Óneitanlega hnykkir fólki við þegar Kári Stefánsson skrifar í grein í Morgunblaðinu að fólk sé farið að deyja vegna ástandsins í heilbrigðismálum þjóðarinnar og rekur nokkur sláandi dæmi um fjárfrekar framkvæmdir sem stjórnvöld vildu frekar ráðast í en að standa straum af heilbrigðiskerfinu. Þar á meðal er Harpan.
Smælingjagorgeir
Vissulega. Gallinn við Hörpu er kannski sá að Íslendingar byggðu hana ekki endilega vegna þess að það vantaði tónlistarhús heldur til að láta dást að sér. Hún er byggð til þess að láta fólk grípa andann á lofti af hrifningu yfir fegurð hússins og aðdáun á krafti, útsjónarsemi, afli og fegurðarskyni þeirra sem byggja slíka ævintýrahöll.
Árum saman starfaði hér af mikilli þrautseigju og fórnfýsi félagsskapur fólks sem hélt lífinu í þeirri hugsjón að koma upp sómasamlegu tónlistarhúsi en aldrei tókst að vekja verulegan áhuga stjórnvalda á slíku húsi þótt þörfin væri brýn – ekki fyrr en allt í einu var farið að tala um að tengja tónlistarhúsið við ráðstefnuhald.
Þá held ég að mörgu af því fólki sem var í fararbroddi þessarar baráttu hafi liðið eins og drauminum um hús hafi verið stolið frá því og síðan eitthvað allt annað og miklu stærra og yfirgengilegra skapað en upphaflegi draumurinn snerist um.
Þessi framkvæmd var vitnisburður um hugarfar sem Íslendingum sjálfum er tamt að kenna við stórhug og lýsir sér í mikilli þörf fyrir viðurkenningu heimsins á því að hér búið afar sérstætt og magnþrungið fólk.
Þótt Íslensk erfðagreining væri stofnuð kringum þá einföldu og snjöllu hugmynd að vert gæti verið að skoða erfðamengi þessa einsleita þjóðarkrílis þá gætti þess stundum, fannst manni, í umræðu um fyrirtækið að fólk stæði í þeirri meiningu að íslensk gen væru á einhvern máta framúrskarandi og gjörvallt mannkynið stæði eiginlega í þakkarskuld við Íslendinga fyrir að vera til.
Þar örlaði á oflæti smælingjans. Og ýmsum þykir Harpan til vitnis um slíkt hugarfar. En hvað á að gera? Rífa húsið? Ætli við séum þá ekki farin að tala um virkilega sóun fjármuna? Láta húsið standa autt og eftirláta það köngulónum að spinna sína vefi í öll horn?
Eftir sem áður þarf væntanlega að greiða af húsinu – tekjulausu – hin frámunalegu fasteignagjöld sem miðast við óheyrilegan byggingarkostnaðinn en ekki sjálfa starfsemina í húsinu eins og eðlilegra væri og gerir að verkum að Harpan þarf að greiða margfalt hærri fasteignagjöld en önnur menningarhús, þar með talin íþróttamannvirki og tilbeiðsluhús.
Breyta Hörpu í spítala? Hvað á hann Kári nákvæmlega við? Hvernig sem á það er litið er vandséð hvernig það á að bjarga fjárhag Landspítalans að hætta tónleika- og ráðstefnuhaldi í þessu mikla félagsheimili þjóðarinnar sem Harpa hefur góðu heilli orðið. Tenging Kára er röng.
En þó er tenging
Langt er síðan stjórnmálamenn fóru að ganga að því sem gefnu að verkefni þeirra væri að skera niður útgjöld til heilbrigðismála, og skiptir þá engu úr hvaða stjórnmálaflokkum þeir komu.
Í þessum efnum hafa jafnaðarmenn brugðist kjósendum sínum. Sú stefna að sjúklingar skuli taka þátt í kostnaði við lækningu sína – greiða lyf og þar fram eftir götunum – er fyrir löngu komin út í fullkomnar öfgar og flestar fjölskyldur þekkja þann skelfilega bagga sem slíkur fjáraustur getur orðið ofan í heilsubrestinn og þess eru dæmi að dauðvona fólk þarf að steypa sér í miklar skuldir til að standa undir lyfjakostnaði.
En þetta er ekki einfalt mál. Fjárskorturinn sem plagar heilbrigðiskerfið er til vitnis um þá allsherjar uppdráttarsýki sem íslenskt efnahagslíf glímir við. Hér eru verðmæti ærin – hér er meira en nóg af peningum – en við nýtum auð okkar illa og þau tækifæri sem fámenni og útbreidd menntun gefa.
Stefna stjórnvalda miðast umfram allt við þá hagsmuni útgerðarfyrirtækja að veiða sem allra allra mest af makríl við strendur landsins og hafa krónuna sem allra lægst skráða, sem þýðir stórkostlega tilfærslu fjármuna frá almenningi til þessara auðjöfra sem sjálfir gera upp fyrirtækin sín í evrum – búa sjálfir í evrulöndum en vilja hafa Ísland sem veiðistöð af því tagi sem Ketill flatnefur sagði í Laxdælu að hann færi aldrei í.
Meðal þess sem þó veldur því að okkur finnst stundum sem Ísland sé ekki einskær veiðistöð er hið þróttmikla menningarlíf sem hér er – ekki síst tónlistarlífið sem er bara býsna blómlegt. Það er reyndar ekki genunum að þakka heldur því að við höfum fram til þessa kostað upp á öfluga tónlistarkennslu, sem skilað hefur sér ágætlega á ólíkum sviðum tónlistarinnar og í ómældri ánægju tónlistarunnenda – og tekjum.
Harpan er full af fólki frá morgni til kvölds og skapar margs konar tekjur handa alls konar fólki – hefur í för með sér jákvæðan hagvöxt en ekki krabbameinshagvöxt eins og bólufyrirtæki búa til – fyrirtæki þar sem væntingar um ofsagróða í óvissri framtíð keyra upp verð á bréfum án nokkurrar innistæðu, svo að allt endar á því að fara á hvínandi hausinn þegar ekki er lengur hægt að halda uppi hinu skáldaða virði, eins og gerðist hér á landi þegar hrunið varð.
Þróttmikið menningarlíf og heilbrigðismál eru ekki andstæður heldur þvert á móti: greinar á sama meiði gróandi þjóðlífs.
