Hringamyndun og stjórnmál Þorvaldur Gylfason skrifar 20. apríl 2017 07:00 Hringamyndun er eðlileg freisting í viðskiptum. Vitaskuld vilja seljendur geta bundizt samtökum um að selja vöru sína og þjónustu sem allra dýrustu verði. Adam Smith, faðir hagfræðinnar, lýsti þessari freistingu vel í höfuðriti sínu Auðlegð þjóðanna 1776. Þess vegna höfum við samkeppnislög sem er ætlað að tryggja hag neytenda gegn hringamyndunartilburðum framleiðenda. Samkeppnislög duga þó misvel. Fyrir kemur að neytendur njóta þess hversu samkeppnislögin hrökkva skammt. Dæmi um það er atlaga bandarískra yfirvalda gegn hugbúnaðarrisanum Microsoft sem tókst að verja sig fyrir dómstólum og semja að endingu við yfirvöld m.a. með þeim rökum að fyrirtækið hafi í krafti sterkrar stöðu sinnar á markaði getað framleitt æ öflugri og ódýrari hugbúnað til hagsbóta fyrir neytendur. Olíuhringurinn OPEC Samkeppnislög einstakra landa ná ekki yfir landamæri og milliríkjasamningar um viðskipti ná ekki að fylla skarðið. Þannig gátu nokkur olíuútflutningsríki bundizt samtökum um að margfalda olíuverð í tvígang 1973 og 1979. Hringurinn heitir OPEC, var stofnaður í Bagdad í Írak 1960 og telur nú 13 aðildarlönd, en þó hvorki Noreg, Mexíkó né Rússland. Samstaða hringsins brast á endanum þar eð freistingin til að lækka verð á olíu niður fyrir sameiginlegt verð hringsins nær ævinlega yfirhöndinni einhvers staðar áður en lýkur. Þannig m.a. stendur á því að olíuverð á heimsmarkaði er nú þrátt fyrir OPEC innan við helmingur af olíuverði 1980 í sambærilegum Bandaríkjadölum. Hringurinn brast og við bættist ný tækni (e. hydrolic fracturing eða fracking) sem gerir olíufélögum kleift að bora lárétt eftir olíu og skyldum orkugjöfum frekar en lóðrétt. Þessi nýja tækni hefur aukið orkuframboð til muna og þrýst heimsmarkaðsverðinu niður en hún er umdeild af umhverfisástæðum og er t.d. bönnuð með lögum í Frakklandi. Stjórnmálahringar Og þá er ég loksins kominn að efninu sem er hringamyndun í stjórnmálum. Hvað er fjórflokkurinn eða fimmflokkurinn annað en hringur? (e. cartel) – þ.e. bandalag misgamalla stjórnmálaflokka gegn nýju fólki sem vill gera breytingar á lögum og stjórnarskrá í samræmi við skýran vilja meiri hluta kjósenda eins og hann hefur birzt í skoðanakönnunum ár fram af ári og einnig í þjóðaratkvæðagreiðslunni 2012 um nýju stjórnarskrána. Þessi hringur skilur eftir sig langan slóða. Það er hans verk að fiskveiðistjórnin er í aðalatriðum óbreytt eftir öll þessi ár gegn skýrum vilja meiri hluta kjósenda. Það er hans verk að nýja stjórnarskráin liggur enn á ís í frystigeymslu Alþingis. Það er hans verk að ný framboð þurfa a.m.k. 5% atkvæða til að koma uppbótarmönnum á þing, en þessi regla var leidd í lög eftir að Sverrir Hermannsson fv. bankastjóri Landsbanka Íslands hafði sem þingmaður Frjálslynda flokksins velgt hringnum hressilega undir uggum úr ræðustól Alþingis. Þennan lista mætti lengja.Noregur, Svíþjóð, Þýzkaland Vandinn er ekki bundinn við Ísland. Ein ástæða þess að nýir flokkar ryðja sér nú til rúms í Evrópu er að gömlu flokkarnir hafa snúið bökum saman gegn nýgræðingunum og virða þá jafnvel ekki viðlits heldur úthrópa þá sem lýðskrumara. Þetta á t.d. við um norska Framfaraflokkinn sem var stofnaður 1973 og enginn annar þingflokkur virti viðlits þar til hann tók sæti í ríkisstjórn 2013, þriðji stærsti flokkur Noregs. Þetta á einnig við um Svíþjóðardemókrata sem hlutu 13% atkvæða í þingkosningunum í Svíþjóð 2014, þriðji stærsti flokkurinn á þingi, og enginn annar flokkur virðir enn viðlits. Og þetta á einnig við um nýja AfD-flokkinn (þ. Alternative für Deutschland) í Þýzkalandi sem mælir með úrsögn landsins úr ESB og gegn frekara innstreymi flóttafólks og aðrir flokkar forðast eins og heitan eld eins og það sé vænlegasta leiðin til að halda þessum nýja andstæðingi niðri. Hvaða rétt hafa gömlu flokkarnir til að kalla nýja flokka lýðskrumara? – flokka sem vara við stríðu innstreymi útlendinga, vilja úrsögn úr ESB o.s.frv. Væri ekki nær að rökræða við nýja andstæðinga frekar en að reyna að brennimerkja þá? Nýju flokkarnir liggja margir vel við höggi í rökræðum. T.d. vill norski Framfaraflokkurinn einn flokka nota olíusjóð Norðmanna strax frekar en að geyma hann til síðari nota. Geymslurökin eru þó býsna sterk enda nýtur Noregur aðdáunar og virðingar um allan heim fyrir styrka umsýslu þjóðareignarinnar. Svíþjóðardemókratar vilja einir flokka hefta innstreymi útlendinga til Svíþjóðar. Í því máli eru rökin býsna sterk á báða bóga. Hvorir eru meiri lýðskrumarar? – nýgræðingarnir sem benda á nýjan, viðkvæman vanda og leggja til viðbrögð við honum eða gömlu jaxlarnir sem hafa brugðizt við vandanum með því einu að gera hróp að þeim sem biðja um lausnir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorvaldur Gylfason Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Hættur kynhlutleysisins Eiríkur Rögnvaldsson Skoðun Nokkrar góðar ástæður til að svindla á örorkukerfinu Eiður Welding Skoðun Tvö hundruð milljarða afsláttur VG Inga Lind Karlsdóttir Skoðun Fjórar brýnar ástæður til að hætta viðskiptum við Rapyd Björn B. Björnsson Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Ekkert bús í búðir! Jódís Skúladóttir Skoðun Með lygina að vopni Páll Hermannsson Skoðun Fiskeldi og Vestfirðir Runólfur Ágústsson Skoðun Röng ákvörðun ráðherra Henry Alexander Henrysson Skoðun Skoðun Skoðun Hættur kynhlutleysisins Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Ólögleg áfengissala Ari Jónsson skrifar Skoðun Áhugaverðar ákvarðanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Gerræði ráðherranna Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Með lygina að vopni Páll Hermannsson skrifar Skoðun Leyfið til að drepa langreyði - óforsvaranleg ákvörðun Micah Garen skrifar Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir skrifar Skoðun UNICEF skóli Laugardals við Kirkjuteig Tryggvi Scehving Thorsteinsson skrifar Skoðun Leggðu rafskútunni vel í Kópavogi Bergur Þorri Benjamínsson skrifar Skoðun Fjórar brýnar ástæður til að hætta viðskiptum við Rapyd Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Ekkert bús í búðir! Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Fiskeldi og Vestfirðir Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Tvö hundruð milljarða afsláttur VG Inga Lind Karlsdóttir skrifar Skoðun Bætt þjónusta og minni kostnaður, er hægt að biðja um það betra? Hrefna Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Fyrirsjáanleiki til framtíðar Guðrún Halla Finnsdóttir,Valur Ægisson skrifar Skoðun Láglaunaþrælar, Samsæriskenning Guðmunda G. G. skrifar Skoðun Húmor í kennslu: Við hlustum, skiljum og munum betur Sveinn Waage skrifar Skoðun Vika einmanaleikans Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Vald og þátttaka eða valdtaka? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Röng ákvörðun ráðherra Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Hvalirnir, hafið og við Edda Elísabet Magnúsdóttir skrifar Skoðun Íslenska ríkið braut á börnum en axlar enga ábyrgð Freyr Rögnvaldsson skrifar Skoðun Á að hundsa öll viðvörunarljós? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostaði Krýsuvík? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Endurvekjum skikkjuna strax! Samúel Karl Ólason skrifar Skoðun Allt það helsta með einum smelli Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Nokkrar góðar ástæður til að svindla á örorkukerfinu Eiður Welding skrifar Skoðun Orkuskipti í forgang Ingibjörg Álfrós Björnsdóttir skrifar Skoðun Ancelotti, Real Madrid og árangur liðsins – út frá sálfræðilegum pælingum Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Takkaborð tilfinninga minna Diljá Ámundadóttir Zoëga skrifar Sjá meira
Hringamyndun er eðlileg freisting í viðskiptum. Vitaskuld vilja seljendur geta bundizt samtökum um að selja vöru sína og þjónustu sem allra dýrustu verði. Adam Smith, faðir hagfræðinnar, lýsti þessari freistingu vel í höfuðriti sínu Auðlegð þjóðanna 1776. Þess vegna höfum við samkeppnislög sem er ætlað að tryggja hag neytenda gegn hringamyndunartilburðum framleiðenda. Samkeppnislög duga þó misvel. Fyrir kemur að neytendur njóta þess hversu samkeppnislögin hrökkva skammt. Dæmi um það er atlaga bandarískra yfirvalda gegn hugbúnaðarrisanum Microsoft sem tókst að verja sig fyrir dómstólum og semja að endingu við yfirvöld m.a. með þeim rökum að fyrirtækið hafi í krafti sterkrar stöðu sinnar á markaði getað framleitt æ öflugri og ódýrari hugbúnað til hagsbóta fyrir neytendur. Olíuhringurinn OPEC Samkeppnislög einstakra landa ná ekki yfir landamæri og milliríkjasamningar um viðskipti ná ekki að fylla skarðið. Þannig gátu nokkur olíuútflutningsríki bundizt samtökum um að margfalda olíuverð í tvígang 1973 og 1979. Hringurinn heitir OPEC, var stofnaður í Bagdad í Írak 1960 og telur nú 13 aðildarlönd, en þó hvorki Noreg, Mexíkó né Rússland. Samstaða hringsins brast á endanum þar eð freistingin til að lækka verð á olíu niður fyrir sameiginlegt verð hringsins nær ævinlega yfirhöndinni einhvers staðar áður en lýkur. Þannig m.a. stendur á því að olíuverð á heimsmarkaði er nú þrátt fyrir OPEC innan við helmingur af olíuverði 1980 í sambærilegum Bandaríkjadölum. Hringurinn brast og við bættist ný tækni (e. hydrolic fracturing eða fracking) sem gerir olíufélögum kleift að bora lárétt eftir olíu og skyldum orkugjöfum frekar en lóðrétt. Þessi nýja tækni hefur aukið orkuframboð til muna og þrýst heimsmarkaðsverðinu niður en hún er umdeild af umhverfisástæðum og er t.d. bönnuð með lögum í Frakklandi. Stjórnmálahringar Og þá er ég loksins kominn að efninu sem er hringamyndun í stjórnmálum. Hvað er fjórflokkurinn eða fimmflokkurinn annað en hringur? (e. cartel) – þ.e. bandalag misgamalla stjórnmálaflokka gegn nýju fólki sem vill gera breytingar á lögum og stjórnarskrá í samræmi við skýran vilja meiri hluta kjósenda eins og hann hefur birzt í skoðanakönnunum ár fram af ári og einnig í þjóðaratkvæðagreiðslunni 2012 um nýju stjórnarskrána. Þessi hringur skilur eftir sig langan slóða. Það er hans verk að fiskveiðistjórnin er í aðalatriðum óbreytt eftir öll þessi ár gegn skýrum vilja meiri hluta kjósenda. Það er hans verk að nýja stjórnarskráin liggur enn á ís í frystigeymslu Alþingis. Það er hans verk að ný framboð þurfa a.m.k. 5% atkvæða til að koma uppbótarmönnum á þing, en þessi regla var leidd í lög eftir að Sverrir Hermannsson fv. bankastjóri Landsbanka Íslands hafði sem þingmaður Frjálslynda flokksins velgt hringnum hressilega undir uggum úr ræðustól Alþingis. Þennan lista mætti lengja.Noregur, Svíþjóð, Þýzkaland Vandinn er ekki bundinn við Ísland. Ein ástæða þess að nýir flokkar ryðja sér nú til rúms í Evrópu er að gömlu flokkarnir hafa snúið bökum saman gegn nýgræðingunum og virða þá jafnvel ekki viðlits heldur úthrópa þá sem lýðskrumara. Þetta á t.d. við um norska Framfaraflokkinn sem var stofnaður 1973 og enginn annar þingflokkur virti viðlits þar til hann tók sæti í ríkisstjórn 2013, þriðji stærsti flokkur Noregs. Þetta á einnig við um Svíþjóðardemókrata sem hlutu 13% atkvæða í þingkosningunum í Svíþjóð 2014, þriðji stærsti flokkurinn á þingi, og enginn annar flokkur virðir enn viðlits. Og þetta á einnig við um nýja AfD-flokkinn (þ. Alternative für Deutschland) í Þýzkalandi sem mælir með úrsögn landsins úr ESB og gegn frekara innstreymi flóttafólks og aðrir flokkar forðast eins og heitan eld eins og það sé vænlegasta leiðin til að halda þessum nýja andstæðingi niðri. Hvaða rétt hafa gömlu flokkarnir til að kalla nýja flokka lýðskrumara? – flokka sem vara við stríðu innstreymi útlendinga, vilja úrsögn úr ESB o.s.frv. Væri ekki nær að rökræða við nýja andstæðinga frekar en að reyna að brennimerkja þá? Nýju flokkarnir liggja margir vel við höggi í rökræðum. T.d. vill norski Framfaraflokkurinn einn flokka nota olíusjóð Norðmanna strax frekar en að geyma hann til síðari nota. Geymslurökin eru þó býsna sterk enda nýtur Noregur aðdáunar og virðingar um allan heim fyrir styrka umsýslu þjóðareignarinnar. Svíþjóðardemókratar vilja einir flokka hefta innstreymi útlendinga til Svíþjóðar. Í því máli eru rökin býsna sterk á báða bóga. Hvorir eru meiri lýðskrumarar? – nýgræðingarnir sem benda á nýjan, viðkvæman vanda og leggja til viðbrögð við honum eða gömlu jaxlarnir sem hafa brugðizt við vandanum með því einu að gera hróp að þeim sem biðja um lausnir.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ancelotti, Real Madrid og árangur liðsins – út frá sálfræðilegum pælingum Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun