Endurreisn félagslegs húsnæðiskerfis Hjálmar Sveinsson skrifar 15. mars 2018 07:00 Um daginn var tekin fyrsta skóflustunga að 155 íbúðum við Móaveg í Grafarvogi. Sú skóflustunga er í frásögur færandi því íbúðirnar verða byggðar af íbúðafélaginu Bjargi sem var nýlega stofnað af verkalýðshreyfingunni. Bjargi er ætlað tryggja tekjulágum einstaklingum og fjölskyldum á vinnumarkaði öruggt og vandað íbúðarhúsnæði í langtímaleigu. Þarna verða tveggja til fimm herbergja íbúðir. Leigufyrirkomulagið verður að danskri fyrirmynd. Á næstu fjórum árum ætlar Bjarg að byggja 1.500 íbúðir. Langflestar þeirra, eða um 1.000, verða í Reykjavík. Lóðum fyrir þá uppbyggingu hefur þegar verið úthlutað, meðal annars í Úlfarsárdal, á Kirkjusandi og í nýrri Vogabyggð.Öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði Til samanburðar má geta þess að á sínum tíma voru byggðar 1.250 íbúðir í Breiðholti fyrir láglaunafólk. Samningar þess efnis voru undirritaðir 1965. Uppbyggingu var að mestu lokið 10 árum síðar. Munurinn á uppbyggingunni núna og þá felst meðal annars í því að Bjarg mun byggja víða um borgina. Reynslan hefur kennt okkur að félagsleg blöndun í borgarhverfunum er heppilegra fyrirkomulag en einsleit byggð. Hún hefur líka kennt okkur að það er skynsamlegt að hafa fjölbreytt eigna- og leigufyrirkomulag á húsnæðismarkaði. Til að uppbygging af þessu tagi verði að veruleika þarf verulegt átak og samvinnu íbúðafélaga, sveitarstjórna og ríkisvaldsins. Í húsnæðisstefnu Reykjavíkur er kveðið á um að allir íbúar borgarinnar eigi kost á öruggu húsnæði á viðráðanlegu verði. Til að það markmið náist, segir í stefnunni, er mikilvægt að borgin stuðli að fjölgun leigu- og búseturéttaríbúða og að hún komi að uppbyggingu langtímaleigumarkaðar. Óhætt er að segja að það sé nú allt að ganga eftir. Auk samninganna við verkalýðsfélögin um byggingu 1.000 íbúða í langtímaleigu, hefur borgin lagt mikla áherslu á samvinnu við húsnæðisfélög sem hafa það að stefnumiði að byggja húsnæði fyrir félagsmenn sína á hagstæðum kjörum. Húsnæðisfélög námsmanna eru eitt dæmi og sömuleiðis húsnæðisfélög aldraðra. Einnig húsnæðissamvinnufélagið Búseti. Á vegum þessara félaga er nú þegar verið að byggja hundruð íbúða víðsvegar um borgina. Á næstu misserum munu þær skipta þúsundum. Félagslegt húsnæðiskerfi byggt upp Í orðinu húsnæði felst fyrirheit um öryggi og skjól. Vandinn er sá að húsnæðiskostnaðurinn getur orðið óviðráðanlegur hjá þeim sem eru undir meðaltekjum. Reynslan sýnir að hagnaðardrifin markaðsöfl leysa ekki þann vanda ein og sér. Hún sýnir líka að endurteknar efnahagskreppur og óstöðugir gjaldmiðlar bitna illa á þessum hópum. Það er ástæðan fyrir því að á 20. öldinni settu ríkisstjórnir og sveitarfélög sér húsnæðisstefnu til að tryggja tekjulágu fólki sómasamlegt húsnæði. Kjarni húsnæðisstefnunnar er félagslegt húsnæðiskerfi. Það er freistandi að rifja sögu stefnunnar upp í örfáum orðum til að átta sig betur á samhengi hlutanna. Upphaf félagslega húsnæðiskerfisins má rekja til þess þegar Alþingi samþykkti árið 1929 lög um verkamannabústaði. Lögin voru forsenda þess að hægt var að byggja verkamannabústaðina við Hringbraut. Næsta stóra skrefið hef ég þegar nefnt. Það var stigið í júlí 1965 með samkomulagi viðreisnarstjórnarinnar, ASÍ og Vinnuveitendasambandsins um stórfelldar umbætur í húsnæðismálum láglaunafólks. Breiðholtið verður til. Árið 1989 var húsbréfakerfið tekið upp sem fól meðal annars í sér nýtt niðurgreiðslukerfi lána í formi vaxtabóta. Árið eftir voru svokölluð félagsíbúðalög samþykkt á Alþingi og verkamannabústaðakerfinu breytt í kerfi félagslegra eignaríbúða. Þessi lög, ásamt lögum frá 1988 um kaupleiguíbúðir, leiddu til verulegrar uppsveiflu í byggingu félagslegra íbúða í 7 til 8 ár. Lagabreytingarnar höfðu í för með sér að auk félagslegu eignaríbúðanna, féllu nú nýjar gerðir íbúða að ramma félagslega lánakerfisins: kaupleiguíbúðir, búseturéttaríbúðir og leiguíbúðir sveitarfélaga, svo eitthvað sé nefnt. Óhætt er að segja að Jóhanna Sigurðardóttir, sem varð félagsmálaráðherra 1987, átti stóran þátt í þessum mikilvægu breytingum. Félagslega húsnæðiskerfið lagt niður Það sem svo gerðist virkar næstum ótrúlegt í dag. Ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks lagði félagslega húsnæðiskerfið niður í þremur áföngum, þrátt fyrir harða andstöðu verkalýðsfélaganna og flestra félagasamtaka sem störfuðu á sviði húsnæðismála. Fræg er ræða Jóhönnu Sigurðardóttur á þingi vorið 1998 þegar nýtt húsnæðisfrumvarp var samþykkt. Í lok ræðunnar sagði hún þetta: „Herra forseti. Með atkvæðagreiðslunni sem hér fer fram er innsigluð ósvífnasta og grimmilegasta atlagan sem við höfum séð um áratuga skeið að kjörum fátæks fólks á Íslandi. Þetta er svartur dagur í sögu félagslegrar aðstoðar í húsnæðismálum fátæks fólks á Íslandi sem 40 verkalýðs- og félagasamtök hafa ítrekað mótmælt.“ Árið 2002 var söluhindrunum létt af félagslegum eignaríbúðum og þar með var kerfið í raun búið að vera. Tveimur árum síðar var svokallað viðbótarlánakerfi, sem var sérsniðið að þörfum tekjulágra, lagt niður þegar samþykkt var að 90% lán Íbúðarlánasjóðs stæðu öllum til boða án tillits til tekna umsækjenda. Í Rannsóknarskýrslu Alþingis kemur fram það álit sérfræðings hjá Seðlabankanum að þessi lagabreyting hafi verið með verstu hagstjórnarmistökum. Það kemur líka fram að Framsóknarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn voru varaðir við afleiðingunum. Þeir létu það sem vind um eyru þjóta. Í dag hafa verkalýðsfélögin verið kölluð aftur að borðinu og eru nú virkir þátttakendur í enduruppbyggingu félagslegs húsnæðiskerfis á Íslandi. Það er vel, við þurfum að byggja húsnæði fyrir alla.Höfundur er borgarfulltrúi Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjálmar Sveinsson Mest lesið Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Sjá meira
Um daginn var tekin fyrsta skóflustunga að 155 íbúðum við Móaveg í Grafarvogi. Sú skóflustunga er í frásögur færandi því íbúðirnar verða byggðar af íbúðafélaginu Bjargi sem var nýlega stofnað af verkalýðshreyfingunni. Bjargi er ætlað tryggja tekjulágum einstaklingum og fjölskyldum á vinnumarkaði öruggt og vandað íbúðarhúsnæði í langtímaleigu. Þarna verða tveggja til fimm herbergja íbúðir. Leigufyrirkomulagið verður að danskri fyrirmynd. Á næstu fjórum árum ætlar Bjarg að byggja 1.500 íbúðir. Langflestar þeirra, eða um 1.000, verða í Reykjavík. Lóðum fyrir þá uppbyggingu hefur þegar verið úthlutað, meðal annars í Úlfarsárdal, á Kirkjusandi og í nýrri Vogabyggð.Öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði Til samanburðar má geta þess að á sínum tíma voru byggðar 1.250 íbúðir í Breiðholti fyrir láglaunafólk. Samningar þess efnis voru undirritaðir 1965. Uppbyggingu var að mestu lokið 10 árum síðar. Munurinn á uppbyggingunni núna og þá felst meðal annars í því að Bjarg mun byggja víða um borgina. Reynslan hefur kennt okkur að félagsleg blöndun í borgarhverfunum er heppilegra fyrirkomulag en einsleit byggð. Hún hefur líka kennt okkur að það er skynsamlegt að hafa fjölbreytt eigna- og leigufyrirkomulag á húsnæðismarkaði. Til að uppbygging af þessu tagi verði að veruleika þarf verulegt átak og samvinnu íbúðafélaga, sveitarstjórna og ríkisvaldsins. Í húsnæðisstefnu Reykjavíkur er kveðið á um að allir íbúar borgarinnar eigi kost á öruggu húsnæði á viðráðanlegu verði. Til að það markmið náist, segir í stefnunni, er mikilvægt að borgin stuðli að fjölgun leigu- og búseturéttaríbúða og að hún komi að uppbyggingu langtímaleigumarkaðar. Óhætt er að segja að það sé nú allt að ganga eftir. Auk samninganna við verkalýðsfélögin um byggingu 1.000 íbúða í langtímaleigu, hefur borgin lagt mikla áherslu á samvinnu við húsnæðisfélög sem hafa það að stefnumiði að byggja húsnæði fyrir félagsmenn sína á hagstæðum kjörum. Húsnæðisfélög námsmanna eru eitt dæmi og sömuleiðis húsnæðisfélög aldraðra. Einnig húsnæðissamvinnufélagið Búseti. Á vegum þessara félaga er nú þegar verið að byggja hundruð íbúða víðsvegar um borgina. Á næstu misserum munu þær skipta þúsundum. Félagslegt húsnæðiskerfi byggt upp Í orðinu húsnæði felst fyrirheit um öryggi og skjól. Vandinn er sá að húsnæðiskostnaðurinn getur orðið óviðráðanlegur hjá þeim sem eru undir meðaltekjum. Reynslan sýnir að hagnaðardrifin markaðsöfl leysa ekki þann vanda ein og sér. Hún sýnir líka að endurteknar efnahagskreppur og óstöðugir gjaldmiðlar bitna illa á þessum hópum. Það er ástæðan fyrir því að á 20. öldinni settu ríkisstjórnir og sveitarfélög sér húsnæðisstefnu til að tryggja tekjulágu fólki sómasamlegt húsnæði. Kjarni húsnæðisstefnunnar er félagslegt húsnæðiskerfi. Það er freistandi að rifja sögu stefnunnar upp í örfáum orðum til að átta sig betur á samhengi hlutanna. Upphaf félagslega húsnæðiskerfisins má rekja til þess þegar Alþingi samþykkti árið 1929 lög um verkamannabústaði. Lögin voru forsenda þess að hægt var að byggja verkamannabústaðina við Hringbraut. Næsta stóra skrefið hef ég þegar nefnt. Það var stigið í júlí 1965 með samkomulagi viðreisnarstjórnarinnar, ASÍ og Vinnuveitendasambandsins um stórfelldar umbætur í húsnæðismálum láglaunafólks. Breiðholtið verður til. Árið 1989 var húsbréfakerfið tekið upp sem fól meðal annars í sér nýtt niðurgreiðslukerfi lána í formi vaxtabóta. Árið eftir voru svokölluð félagsíbúðalög samþykkt á Alþingi og verkamannabústaðakerfinu breytt í kerfi félagslegra eignaríbúða. Þessi lög, ásamt lögum frá 1988 um kaupleiguíbúðir, leiddu til verulegrar uppsveiflu í byggingu félagslegra íbúða í 7 til 8 ár. Lagabreytingarnar höfðu í för með sér að auk félagslegu eignaríbúðanna, féllu nú nýjar gerðir íbúða að ramma félagslega lánakerfisins: kaupleiguíbúðir, búseturéttaríbúðir og leiguíbúðir sveitarfélaga, svo eitthvað sé nefnt. Óhætt er að segja að Jóhanna Sigurðardóttir, sem varð félagsmálaráðherra 1987, átti stóran þátt í þessum mikilvægu breytingum. Félagslega húsnæðiskerfið lagt niður Það sem svo gerðist virkar næstum ótrúlegt í dag. Ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks lagði félagslega húsnæðiskerfið niður í þremur áföngum, þrátt fyrir harða andstöðu verkalýðsfélaganna og flestra félagasamtaka sem störfuðu á sviði húsnæðismála. Fræg er ræða Jóhönnu Sigurðardóttur á þingi vorið 1998 þegar nýtt húsnæðisfrumvarp var samþykkt. Í lok ræðunnar sagði hún þetta: „Herra forseti. Með atkvæðagreiðslunni sem hér fer fram er innsigluð ósvífnasta og grimmilegasta atlagan sem við höfum séð um áratuga skeið að kjörum fátæks fólks á Íslandi. Þetta er svartur dagur í sögu félagslegrar aðstoðar í húsnæðismálum fátæks fólks á Íslandi sem 40 verkalýðs- og félagasamtök hafa ítrekað mótmælt.“ Árið 2002 var söluhindrunum létt af félagslegum eignaríbúðum og þar með var kerfið í raun búið að vera. Tveimur árum síðar var svokallað viðbótarlánakerfi, sem var sérsniðið að þörfum tekjulágra, lagt niður þegar samþykkt var að 90% lán Íbúðarlánasjóðs stæðu öllum til boða án tillits til tekna umsækjenda. Í Rannsóknarskýrslu Alþingis kemur fram það álit sérfræðings hjá Seðlabankanum að þessi lagabreyting hafi verið með verstu hagstjórnarmistökum. Það kemur líka fram að Framsóknarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn voru varaðir við afleiðingunum. Þeir létu það sem vind um eyru þjóta. Í dag hafa verkalýðsfélögin verið kölluð aftur að borðinu og eru nú virkir þátttakendur í enduruppbyggingu félagslegs húsnæðiskerfis á Íslandi. Það er vel, við þurfum að byggja húsnæði fyrir alla.Höfundur er borgarfulltrúi
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann Skoðun