Moldin og hlýnun jarðar Ólafur Arnalds skrifar 27. júní 2018 07:00 Ríkisstjórn Íslands leggur áherslu á loftslagsmál og sjálfbæra nýtingu landsins. Hér er fjallað um nokkur atriði sem mikilvægt er að hafa í huga, ekki síst mikilvægi moldarinnar og ástand vistkerfa. Loftslag jarðarinnar er að hlýna vegna gróðurhúsaáhrifa koltvísýrings CO2 og fleiri lofttegunda. Kolefnið (C) er undirstaða lífsins á jörðinni og er í stöðugri hringrás á milli andrúmslofts, gróðurs og jarðvegs. Það er hollt að bera saman magn kolefnis í andrúmslofti, gróðri og mold. Heldur meira er af kolefni í andrúmsloftinu (um 790 Tg) en gróðri á jörðinni (um 620 Tg) en samsvarandi gildi fyrir mold er 3-4000 Tg1. Með öðrum orðum: það er tvöfalt meira kolefni í moldinni en gróðri og andrúmsloftinu samanlagt. Skiptir þetta máli fyrir aukningu CO2 í andrúmsloftinu og hnattræna hlýnun? Heldur betur! Það er ekki aðeins notkun jarðefnaeldsneytis sem hefur aukið styrk gróðurhúsalofttegunda, vænn hluti aukningar þeirra í andrúmsloftinu á rætur að rekja til hnignunar vistkerfa. Ofnýting landbúnaðarlands leiðir til þess að gengið er á lífrænan forða jarðvegsins sem getur losað ógrynni CO2 til andrúmsloftsins. Nýleg skýrsla Landbúnaðarháskóla Íslands2 leiðir í ljós að losun af þessu tagi hérlendis er af sambærilegri stærðargráðu og öll losun frá iðnaði, samgöngum og sjávarútvegi samtals, jafnvel mun meiri. Þá er áætlað að losun á gróðurhúsalofttegundum frá framræstum votlendum á Íslandi sé meiri en losun frá iðjuverum og samgöngum landsins. Það er afskaplega hollt að hafa þetta samhengi hlutanna í huga við ákvarðanatöku á mótvægisaðgerðum vegna hlýnunar andrúmsloftsins.Brýnast að draga úr losun Vitaskuld er það brýnast að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda – að minnka vistspor jarðarbúa, ekki síst með hægari fólksfjölgun (eða jafnvel fólksfækkun). Þar á eftir koma ýmis ráð, t.d. minnkuð orkunotkun sem byggir á bruna jarðefnaeldsneytis og minnkað vistspor í framleiðslu og neyslu. En jafnframt er ljóst að minnka þarf losun frá vistkerfum og að taka að binda kolefni úr andrúmsloftinu í vistkerfum jarðar á ný. Um leið eykst frjósemi vistkerfa og framleiðni þeirra með tímanum. Helstu umhverfissamningar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsmál, fjölbreytileika lífsins, jarðvegsvernd sem og „heimsmarkmið“ SÞ um sjálfbæra þróun mætast í kröfunni um verndun og endurheimt vistkerfa. Á undanförnum árum hefur verið lögð aukin áhersla á kortlagningu jarðvegs um heim allan, m.a. í þágu landbúnaðar og til þess að auka þekkingu á kolefnishringrás jarðvegsins, enda gríðarlega mikilvægur hlekkur með tilliti til gróðurhúsaáhrifa. Illa farið land í nágrenni Reykjavíkur þar sem unnt væri að endurheimta birkiskóga og votlendi sem áður huldu landið. Þetta svæði andar nú frá sér miklu magni koltvísýrings.Hvar er moldin að losa CO2? Hverjir eru möguleikarnir til að binda CO2? Þá er einnig mikilvægt að líta til ástands landsins. Íslendingar er komnir skammarlega stutt á veg með að kortleggja jarðveg landsins. Meira er vitað um ástand vistkerfa, m.a. rof, gróðurhulu og helstu gróðurflokka og vistgerðir landsins. En mikilvægt er að tengja betur saman loftslagsmál, kolefni í mold og vistkerfum og ástand vistkerfa. Slík vinna þarf að byggja á traustum vísindalegum grunni og vera óháð „hagsmunaaðilum“. En