ef Svandís sagði satt og peningaleysi er ekki skýringin þá þýðir það með öðrum orðum að ríkið er að borga starfsmönnum nógu há laun til þess að það ætti að vera hægt að fylla þessar 100 stöður en samt gerist það ekki. Það hlýtur þá að tákna að hér innan lands eigum við einfaldlega ekki nógu mikið af rétt menntuðu starfsfólki til þess að sinna störfunum og við náum heldur ekki að fylla upp í það með erlendu vinnuafli. Það hefur vissulega verið skortur á t.d. hjúkrunarfræðingum um svo að segja allan heim, en miðað við það að síðast liðinn áratug hafa reglulega komið fréttir af íslenskum hjúkrunarfræðingum að fara til Noregs að vinna þá hljómar það ósennilega að peningana vanti ekki í kerfið hér á landi. Félag hjúkrunarfræðinga birti til að mynda grein árið 2016 í tímariti sínu með nafninu „Hjúkrunarfræðingar í Noregi – Færri komast að en vilja“ og ræddu þar um ótvíræðan fjárhagslegan ávinning þess að fara til Noregs að vinna. Hvort sem við eigum nógu mikið af fagmenntuðu fólki til þess að fylla í þessar 100 stöður eða ekki þá hljóta lág laun að vera meðal helstu skýringa á hvers vegna hluti þess fagmenntaða fólks sem við eigum leitar til annarra landa. Og þá má benda á að ef við eigum færri en 100 af slíku starfsfólki og ekki er að fjölga í þeim hóp þá er einfaldlega ekki verið að greiða nógu vel til þess að fólk sjái sér hag í því að mennta sig í þessum störfum. Peningar hljóta því sannanlega að vera vandinn. Eða lang stærsti hluti vandans. Almennt séð ættu starfsmenn sem mikil eftirspurn er eftir að hafa mikið vogar afl í samninga viðræðum, alveg óháð hvort það tók langt nám að fá starfsréttindin eða ekki. En þannig virðist staðan ekki vera í heilbrigðisgeiranum hérlendis. Þá liggur beinast við að spyrja hvort það sé í raun mikil eftirspurn eftir þessum heilbrigðisstarfsmönnum? Hér sé ég þrjú möguleg svör: Ríkið vill sannanlega ráða 100 starfsmenn en hefur ekki nægileg fjárráð til þess að geta ráðið það marga starfsmenn. Ef það væru aukin fjárútlát til heilbrigðiskerfisins þyrfti að skera niður annarstaðar og það er niðurstaða sem ríkið telur að komi verr niður á samfélaginu. Forsendan um að það sé eftirspurn eftir 100 starfsmönnum er röng. Eftirspurn ríkisins stemmir vel við þann fjölda starfsmanna sem eru nú þegar við störf. Störfin eru því passlega umbunuð og það væri óráð að hækka laun og/eða ráða fleiri inn. Það er því ekki mannekla frá ríkinu séð. Ríkið hugsar sem svo að 100 starfsmenn í vinnu myndu skila betri niðurstöðu fyrir samfélagið og hægt sé að fjármagna heilbrigðiskerfið þannig að öll 100 störfin séu mönnuð án þess að það krefjast mikill fórna annarstaðar. Hins vegar kjósi ríkið einhverra hluta vegna að gera það ekki. Ef möguleiki eitt er sá rétti var Svandís sannanlega ekki að segja satt og það er fjárskortur í kerfinu, ríkið vildi gera betur en á þess ekki kost. Ef möguleiki tvö er réttur er enginn vandi með fjármálin en hins vegar er þá ekki rétt að tala um manneklu heldur ætti að koma hreint til dyranna og segja að þannig lýti málin ekki út frá ríkinu séð, heilbrigðiskerfið sé í því horfi sem því er ætlað að vera. Hins vegar ef möguleiki þrjú er sannur er eitthvað einkennilegt á ferðinni. Sá möguleiki rímar raunar ansi vel við þær fullyrðingar sem fram hafa komið seinustu ár að það sé með ráðum gert að fjársvelta heilbrigðiskerfið til þess að búa til þörf fyrir einkareknar einingar í heilbrigðiskerfinu. Nú ætla ég ekki að leggja hér mat á hver þessara möguleika passar best við raunverulega afstöðu ríkisins. Ég tel þó að hér fari ráðherra vísvitandi með ósannindi á einn veg eða annan. Spurningin er svo af hverju ekki séu sett fleiri spurningarmerki við þegar okkar æðstu ráðamenn gefa svör og skýringar sem eru auðsjáanlega ekki í samræmi við hlutanna eðli. Sér í lagi þegar verið er að ræða um málefni sem eru svo mikilvæg að þau varða hverja og eina einustu manneskju sem býr hér á landi. Ef saga stjórnmála er eitthvað til að styðjast við má ætla að það sé ólíklegt að nema lítill hluti stjórnmálamanna komi alveg hreint til dyra og svari afdráttarlaust hvernig þeir sjái hlutina, hverju þeir stefni að og hvaða málamiðlanir þurfti að gera á vegferðinni. En það er svo hlutverk fjölmiðla að þrýsta fast á um raunveruleg svör og síðan hlutverk almennings að kjósa ekki yfir sig þingflokka sem þora ekki að koma hreint til dyra, nú eða í versta falli eru svo vitlausir að þeir sjái sjálfir ekki samhengi hlutanna. Höfundur er viðskiptafræðingur og doktorsnemi í hagfræði.
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar
Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun