Búin að vera rússíbanareið

Húsasmiðjan hefur gengið í gegnum mikinn ólgusjó á síðustu árum. Fyrirtækið hefur farið frá því að vera rótgróið fjölskyldufyrirtæki, stofnað árið 1956, í að vera orðið formlegur hluti af dönsku byggingavörukeðjunni Bygma. Í millitíðinni gekk það í gegnum tvær skuldsettar yfirtökur sem skiluðu því undir yfirráð banka.

Sigurður Arnar Sigurðsson, sem hefur verið forstjóri Húsasmiðjunnar frá því snemma árs 2010, segir síðustu ár hafa verið rússíbanareið.

„Þegar ég var kallaður að þessu verkefni í ársbyrjun 2010 taldi ég að það myndi líklega taka um þrjú ár að reisa rekstur Húsasmiðjunnar við. Velta félagsins hafði minnkað um 37% og við sáum að reksturinn var ekki að standa undir þeim samdrætti. Við stjórnendur fyrirtækisins réðumst því í að gera miklar breytingar á rekstrinum. Það fyrsta sem við gerðum var að ráðast í mjög stóra markaðskönnun til að kanna hvað það væri sem fólki líkaði við okkar vörumerki og hvað ekki. Við bjuggum síðan til áætlun út frá þeim niðurstöðum. Á sama tíma var ljóst að það þurfti að skera mikið niður."

Yfirtökur juku skuldirSkuldir Húsasmiðjunnar hækkuðu mikið síðustu árin fyrir hrun, að mestu leyti vegna skuldsettra yfirtakna á fyrirtækinu. Eftir að Húsasmiðjan lenti í eigu kröfuhafa sinna var alls 11,2 milljörðum króna breytt í nýtt hlutafé. Sigurður segir að kostnaðarlega séð hafi rekstur fyrirtækisins verið allt of þungur.

„Húsasmiðjan fer í gegnum tvær skuldsettar yfirtökur á árunum 2004 og 2005. Þær gerðu það að verkum að skuldir fyrirtækisins margfölduðust. Mér telst til að skuldir í árslok 2003 hafi verið rétt um 550 milljónir króna. Í árslok 2004 voru þær komnar upp í fimm milljarða króna. Í árslok 2005 voru þær komnar upp í 7,7 milljarða króna. Þetta eru skuldir sem eru tilkomnar út af þessum yfirtökum og höfðu lítið með rekstur eða starfsfólk Húsasmiðjunnar að gera. Þegar gengið hrundi síðan í efnahagshruninu þá uxu þessar skuldir enn meira og fyrirtækið lenti í þeirri stöðu að vera komið með óviðráðanlega skuldastöðu."

Himinhár leigukostnaðurSamhliða hækkun skulda hrundi byggingavörumarkaðurinn og fastur kostnaður á borð við leigu, sem var að hluta tengd gengi erlendra gjaldmiðla, rauk upp. Þetta leiddi til þess að Húsasmiðjan tapaði alls 1,3 milljörðum króna frá byrjun árs 2009 og fram á rúmt mitt ár 2011. Að sögn Sigurðar þurfti að skera niður á öllum sviðum til að snúa þessari þróun við.

„Frá árinu 2008 höfum við fækkað starfsfólki um tæplega 50% og að auki hafa starfsmenn tekið á sig launalækkun. Við höfum velt við öllum steinum til að lækka hjá okkur kostnað. Við reyndum að skera niður breytilega kostnaðinn eins og við mögulega gátum og réðumst síðan markvisst á fasta kostnaðinn. Stærsti hluti hans var leigukostnaður, sem var algjörlega að sliga fyrirtækið."

Áætlaður leigukostnaður Húsasmiðjunnar á árinu 2011 var rúmlega milljarður króna, sem var um 8% af veltu fyrirtækisins. Til að átta sig á því hversu mikið leigukostnaðurinn hafði hækkað sem hlutfall af veltu þá var hann um 4% árið 2007. Sigurður segir að nánast útilokað sé að reka smásölufyrirtæki með svona háum leigukostnaði.

„Við höfum ráðist í það í tveimur lotum að endursemja við alla okkar leigusala og fá þá að borðinu til að gera fyrirtækið rekstrarhæft. Við teljum okkur vera komna með viðunandi stöðu eftir þær samningslotur."

Bygma keyptiBygma gekk frá kaupum á Húsasmiðjunni í desember 2011. Kaupverðið var um 800 milljónir króna auk þess sem keðjan tók yfir um 2,5 milljarða króna skuld. Í kjölfarið var stofnað nýtt félag utan um rekstur, skuldir og skuldbindingar fyrirtækisins.

Húsasmiðjan varð síðan formlega hluti af Bygma-keðjunni 21. mars síðastliðinn, þó að nafn fyrirtækisins muni haldast óbreytt. Sigurður segir að sameiningin við Bygma sé gríðarlega stórt og gott skref fyrir Húsasmiðjuna.

„Hún er ákveðin viðurkenning á því starfi sem búið er að vinna hérna undanfarin tvö ár. Þessir aðilar þekkja þennan rekstur gríðarlega vel og það var mjög ánægjulegt að þeim fannst við vera búnir að ná meiri árangri en þeir bjuggust við í viðsnúningi fyrirtækisins. Það sem þetta mun skila okkur er fyrst og fremst fjárhagslegur styrkur. Þetta sterka félag verður mikill bakhjarl fyrir reksturinn á Húsasmiðjunni. Auk þess er mikill samhljómur í framtíðarsýn fyrirtækjanna og þeir sáu að hjá okkur er framúrskarandi starfsfólk sem er búið að vinna frábært starf. Bygma er fjölskyldufyrirtæki með skýr grunngildi. Það eru öðruvísi sjónarmið sem ríkja hjá þeim þar sem horft er til lengri tíma, en ekki með skammtímasjónarmið fjárfestis."

Hagkvæmari innkaupMeð sameiningunni mun Húsasmiðjan líka fá aðgang að innkaupaneti Bygma sem mun þýða mun hagkvæmari innkaup fyrir fyrirtækið. Sigurður telur að það muni skila sér á margan hátt til íslenskra neytenda.

„Það verður töluverð hagræðing bæði í innkaupunum sjálfum auk þess sem við munum geta stytt aðfangakeðjuna töluvert mikið. Við höfum þurft að vera að kaupa inn í miklu magni og flytja það langar leiðir sem hefur gert það að verkum að áreiðanleikinn á milli sendinga hefur oft ekki verið nægilega mikill. Þetta mun breytast og við munum geta stytt tímann á milli sendinga, verið með stöðugra vöruframboð og samkeppnishæfari á markaðnum. Þetta hefur verið ákveðið vandamál á íslenska markaðinum. Þótt þau fyrirtæki sem eru á þessum markaði séu stór á íslenskan mælikvarða þá eru þau það ekki á alþjóðlegan mælikvarða.

Við munum líka hafa aðgang að nýjum vörum og nýjum birgjum sem við höfum ekki haft aðgang að áður. Það mun skila sér á íslenska markaðinum þar sem við munum bjóða upp á nýjungar."

Fengu ekki krónu frá FSÍÁður en Bygma keypti fyrirtækið var Húsasmiðjan í eigu Vestia, eignarhaldsfélags Landsbankans, og síðar Framtakssjóðs Íslands (FSÍ) eftir að hann keypti Vestia. Eignarhaldið var mikið gagnrýnt af samkeppnisaðilum Húsasmiðjunnar. Þeir töldu óeðlilegt að banki eða lífeyrissjóðir væru að halda fyrirtækinu gangandi í samkeppni við önnur þegar rekstur þess væri ekki að bera sig. Að sögn Sigurðar virtust eigendurnir í ákveðnum vandræðum með að svara þessum ásökunum.

„Það er gríðarlega mikil samkeppni á þeim markaði sem við störfum á. FSÍ virtist í vandræðum með að svara fyrir það að það myndi taka tíma að endurskipuleggja og selja Húsasmiðjuna. Það er rétt að taka fram í þessu sambandi að það kom ekki ein króna frá Framtakssjóðnum inn í Húsasmiðjuna. Þrátt fyrir taprekstur þurftum við að reka fyrirtækið fyrir okkar sjálfsaflafé. Við vorum með eðlilega rekstrarfjármögnun hjá Landsbankanum en fyrir utan það þurftum við að hagræða. Og það gerðum við. Það héldu margir að FSÍ væru að leggja okkur til peninga. Það er algjör misskilningur. Við fengum aldrei eina krónu."

Um 66% minnkunVerktakageirinn, sem er helsti viðskiptavinur byggingavöruverslana á borð við Húsasmiðjuna, hrundi með íslensku bönkunum haustið 2008. Þar hefur átt sér stað meiri samdráttur en í nokkrum öðrum geira. Sigurður telur að botninum hafi verið náð og að fram undan sé hægur vöxtur.

„Þetta er búin að vera mikil rússíbanareið. Ef við tökum heildarveltuna í bygginga- og mannvirkjagerð þá náði hún hámarki í 350 milljörðum króna árið 2007 og fór niður í 320 milljarða króna árið 2008. Síðan hrundi hún niður í 120 milljarða króna árið 2010. Það er svipuð velta og var árlega á árunum 1998 til 2003 þegar þenslan byrjaði og Húsasmiðjan var seld.

Frá 2007 hefur orðið 66% minnkun á markaðinum og við teljum að hann sé í algjörri lægð núna. Ef við skoðum fjárfestingu sem hlutfall af þjóðarframleiðslu þá fór hún upp í 35% árið 2007 og langtímameðaltalið, sem nær aftur til 1945, var um 25%. 50 ára lágmarkið var áður 15%. Árið 2010 var sett nýtt lágmark þegar fjárfestingin var 12% af þjóðarframleiðslu. Gögn benda til þess að við munum ná aftur 15% hlutfalli árið 2013. Það lítur því út fyrir að hagkerfið sé búið að ná botninum og við séum hægt og rólega að fikra okkur upp aftur."

Geta keppt af fullum krafti við BauhausÞýska byggingavörukeðjan Bauhaus hefur verið á leiðinni inn á íslenskan markað um árabil. Efnahagshrunið frestaði þeim áformum tímabundið en nú er ljóst að starfsemin mun hefjast á allra næstu vikum. Sigurður segir að Bauhaus muni eðlilega hafa áhrif á markaðshlutdeild Húsasmiðjunnar, sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu.

„Þetta er búið að vera yfirvofandi í langan tíma. Bauhaus er staðsett á höfuðborgarsvæðinu og við reiknum með að innkoma fyrirtækisins muni hafa áhrif á okkur á því svæði. Húsasmiðjan er hins vegar með rekstur um allt land. Við erum með sextán verslanir um allt land og gegnum því mikilvægu hlutverki í atvinnulífinu á landsbyggðinni. Í því er einnig fólgin ákveðin áhættudreifing fyrir okkur enda er um helmingur af veltu okkar þar. Auk þess er Bygma vant því að vera í samkeppni við Bauhaus, sem hefur verið á danska markaðinum frá árinu 1988. Þeir eru í dag með fimmtán verslanir á honum á meðan Bygma er með rúmlega 50. Við teljum okkur því vera vel í stakk búna til að halda áfram að keppa af fullum krafti."

Þurftum að taka málin út fyrir sviga

Þegar langt var liðið á söluferli Húsasmiðjunnar, og farið var að glitta í samkomulag við Bygma, hljóp snurða á þráðinn. Ríkisskattstjóri tilkynnti fyrirtækinu að það skuldaði yfir 700 milljónir króna í skatta sem rekja mátti aftur til þeirra skuldsettu yfirtakna sem fyrrum eigendur Húsasmiðjunnar höfðu ráðist í. Vaxtagjöld þessara lána höfðu verið dregin frá tekjum og því ekki verið hluti af skattstofni. Þetta taldi embætti Ríkisskattstjóra að væri ekki löglegt. Sigurður segir þetta hafa sett söluferlið í mikið uppnám og hafa verið gríðarlega erfitt.

„Það kom bréf frá Ríkisskattstjóra rétt fyrir síðustu áramót til okkar eins og margra annarra fyrirtækja þar sem verið var að setja fram túlkun sem gekk þvert á ráðleggingar sérfræðinga. Við fengum í kjölfarið sendan reikning upp á rúmar 700 milljónir króna. Það er alveg ljóst að þetta setti mjög mikið strik í reikninginn í öllu söluferlinu og setti kaupendur í óvissu. Svona mál eru þess eðlis að það þarf að kæra úrskurðinn og það getur tekið langan tíma að fá niðurstöðu. Það frestar samt ekki greiðsluskyldunni heldur þarf að borga strax. Því var eina leiðin fyrir okkur að taka þetta mál í raun út fyrir sviga."

Með því að taka málið út fyrir sviga var ákveðið að setja rekstur Húsasmiðjunnar á nýja kennitölu en láta söluandvirði fyrirtækisins sitja eftir á þeirri gömlu til að mæta skattaskuldinni. Að sögn Sigurðar stóð aldrei til að skipta um kennitölu fyrr en bréf Ríkisskattstjóra barst.

„Áætlunin snerist alltaf um að selja fyrirtækið eins og það var en vegna þessarar óvissu sem kom upp var ákveðið að fara þessa leið."

Vorið 2011 réðst Samkeppniseftirlitið í margháttaðar aðgerðir, meðal annars húsleit og símhleranir, vegna gruns um að Húsasmiðjan og tveir samkeppnisaðilar hennar hefðu gerst sek um samkeppnislagabrot. Sigurður segir málið enn í skoðun hjá eftirlitinu og beðið sé niðurstöðu þess.

„Við töldum okkar vera búna að taka mjög vel á okkar verkferlum strax og ég kom að fyrirtækinu og teljum að okkar hlutur í þessu máli sé minni en efni og umfang sagði til um í upphafi. Menn reiddu hátt til höggs. Eins og þetta snýr að okkur þá teljum við að þetta snúist fyrst og fremst um framkvæmd verðkannana sem við höfum gert hjá okkar samkeppnisaðilum. En við tókum það að sjálfsögðu mjög alvarlega þegar húsleit átti sér stað og hertum enn frekar á framkvæmd þessara kannana þannig að við teljum okkur vera að vinna í samræmi við lög og reglur og höfum alltaf lagt áherslu á það."

Hann segir bæði þessi mál, rannsókn Samkeppniseftirlitsins og endurálagningu Ríkisskattstjóra, eðlilega vera óþægileg fyrir fyrirtæki sem er að reyna að skapa sér nýtt upphaf.

„Auðvitað er þetta óþægilegt. En það er búið að taka frá peninga til að greiða skattaskuldina og sektir ef einhverjar verða. Það er búið að fara í gegnum alla vinnuferla og við teljum okkur vera að vinna að fullu í samræmi við lög og reglur. Við verðum bara að klára þessi fortíðarmál, horfa fram á veginn og einbeita okkur að því að takast á við þá samkeppni sem er fram undan á markaðinum."