kortlagning jarðvegs er ekki síður mikilvæg sem almennur hluti af þekkingu á náttúrufari landsins. Íslendingar eiga hreint ótrúlega möguleika á að binda kolefni með endurheimt vistkerfa landsins. Eftir því sem ástandið er verra er ávinningurinn meiri. Eðli íslenskrar eldfjallajarðar er að hún bindur meira kolefni en allur annar þurrlendisjarðvegur á jörðinni og rannsóknir sýna að bindingin er bæði ör og varanleg. Þá er hægt er að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda hérlendis nú þegar með endurheimt votlendis og með því að laga sauðfjárbeit landsins að landkostum enda er nóg af vel grónu landi til beitar fyrir núverandi bústofn. En við þurfum að hætta að beita illa gróið land og viðkvæm hálendissvæði. Kjötframleiðsla á slíkum svæðum er trúlega með hvað neikvæðasta vistspor sem þekkist á jörðinni (mjög hátt kolefnisspor sauðfjárframleiðslu almennt, gríðarlega neikvæð umhverfisáhrif af beit á illa förnu landi auk tapaðra möguleika á kolefnisbindingu). Endurheimt votlendis og breyttir beitarhættir ættu að vera sjálfsagður liður í útfærslu á umhverfismarkmiðum núverandi ríkisstjórnar, annars væri framkvæmdin eiginlega marklaus. Þetta verkefni kallar á allar hendur á dekk. Það er mikilvægt að allir geirar umhverfismála landsins vinni saman að þessum fjölþættu markmiðum. Vonandi berum við gæfu til þess. 1 Tölur um kolefni í vistkerfum á jörðinni: Weil og Brady 2017. The nature and properties of soils. 15 útg., Pearson. 2 Jón Guðmundsson 2017. Greining á losun gróðurhúsalofttegunda frá landbúnaði. LbhÍ; úttekt unnin fyrir umhverfis- og auðlindaráðuneytið.Höfundur er prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Umhverfismál Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Sjá meira
Ríkisstjórn Íslands leggur áherslu á loftslagsmál og sjálfbæra nýtingu landsins. Hér er fjallað um nokkur atriði sem mikilvægt er að hafa í huga, ekki síst mikilvægi moldarinnar og ástand vistkerfa. Loftslag jarðarinnar er að hlýna vegna gróðurhúsaáhrifa koltvísýrings CO2 og fleiri lofttegunda. Kolefnið (C) er undirstaða lífsins á jörðinni og er í stöðugri hringrás á milli andrúmslofts, gróðurs og jarðvegs. Það er hollt að bera saman magn kolefnis í andrúmslofti, gróðri og mold. Heldur meira er af kolefni í andrúmsloftinu (um 790 Tg) en gróðri á jörðinni (um 620 Tg) en samsvarandi gildi fyrir mold er 3-4000 Tg1. Með öðrum orðum: það er tvöfalt meira kolefni í moldinni en gróðri og andrúmsloftinu samanlagt. Skiptir þetta máli fyrir aukningu CO2 í andrúmsloftinu og hnattræna hlýnun? Heldur betur! Það er ekki aðeins notkun jarðefnaeldsneytis sem hefur aukið styrk gróðurhúsalofttegunda, vænn hluti aukningar þeirra í andrúmsloftinu á rætur að rekja til hnignunar vistkerfa. Ofnýting landbúnaðarlands leiðir til þess að gengið er á lífrænan forða jarðvegsins sem getur losað ógrynni CO2 til andrúmsloftsins. Nýleg skýrsla Landbúnaðarháskóla Íslands2 leiðir í ljós að losun af þessu tagi hérlendis er af sambærilegri stærðargráðu og öll losun frá iðnaði, samgöngum og sjávarútvegi samtals, jafnvel mun meiri. Þá er áætlað að losun á gróðurhúsalofttegundum frá framræstum votlendum á Íslandi sé meiri en losun frá iðjuverum og samgöngum landsins. Það er afskaplega hollt að hafa þetta samhengi hlutanna í huga við ákvarðanatöku á mótvægisaðgerðum vegna hlýnunar andrúmsloftsins.Brýnast að draga úr losun Vitaskuld er það brýnast að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda – að minnka vistspor jarðarbúa, ekki síst með hægari fólksfjölgun (eða jafnvel fólksfækkun). Þar á eftir koma ýmis ráð, t.d. minnkuð orkunotkun sem byggir á bruna jarðefnaeldsneytis og minnkað vistspor í framleiðslu og neyslu. En jafnframt er ljóst að minnka þarf losun frá vistkerfum og að taka að binda kolefni úr andrúmsloftinu í vistkerfum jarðar á ný. Um leið eykst frjósemi vistkerfa og framleiðni þeirra með tímanum. Helstu umhverfissamningar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsmál, fjölbreytileika lífsins, jarðvegsvernd sem og „heimsmarkmið“ SÞ um sjálfbæra þróun mætast í kröfunni um verndun og endurheimt vistkerfa. Á undanförnum árum hefur verið lögð aukin áhersla á kortlagningu jarðvegs um heim allan, m.a. í þágu landbúnaðar og til þess að auka þekkingu á kolefnishringrás jarðvegsins, enda gríðarlega mikilvægur hlekkur með tilliti til gróðurhúsaáhrifa. Illa farið land í nágrenni Reykjavíkur þar sem unnt væri að endurheimta birkiskóga og votlendi sem áður huldu landið. Þetta svæði andar nú frá sér miklu magni koltvísýrings.Hvar er moldin að losa CO2? Hverjir eru möguleikarnir til að binda CO2? Þá er einnig mikilvægt að líta til ástands landsins. Íslendingar er komnir skammarlega stutt á veg með að kortleggja jarðveg landsins. Meira er vitað um ástand vistkerfa, m.a. rof, gróðurhulu og helstu gróðurflokka og vistgerðir landsins. En mikilvægt er að tengja betur saman loftslagsmál, kolefni í mold og vistkerfum og ástand vistkerfa. Slík vinna þarf að byggja á traustum vísindalegum grunni og vera óháð „hagsmunaaðilum“. En kortlagning jarðvegs er ekki síður mikilvæg sem almennur hluti af þekkingu á náttúrufari landsins. Íslendingar eiga hreint ótrúlega möguleika á að binda kolefni með endurheimt vistkerfa landsins. Eftir því sem ástandið er verra er ávinningurinn meiri. Eðli íslenskrar eldfjallajarðar er að hún bindur meira kolefni en allur annar þurrlendisjarðvegur á jörðinni og rannsóknir sýna að bindingin er bæði ör og varanleg. Þá er hægt er að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda hérlendis nú þegar með endurheimt votlendis og með því að laga sauðfjárbeit landsins að landkostum enda er nóg af vel grónu landi til beitar fyrir núverandi bústofn. En við þurfum að hætta að beita illa gróið land og viðkvæm hálendissvæði. Kjötframleiðsla á slíkum svæðum er trúlega með hvað neikvæðasta vistspor sem þekkist á jörðinni (mjög hátt kolefnisspor sauðfjárframleiðslu almennt, gríðarlega neikvæð umhverfisáhrif af beit á illa förnu landi auk tapaðra möguleika á kolefnisbindingu). Endurheimt votlendis og breyttir beitarhættir ættu að vera sjálfsagður liður í útfærslu á umhverfismarkmiðum núverandi ríkisstjórnar, annars væri framkvæmdin eiginlega marklaus. Þetta verkefni kallar á allar hendur á dekk. Það er mikilvægt að allir geirar umhverfismála landsins vinni saman að þessum fjölþættu markmiðum. Vonandi berum við gæfu til þess. 1 Tölur um kolefni í vistkerfum á jörðinni: Weil og Brady 2017. The nature and properties of soils. 15 útg., Pearson. 2 Jón Guðmundsson 2017. Greining á losun gróðurhúsalofttegunda frá landbúnaði. LbhÍ; úttekt unnin fyrir umhverfis- og auðlindaráðuneytið.Höfundur er prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun