Er lyfjalaxinn sem Whole Foods vill ekki seldur í íslenskum verslunum? Freyr Frostason skrifar 14. maí 2020 12:00 Aðeins þrjú ár eru frá því að fulltrúar opinberra eftirlitsstofnana töldu að laxa- og fiskilús yrði ekki vandamál í sjókvíaeldi hér við land. Það reyndist heldur betur rangt mat. Nú er svo komið að margsinnis hefur verið eitrað fyrir lús í sjókvíum. Síðast á sjö eldissvæðum við sunnanverða Vestfirði fyrir fáeinum mánuðum. Þetta er grafalvarlegt mál því lyfin og eiturefnin, sem notuð eru, skaða umhverfið og lífríkið. Eins staðan er í dag vita neytendur ekki hvort sá eldislax sem seldur er í verslunum hér hafi hlotið þessa meðhöndlun. Úr þessu þarf að bæta. Við hjá Íslenska náttúruverndarsjóðnum - The Icelandic Wildlife Fund höfum því sent Neytendasamtökunum fyrirspurn um hvort samtökin hafi kannað hvort eldislax sem hefur verið með lúsaeitri eða lyfjum sé seldur í íslenskum verslunum. Vantar merkingar á umbúðum Í aðdraganda breytinga á lögum um fiskeldi í fyrra kom fram tillaga í nefndaráliti minnihluta atvinnuveganefndar að „rekstraraðilum verði gert skylt að merkja sérstaklega umbúðir þeirra afurða sem lúsaeitur hafi verið notað á.“ Því miður varð þessi tillaga ekki að hluti af lögunum sem voru samþykkt Alþingi í júní 2019. Merkingar sem þessi er engu síður mikilvæg af tveimur grundvallarástæðum: Neytendur eiga að hafa þann rétt að vita hvaða meðhöndlun matvara hefur fengið áður en þeir neyta hennar. Í því samhengi má benda á að Whole Foods, einn helsti kaupandi eldislax frá Arnarlaxi ( stærsta sjókvíaeldisfyritæki landsins), tekur ekki við laxi sem hefur verið meðhöndlaður með lúsaeitri/lúsalyfjum. Þetta kom meðal annars fram í frétt RÚV frá 2017 um að lax sem hefur þurft meðhöndlun út af lúsinni stenst ekki kröfur Whole Foods. Lúsaeitur/lúsalyf hafa slæm áhrif á lífríkið. Neytendur eiga að hafa rétt á að hafa val um að sniðganga vöru þar sem þessum efnum er beitt við framleiðsluna, jafnvel þó svo kunni að vera að neysla viðkomandi vöru sé ekki talin heilsuspillandi. Vísindin eru afdráttarlaus Á sínum tíma sýndu Íslendingar meiri framsýni en ýmsar aðrar þjóðir með því að loka ákveðnum hlutum strandlengjunnar fyrir sjókvíaeldi með það fyrir augum að vernda villta lax- og silungsstofna landsins. Var þá eingöngu horft til lax- og silungsveiðiáa sem gáfu af sér veiðihlunnindi og tilgangurinn fyrst og fremst að draga úr áhrifum erfðablöndunar eldisfisks við laxastofna. Lax- og fiskilús voru þá ekki teknar með í reikninginn þar sem þessi sníkjudýr voru þá svotil óþekkt vandamál í sjókvíaeldið við landið. Frá því ákvörðun um lokun hluta strandlengjunnar var tekin hefur hins vegar komið í ljós að sjávarlús er orðin viðvarandi og alvarlegt vandamál í sjókvíaeldi við Ísland. MAST hefur á hverju ári frá 2017 gefið leyfi fyrir notkun kemískra efna eða lyfja til að meðhöndla lúsasmitaðan eldislax í sjókvíum á Vestfjörðum. Þetta vandamál í sjókvíaeldinu vegur að villtum fiski. Þannig staðfestir nýleg íslensk meistaraverkefnisrannsókn að villtir laxfiskar á sjókvíeldissvæðum á Vestfjörðum eru meira smitaðir af sjávarlús, einna helst laxalús, heldur en svæðum án eldis. Í rannsókninni kom jafnframt fram vísbending um neikvæð áhrif á þessa stofna Í umsögn Hafrannsóknastofnunar frá 2018 um umsókn Arnarlax um aukið sjókvíaeldi í Arnarfirði er bent á að það komi „skýrt fram í gögnum framkvæmdaraðila að laxalús sé orðin vandamál í fiskeldi hér á landi. Hafrannsóknastofnun bendir á að aflúsunarefni hafi áhrif á hamskipti laxalúsa og að rannsóknir hafi sýnt fram á skaðleg áhrif efnanna á önnur krabbadýr. Þar sem áætlað sé að kvíar séu í nálægð við rækju í Arnarfirði leggi Hafrannsóknastofnun til að „bannað verði að nota aflúsunarefni í nágrenni rækjusvæða.“ Sjá: Framleiðsluaukning á laxi um 4.500 tonn á vegum Arnarlax í Arnarfirði – Ákvörðun um matsskyldu. Skipulagsstofnun, birt 5. júlí 2018.Hér má svo lesa um norska rannsókn um skaðsemi lúsaeitursins á rækjustofna. Ómetanlegar auðlindir í hættu Fjölmargar ár með sérstökum villtum stofnum eru á svæðum þar sem sjókvíaeldið hefur margfaldast í íslenskum fjörðum. Þessir stofnar hafa þegar skaðast af þeirri starfsemi þó þeir að eigi sjálfstæðan tilverurétt í náttúru landsins ættu samkvæmt lögum um náttúruvernd og samningi Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni sem leggur áherslu á að vernda lífríki á öllum skipulagsstigum þess, þar með talið þeirra erfðaauðlinda sem lífríkið býr yfir. Þeir sem vilja stunda fiskeldi hér við land eiga ekki að komast upp með að spilla náttúru landsins. Og neytendur eiga að geta séð á umbúðum matvara hvort notuð séu eiturefni við framleiðsluna. Fyrir hönd stjórnar Íslenska náttúruverndarsjóðsins -IWF. Höfundur er arkitekt og formaður stjórnar IWF. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Sjá meira
Aðeins þrjú ár eru frá því að fulltrúar opinberra eftirlitsstofnana töldu að laxa- og fiskilús yrði ekki vandamál í sjókvíaeldi hér við land. Það reyndist heldur betur rangt mat. Nú er svo komið að margsinnis hefur verið eitrað fyrir lús í sjókvíum. Síðast á sjö eldissvæðum við sunnanverða Vestfirði fyrir fáeinum mánuðum. Þetta er grafalvarlegt mál því lyfin og eiturefnin, sem notuð eru, skaða umhverfið og lífríkið. Eins staðan er í dag vita neytendur ekki hvort sá eldislax sem seldur er í verslunum hér hafi hlotið þessa meðhöndlun. Úr þessu þarf að bæta. Við hjá Íslenska náttúruverndarsjóðnum - The Icelandic Wildlife Fund höfum því sent Neytendasamtökunum fyrirspurn um hvort samtökin hafi kannað hvort eldislax sem hefur verið með lúsaeitri eða lyfjum sé seldur í íslenskum verslunum. Vantar merkingar á umbúðum Í aðdraganda breytinga á lögum um fiskeldi í fyrra kom fram tillaga í nefndaráliti minnihluta atvinnuveganefndar að „rekstraraðilum verði gert skylt að merkja sérstaklega umbúðir þeirra afurða sem lúsaeitur hafi verið notað á.“ Því miður varð þessi tillaga ekki að hluti af lögunum sem voru samþykkt Alþingi í júní 2019. Merkingar sem þessi er engu síður mikilvæg af tveimur grundvallarástæðum: Neytendur eiga að hafa þann rétt að vita hvaða meðhöndlun matvara hefur fengið áður en þeir neyta hennar. Í því samhengi má benda á að Whole Foods, einn helsti kaupandi eldislax frá Arnarlaxi ( stærsta sjókvíaeldisfyritæki landsins), tekur ekki við laxi sem hefur verið meðhöndlaður með lúsaeitri/lúsalyfjum. Þetta kom meðal annars fram í frétt RÚV frá 2017 um að lax sem hefur þurft meðhöndlun út af lúsinni stenst ekki kröfur Whole Foods. Lúsaeitur/lúsalyf hafa slæm áhrif á lífríkið. Neytendur eiga að hafa rétt á að hafa val um að sniðganga vöru þar sem þessum efnum er beitt við framleiðsluna, jafnvel þó svo kunni að vera að neysla viðkomandi vöru sé ekki talin heilsuspillandi. Vísindin eru afdráttarlaus Á sínum tíma sýndu Íslendingar meiri framsýni en ýmsar aðrar þjóðir með því að loka ákveðnum hlutum strandlengjunnar fyrir sjókvíaeldi með það fyrir augum að vernda villta lax- og silungsstofna landsins. Var þá eingöngu horft til lax- og silungsveiðiáa sem gáfu af sér veiðihlunnindi og tilgangurinn fyrst og fremst að draga úr áhrifum erfðablöndunar eldisfisks við laxastofna. Lax- og fiskilús voru þá ekki teknar með í reikninginn þar sem þessi sníkjudýr voru þá svotil óþekkt vandamál í sjókvíaeldið við landið. Frá því ákvörðun um lokun hluta strandlengjunnar var tekin hefur hins vegar komið í ljós að sjávarlús er orðin viðvarandi og alvarlegt vandamál í sjókvíaeldi við Ísland. MAST hefur á hverju ári frá 2017 gefið leyfi fyrir notkun kemískra efna eða lyfja til að meðhöndla lúsasmitaðan eldislax í sjókvíum á Vestfjörðum. Þetta vandamál í sjókvíaeldinu vegur að villtum fiski. Þannig staðfestir nýleg íslensk meistaraverkefnisrannsókn að villtir laxfiskar á sjókvíeldissvæðum á Vestfjörðum eru meira smitaðir af sjávarlús, einna helst laxalús, heldur en svæðum án eldis. Í rannsókninni kom jafnframt fram vísbending um neikvæð áhrif á þessa stofna Í umsögn Hafrannsóknastofnunar frá 2018 um umsókn Arnarlax um aukið sjókvíaeldi í Arnarfirði er bent á að það komi „skýrt fram í gögnum framkvæmdaraðila að laxalús sé orðin vandamál í fiskeldi hér á landi. Hafrannsóknastofnun bendir á að aflúsunarefni hafi áhrif á hamskipti laxalúsa og að rannsóknir hafi sýnt fram á skaðleg áhrif efnanna á önnur krabbadýr. Þar sem áætlað sé að kvíar séu í nálægð við rækju í Arnarfirði leggi Hafrannsóknastofnun til að „bannað verði að nota aflúsunarefni í nágrenni rækjusvæða.“ Sjá: Framleiðsluaukning á laxi um 4.500 tonn á vegum Arnarlax í Arnarfirði – Ákvörðun um matsskyldu. Skipulagsstofnun, birt 5. júlí 2018.Hér má svo lesa um norska rannsókn um skaðsemi lúsaeitursins á rækjustofna. Ómetanlegar auðlindir í hættu Fjölmargar ár með sérstökum villtum stofnum eru á svæðum þar sem sjókvíaeldið hefur margfaldast í íslenskum fjörðum. Þessir stofnar hafa þegar skaðast af þeirri starfsemi þó þeir að eigi sjálfstæðan tilverurétt í náttúru landsins ættu samkvæmt lögum um náttúruvernd og samningi Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni sem leggur áherslu á að vernda lífríki á öllum skipulagsstigum þess, þar með talið þeirra erfðaauðlinda sem lífríkið býr yfir. Þeir sem vilja stunda fiskeldi hér við land eiga ekki að komast upp með að spilla náttúru landsins. Og neytendur eiga að geta séð á umbúðum matvara hvort notuð séu eiturefni við framleiðsluna. Fyrir hönd stjórnar Íslenska náttúruverndarsjóðsins -IWF. Höfundur er arkitekt og formaður stjórnar IWF.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun