Er lyfjalaxinn sem Whole Foods vill ekki seldur í íslenskum verslunum? Freyr Frostason skrifar 14. maí 2020 12:00 Aðeins þrjú ár eru frá því að fulltrúar opinberra eftirlitsstofnana töldu að laxa- og fiskilús yrði ekki vandamál í sjókvíaeldi hér við land. Það reyndist heldur betur rangt mat. Nú er svo komið að margsinnis hefur verið eitrað fyrir lús í sjókvíum. Síðast á sjö eldissvæðum við sunnanverða Vestfirði fyrir fáeinum mánuðum. Þetta er grafalvarlegt mál því lyfin og eiturefnin, sem notuð eru, skaða umhverfið og lífríkið. Eins staðan er í dag vita neytendur ekki hvort sá eldislax sem seldur er í verslunum hér hafi hlotið þessa meðhöndlun. Úr þessu þarf að bæta. Við hjá Íslenska náttúruverndarsjóðnum - The Icelandic Wildlife Fund höfum því sent Neytendasamtökunum fyrirspurn um hvort samtökin hafi kannað hvort eldislax sem hefur verið með lúsaeitri eða lyfjum sé seldur í íslenskum verslunum. Vantar merkingar á umbúðum Í aðdraganda breytinga á lögum um fiskeldi í fyrra kom fram tillaga í nefndaráliti minnihluta atvinnuveganefndar að „rekstraraðilum verði gert skylt að merkja sérstaklega umbúðir þeirra afurða sem lúsaeitur hafi verið notað á.“ Því miður varð þessi tillaga ekki að hluti af lögunum sem voru samþykkt Alþingi í júní 2019. Merkingar sem þessi er engu síður mikilvæg af tveimur grundvallarástæðum: Neytendur eiga að hafa þann rétt að vita hvaða meðhöndlun matvara hefur fengið áður en þeir neyta hennar. Í því samhengi má benda á að Whole Foods, einn helsti kaupandi eldislax frá Arnarlaxi ( stærsta sjókvíaeldisfyritæki landsins), tekur ekki við laxi sem hefur verið meðhöndlaður með lúsaeitri/lúsalyfjum. Þetta kom meðal annars fram í frétt RÚV frá 2017 um að lax sem hefur þurft meðhöndlun út af lúsinni stenst ekki kröfur Whole Foods. Lúsaeitur/lúsalyf hafa slæm áhrif á lífríkið. Neytendur eiga að hafa rétt á að hafa val um að sniðganga vöru þar sem þessum efnum er beitt við framleiðsluna, jafnvel þó svo kunni að vera að neysla viðkomandi vöru sé ekki talin heilsuspillandi. Vísindin eru afdráttarlaus Á sínum tíma sýndu Íslendingar meiri framsýni en ýmsar aðrar þjóðir með því að loka ákveðnum hlutum strandlengjunnar fyrir sjókvíaeldi með það fyrir augum að vernda villta lax- og silungsstofna landsins. Var þá eingöngu horft til lax- og silungsveiðiáa sem gáfu af sér veiðihlunnindi og tilgangurinn fyrst og fremst að draga úr áhrifum erfðablöndunar eldisfisks við laxastofna. Lax- og fiskilús voru þá ekki teknar með í reikninginn þar sem þessi sníkjudýr voru þá svotil óþekkt vandamál í sjókvíaeldið við landið. Frá því ákvörðun um lokun hluta strandlengjunnar var tekin hefur hins vegar komið í ljós að sjávarlús er orðin viðvarandi og alvarlegt vandamál í sjókvíaeldi við Ísland. MAST hefur á hverju ári frá 2017 gefið leyfi fyrir notkun kemískra efna eða lyfja til að meðhöndla lúsasmitaðan eldislax í sjókvíum á Vestfjörðum. Þetta vandamál í sjókvíaeldinu vegur að villtum fiski. Þannig staðfestir nýleg íslensk meistaraverkefnisrannsókn að villtir laxfiskar á sjókvíeldissvæðum á Vestfjörðum eru meira smitaðir af sjávarlús, einna helst laxalús, heldur en svæðum án eldis. Í rannsókninni kom jafnframt fram vísbending um neikvæð áhrif á þessa stofna Í umsögn Hafrannsóknastofnunar frá 2018 um umsókn Arnarlax um aukið sjókvíaeldi í Arnarfirði er bent á að það komi „skýrt fram í gögnum framkvæmdaraðila að laxalús sé orðin vandamál í fiskeldi hér á landi. Hafrannsóknastofnun bendir á að aflúsunarefni hafi áhrif á hamskipti laxalúsa og að rannsóknir hafi sýnt fram á skaðleg áhrif efnanna á önnur krabbadýr. Þar sem áætlað sé að kvíar séu í nálægð við rækju í Arnarfirði leggi Hafrannsóknastofnun til að „bannað verði að nota aflúsunarefni í nágrenni rækjusvæða.“ Sjá: Framleiðsluaukning á laxi um 4.500 tonn á vegum Arnarlax í Arnarfirði – Ákvörðun um matsskyldu. Skipulagsstofnun, birt 5. júlí 2018.Hér má svo lesa um norska rannsókn um skaðsemi lúsaeitursins á rækjustofna. Ómetanlegar auðlindir í hættu Fjölmargar ár með sérstökum villtum stofnum eru á svæðum þar sem sjókvíaeldið hefur margfaldast í íslenskum fjörðum. Þessir stofnar hafa þegar skaðast af þeirri starfsemi þó þeir að eigi sjálfstæðan tilverurétt í náttúru landsins ættu samkvæmt lögum um náttúruvernd og samningi Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni sem leggur áherslu á að vernda lífríki á öllum skipulagsstigum þess, þar með talið þeirra erfðaauðlinda sem lífríkið býr yfir. Þeir sem vilja stunda fiskeldi hér við land eiga ekki að komast upp með að spilla náttúru landsins. Og neytendur eiga að geta séð á umbúðum matvara hvort notuð séu eiturefni við framleiðsluna. Fyrir hönd stjórnar Íslenska náttúruverndarsjóðsins -IWF. Höfundur er arkitekt og formaður stjórnar IWF. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Mest lesið Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Aðeins þrjú ár eru frá því að fulltrúar opinberra eftirlitsstofnana töldu að laxa- og fiskilús yrði ekki vandamál í sjókvíaeldi hér við land. Það reyndist heldur betur rangt mat. Nú er svo komið að margsinnis hefur verið eitrað fyrir lús í sjókvíum. Síðast á sjö eldissvæðum við sunnanverða Vestfirði fyrir fáeinum mánuðum. Þetta er grafalvarlegt mál því lyfin og eiturefnin, sem notuð eru, skaða umhverfið og lífríkið. Eins staðan er í dag vita neytendur ekki hvort sá eldislax sem seldur er í verslunum hér hafi hlotið þessa meðhöndlun. Úr þessu þarf að bæta. Við hjá Íslenska náttúruverndarsjóðnum - The Icelandic Wildlife Fund höfum því sent Neytendasamtökunum fyrirspurn um hvort samtökin hafi kannað hvort eldislax sem hefur verið með lúsaeitri eða lyfjum sé seldur í íslenskum verslunum. Vantar merkingar á umbúðum Í aðdraganda breytinga á lögum um fiskeldi í fyrra kom fram tillaga í nefndaráliti minnihluta atvinnuveganefndar að „rekstraraðilum verði gert skylt að merkja sérstaklega umbúðir þeirra afurða sem lúsaeitur hafi verið notað á.“ Því miður varð þessi tillaga ekki að hluti af lögunum sem voru samþykkt Alþingi í júní 2019. Merkingar sem þessi er engu síður mikilvæg af tveimur grundvallarástæðum: Neytendur eiga að hafa þann rétt að vita hvaða meðhöndlun matvara hefur fengið áður en þeir neyta hennar. Í því samhengi má benda á að Whole Foods, einn helsti kaupandi eldislax frá Arnarlaxi ( stærsta sjókvíaeldisfyritæki landsins), tekur ekki við laxi sem hefur verið meðhöndlaður með lúsaeitri/lúsalyfjum. Þetta kom meðal annars fram í frétt RÚV frá 2017 um að lax sem hefur þurft meðhöndlun út af lúsinni stenst ekki kröfur Whole Foods. Lúsaeitur/lúsalyf hafa slæm áhrif á lífríkið. Neytendur eiga að hafa rétt á að hafa val um að sniðganga vöru þar sem þessum efnum er beitt við framleiðsluna, jafnvel þó svo kunni að vera að neysla viðkomandi vöru sé ekki talin heilsuspillandi. Vísindin eru afdráttarlaus Á sínum tíma sýndu Íslendingar meiri framsýni en ýmsar aðrar þjóðir með því að loka ákveðnum hlutum strandlengjunnar fyrir sjókvíaeldi með það fyrir augum að vernda villta lax- og silungsstofna landsins. Var þá eingöngu horft til lax- og silungsveiðiáa sem gáfu af sér veiðihlunnindi og tilgangurinn fyrst og fremst að draga úr áhrifum erfðablöndunar eldisfisks við laxastofna. Lax- og fiskilús voru þá ekki teknar með í reikninginn þar sem þessi sníkjudýr voru þá svotil óþekkt vandamál í sjókvíaeldið við landið. Frá því ákvörðun um lokun hluta strandlengjunnar var tekin hefur hins vegar komið í ljós að sjávarlús er orðin viðvarandi og alvarlegt vandamál í sjókvíaeldi við Ísland. MAST hefur á hverju ári frá 2017 gefið leyfi fyrir notkun kemískra efna eða lyfja til að meðhöndla lúsasmitaðan eldislax í sjókvíum á Vestfjörðum. Þetta vandamál í sjókvíaeldinu vegur að villtum fiski. Þannig staðfestir nýleg íslensk meistaraverkefnisrannsókn að villtir laxfiskar á sjókvíeldissvæðum á Vestfjörðum eru meira smitaðir af sjávarlús, einna helst laxalús, heldur en svæðum án eldis. Í rannsókninni kom jafnframt fram vísbending um neikvæð áhrif á þessa stofna Í umsögn Hafrannsóknastofnunar frá 2018 um umsókn Arnarlax um aukið sjókvíaeldi í Arnarfirði er bent á að það komi „skýrt fram í gögnum framkvæmdaraðila að laxalús sé orðin vandamál í fiskeldi hér á landi. Hafrannsóknastofnun bendir á að aflúsunarefni hafi áhrif á hamskipti laxalúsa og að rannsóknir hafi sýnt fram á skaðleg áhrif efnanna á önnur krabbadýr. Þar sem áætlað sé að kvíar séu í nálægð við rækju í Arnarfirði leggi Hafrannsóknastofnun til að „bannað verði að nota aflúsunarefni í nágrenni rækjusvæða.“ Sjá: Framleiðsluaukning á laxi um 4.500 tonn á vegum Arnarlax í Arnarfirði – Ákvörðun um matsskyldu. Skipulagsstofnun, birt 5. júlí 2018.Hér má svo lesa um norska rannsókn um skaðsemi lúsaeitursins á rækjustofna. Ómetanlegar auðlindir í hættu Fjölmargar ár með sérstökum villtum stofnum eru á svæðum þar sem sjókvíaeldið hefur margfaldast í íslenskum fjörðum. Þessir stofnar hafa þegar skaðast af þeirri starfsemi þó þeir að eigi sjálfstæðan tilverurétt í náttúru landsins ættu samkvæmt lögum um náttúruvernd og samningi Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni sem leggur áherslu á að vernda lífríki á öllum skipulagsstigum þess, þar með talið þeirra erfðaauðlinda sem lífríkið býr yfir. Þeir sem vilja stunda fiskeldi hér við land eiga ekki að komast upp með að spilla náttúru landsins. Og neytendur eiga að geta séð á umbúðum matvara hvort notuð séu eiturefni við framleiðsluna. Fyrir hönd stjórnar Íslenska náttúruverndarsjóðsins -IWF. Höfundur er arkitekt og formaður stjórnar IWF.
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun