Atli Heimir Sveinsson Þorvaldur Gylfason skrifar 25. apríl 2019 10:00 Reykjavík – Það var um 1960 að ungur tónsmíðanemi í Köln fékk símskeyti frá Íslandi þar sem hann var beðinn að fara á járnbrautarstöðina í Hamborg til að taka á móti mikilvægum gesti frá Berlín og fylgja honum á Hotel Vier Jahreszeiten, fínasta hótel Hamborgar þá sem nú. Og þá sem nú var jafnlangt frá Köln til Hamborgar eins og frá Akureyri til Reykjavíkur. Gesturinn var Jón Leifs tónskáld. Neminn var Atli Heimir Sveinsson. Atli kom á stöðina á tilskildum tíma, lestin kom frá Berlín, en Jón Leifs var hvergi að sjá. Atli beið næstu lestar frá Berlín og ekki birtist Jón. Enn beið Atli unz hann sá að eitthvað hlaut að hafa farið úrskeiðis svo hann fór á hótelið. Þar var Jón. Hann hafði tekið sér leigubíl frá Berlín, tæplega 300 km leið. Atli Heimir leit upp til Jóns Leifs. Ef við tökum upp nýjan þjóðsöng, sagði Atli, þá á hann að vera lag Jóns Leifs við „Rís þú, unga Íslands merki“ eftir Einar Benediktsson. Tónverk Jóns Leifs náðu ekki mikilli hylli meðan Jón lifði, hún kom síðar. Jón vissi sem var að tónlist hans þyrfti tíma og lét það ekki á sig fá. Eftir hans dag voru verk hans flutt æ oftar og víðar og seljast nú á diskum eins og heitar lummur heima og erlendis. Kvæði skáldanna Atli Heimir naut þess umfram Jón Leifs að lögin hans mörg sungu sig inn í hjarta þjóðarinnar, lög sem næstum allir kunna. Það kom sér vel á leikhúsferðalagi Íslendinga um Þýzkaland fyrir mörgum árum þegar listafólkið fremst í rútunni tók eftir því að Atli sat einn aftarlega í bílnum hnugginn að sjá. Eitthvað virtist angra hann. Einn farþeginn bað þá litla stúlku að fara til Atla og syngja fyrir hann. Barnið fór aftur í og söng fyrir hann „Kvæðið um fuglana“ (Snert hörpu mína, himinborna dís), lag Atla við kvæði Davíðs Stefánssonar, öll erindin. Atli tók gleði sína. Atli var jafnan glaður og reifur, afburðaskemmtilegur félagi, frjálslyndur, fróður og víðsýnn og sjór af sögum. Sönglög Atla Heimis eru fágætur fjársjóður og fjölbreyttur. Lögin hans 27 við kvæði Jónasar Hallgrímssonar hafa verið hljóðrituð tvisvar, 1997 og 2007, og eru einnig til á prenti. Atli sagðist vilja „hafa lögin alþýðleg, einföld og rómantísk; einhvers staðar á milli Schuberts og Sigvalda Kaldalóns.“ Atli tónsetti kvæði mikils fjölda innlendra og erlendra skálda, þ.m.t. Einar Benediktsson og Pablo Neruda sem ekki mörg önnur tónskáld hafa glímt við. Atli skildi að kvæði skáldanna geta lifað lengur séu þau sungin. Tónskáld í stóru broti Stundum er sagt um Edvard Grieg, helzta tónskáld Norðmanna, að hann geti varla talizt hafa verið stórbrotið tónskáld. Það þykir mér undarleg skoðun á tónskáldi sem samdi einn fínasta píanókonsert heimsins við hlið smærri píanóverka og sönglaga sem eru mest fyrirferðar á verkaskrá Griegs. Atli Heimir Sveinsson var jafnvígur á stórvirki og smærri verk. Hann var stórbrotið tónskáld, einn með öllu. Auk sönglaga hans, þ.m.t. kórverk og leikhústónlist, liggja eftir hann sex sinfóníur, fimm óperur, fjölmargir konsertar og verk fyrir smærri hljóðfærahópa ýmist í framsæknum eða gömlum stíl eftir atvikum. Verk hans eru til á 45 diskum. Atli gerði sér stundum leik að því að bregða sér í líki annarra tónskálda. Hvernig skyldi Wagner hafa haft þetta lag eftir Kaldalóns? gat Atli átt til að spyrja, settist við hljóðfærið og leyfði vinum sínum að heyra. Allir skellihlógu. Langhlaup út yfir líf og gröf Sum stórvirkja Atla Heimis hafa náð útbreiðslu um heiminn, önnur bíða, einkum sinfóníurnar sex. Þær þyrfti að flytja á ný og gefa út. Heildarútgáfa þeirra myndi auka hróður Íslands. Atli sendi mér fyrir mörgum árum einkahljóðritun af flutningi Sinfóníuhljómsveitar Íslands á 2. sinfóníu hans, frábært verk sem tekur heila klukkustund í flutningi. Nokkru síðar kom gamall kennari minn og kollegi frá Princeton-háskóla í heimsókn til Reykjavíkur, sérfróður um evrópska nútímatónlist. Hann þekkti verk Jóns Leifs og bað mig að benda sér á yngri tónskáld íslenzk. Ég fékk leyfi Atla til að senda manninum hljóðritið af 2. sinfóníunni. Nokkrum vikum síðar fékk ég svohljóðandi skeyti frá Princeton: Sveinsson er betri en Leifs. Ég framsendi skeytið til Atla. Hann fór hjá sér eins og feiminn unglingur. Hann hampaði ekki sjálfum sér. Honum var ekki sýnt um að koma verkum sínum á framfæri. Atli vissi eins og Jón Leifs á undan honum að framsæknar tónsmíðar eru langhlaup út yfir líf og gröf. Nú er rödd hans þögnuð, en tónlist Atla Heimis Sveinssonar mun lifa lengi á Íslandi og úti um heim. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Skoðun Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Sjá meira
Reykjavík – Það var um 1960 að ungur tónsmíðanemi í Köln fékk símskeyti frá Íslandi þar sem hann var beðinn að fara á járnbrautarstöðina í Hamborg til að taka á móti mikilvægum gesti frá Berlín og fylgja honum á Hotel Vier Jahreszeiten, fínasta hótel Hamborgar þá sem nú. Og þá sem nú var jafnlangt frá Köln til Hamborgar eins og frá Akureyri til Reykjavíkur. Gesturinn var Jón Leifs tónskáld. Neminn var Atli Heimir Sveinsson. Atli kom á stöðina á tilskildum tíma, lestin kom frá Berlín, en Jón Leifs var hvergi að sjá. Atli beið næstu lestar frá Berlín og ekki birtist Jón. Enn beið Atli unz hann sá að eitthvað hlaut að hafa farið úrskeiðis svo hann fór á hótelið. Þar var Jón. Hann hafði tekið sér leigubíl frá Berlín, tæplega 300 km leið. Atli Heimir leit upp til Jóns Leifs. Ef við tökum upp nýjan þjóðsöng, sagði Atli, þá á hann að vera lag Jóns Leifs við „Rís þú, unga Íslands merki“ eftir Einar Benediktsson. Tónverk Jóns Leifs náðu ekki mikilli hylli meðan Jón lifði, hún kom síðar. Jón vissi sem var að tónlist hans þyrfti tíma og lét það ekki á sig fá. Eftir hans dag voru verk hans flutt æ oftar og víðar og seljast nú á diskum eins og heitar lummur heima og erlendis. Kvæði skáldanna Atli Heimir naut þess umfram Jón Leifs að lögin hans mörg sungu sig inn í hjarta þjóðarinnar, lög sem næstum allir kunna. Það kom sér vel á leikhúsferðalagi Íslendinga um Þýzkaland fyrir mörgum árum þegar listafólkið fremst í rútunni tók eftir því að Atli sat einn aftarlega í bílnum hnugginn að sjá. Eitthvað virtist angra hann. Einn farþeginn bað þá litla stúlku að fara til Atla og syngja fyrir hann. Barnið fór aftur í og söng fyrir hann „Kvæðið um fuglana“ (Snert hörpu mína, himinborna dís), lag Atla við kvæði Davíðs Stefánssonar, öll erindin. Atli tók gleði sína. Atli var jafnan glaður og reifur, afburðaskemmtilegur félagi, frjálslyndur, fróður og víðsýnn og sjór af sögum. Sönglög Atla Heimis eru fágætur fjársjóður og fjölbreyttur. Lögin hans 27 við kvæði Jónasar Hallgrímssonar hafa verið hljóðrituð tvisvar, 1997 og 2007, og eru einnig til á prenti. Atli sagðist vilja „hafa lögin alþýðleg, einföld og rómantísk; einhvers staðar á milli Schuberts og Sigvalda Kaldalóns.“ Atli tónsetti kvæði mikils fjölda innlendra og erlendra skálda, þ.m.t. Einar Benediktsson og Pablo Neruda sem ekki mörg önnur tónskáld hafa glímt við. Atli skildi að kvæði skáldanna geta lifað lengur séu þau sungin. Tónskáld í stóru broti Stundum er sagt um Edvard Grieg, helzta tónskáld Norðmanna, að hann geti varla talizt hafa verið stórbrotið tónskáld. Það þykir mér undarleg skoðun á tónskáldi sem samdi einn fínasta píanókonsert heimsins við hlið smærri píanóverka og sönglaga sem eru mest fyrirferðar á verkaskrá Griegs. Atli Heimir Sveinsson var jafnvígur á stórvirki og smærri verk. Hann var stórbrotið tónskáld, einn með öllu. Auk sönglaga hans, þ.m.t. kórverk og leikhústónlist, liggja eftir hann sex sinfóníur, fimm óperur, fjölmargir konsertar og verk fyrir smærri hljóðfærahópa ýmist í framsæknum eða gömlum stíl eftir atvikum. Verk hans eru til á 45 diskum. Atli gerði sér stundum leik að því að bregða sér í líki annarra tónskálda. Hvernig skyldi Wagner hafa haft þetta lag eftir Kaldalóns? gat Atli átt til að spyrja, settist við hljóðfærið og leyfði vinum sínum að heyra. Allir skellihlógu. Langhlaup út yfir líf og gröf Sum stórvirkja Atla Heimis hafa náð útbreiðslu um heiminn, önnur bíða, einkum sinfóníurnar sex. Þær þyrfti að flytja á ný og gefa út. Heildarútgáfa þeirra myndi auka hróður Íslands. Atli sendi mér fyrir mörgum árum einkahljóðritun af flutningi Sinfóníuhljómsveitar Íslands á 2. sinfóníu hans, frábært verk sem tekur heila klukkustund í flutningi. Nokkru síðar kom gamall kennari minn og kollegi frá Princeton-háskóla í heimsókn til Reykjavíkur, sérfróður um evrópska nútímatónlist. Hann þekkti verk Jóns Leifs og bað mig að benda sér á yngri tónskáld íslenzk. Ég fékk leyfi Atla til að senda manninum hljóðritið af 2. sinfóníunni. Nokkrum vikum síðar fékk ég svohljóðandi skeyti frá Princeton: Sveinsson er betri en Leifs. Ég framsendi skeytið til Atla. Hann fór hjá sér eins og feiminn unglingur. Hann hampaði ekki sjálfum sér. Honum var ekki sýnt um að koma verkum sínum á framfæri. Atli vissi eins og Jón Leifs á undan honum að framsæknar tónsmíðar eru langhlaup út yfir líf og gröf. Nú er rödd hans þögnuð, en tónlist Atla Heimis Sveinssonar mun lifa lengi á Íslandi og úti um heim.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun