Til varnar stjórnmálum Hjálmar Sveinsson skrifar 2. nóvember 2011 06:00 Það er afar vinsælt nú um stundir að úthúða stjórnmálamönnum og stjórnmálaflokkum. Fyrir því er reyndar löng hefð, en síðustu misserin hefur andúðin náð áður óþekktum hæðum. Það er eins og búið sé að gefa skotleyfi á stjórnmálamenn og þeir virðast frekar varnarlausir. Sá siður hefur til að mynda fest sig í sessi að hrópa ókvæðisorð að íslenskum alþingismönnum á leið sinni úr Dómkirkjunni í Alþingishúsið og grýta í þá eggjum. SjálfsfyrirlitninginEkki er nóg með að eggjum rigni yfir alþingismenn. Í kommentakerfum vefmiðlanna er á hverjum degi heimtað að hreinsað verði út úr Alþingi. Í ritstjórnargreinum Morgunblaðsins er meirihluti íslenskra stjórnmálamanna í borginni og á Alþingi kallaður fífl, fábjánar, trúðar, heimskingjar, svikarar, lygarar, dag eftir dag, viku eftir viku, mánuð eftir mánuð. Eflaust eru eigendur og útgefandi blaðsins ánægðir með stefnu og stíl ritstjórnarinnar. Ég held samt að enginn taki mark á þessu ofstæki og blinda hatri í bland við útúrsnúninga, uppnefni og einhverju sem virðist eiga að vera húmor. Þessi skrif gjaldfella sig sjálf. Við lifum í samfélagi sem gjaldfellir sjálft sig á hverjum einasta degi. Fyrirlitningin á stjórnmálastéttinni reynist stundum vera, þegar nánar er að gáð, tilbrigði við sjálfsfyrirlitningu. Auðvitað er gagnrýnið aðhald nauðsynlegt og það eru bara lélegir stjórnmálamenn sem kveinka sér undan harðri málefnalegri gagnrýni. Það verður líka að segjast fullum fetum að stjórnmálastéttin stóð sig ekki sérlega vel á vaktinni árin fyrir hrun íslenska fjármálakerfisins. Hrunið tók eitt og annað með sér í fallinu. Þar á meðal traustið til stjórnmálanna. Traustsskorturinn sýnir sig meðal annars í því að í skoðanakönnun eftir skoðanakönnun segjast aðeins 11 til 13 prósent bera mikið traust til Alþingis. Það er áhyggjuefni í landi þar sem þingræði er meginstoð stjórnskipunarinnar. ForsetagjáinVið þessar aðstæður hefur forseti Íslands tekið sér stöðu á áður óþekktum stað sem hann sjálfur hefur fundið og skilgreint sem „gjá milli þings og þjóðar". Í þessari gjá hefur honum tekist að skapa sér ótrúlega mikið svigrúm. Þar hefur hann, sem var áður hugmyndafræðingur og guðfaðir íslensku bankaútrásarinnar, tekið sér það hlutverk að vernda þjóðina fyrir þinginu og erlendu kúgunarvaldi. Hann hefur skipt þjóðfélaginu í tvö lið, þjóðina og þingið. Hann er í liðinu með þjóðinni gegn þinginu. Við þingsetningu um daginn notaði hann tækifærið til að skamma þingið duglega á meðan forsetafrúin klifraði yfir grindverkið við Alþingishúsið og kyssti fólkið. Sem betur fer fylgdu sjónvarpsvélar henni, þannig að við sem sátum heima í stofu fengum að fylgjast með. Í sjónvarpinu var talað við einn mótmælandann sem virtist afar ánægður með forsetahjónin, eins og von er, en svo benti hann á Alþingishúsið og sagði: „Ég vil þetta dót í burtu". Þessi uppákoma, þessi þróun er umhugsunarverð. Andúðin gangvart þinginu, stjórnmálaflokkum og stjórnmálamönnum kann að vera skiljanleg í ljósi þess sem gerst hefur. Og það verður að segjast eins og er að þingmenn hafa átt það til með málflutningi sínum og málþófi að gera okkur erfitt fyrir að bera virðingu fyrir þeim og þinginu. En það er ekki mjög góð hugmynd að hreinsa út úr þinghúsinu eða að koma öllu því dóti sem þar er í burtu, nema með lýðræðislegum kosningum. Undanfarin fjögur ár hafa átt sér stað tvennar kosningar til þings og veruleg endurnýjun í liði þingmanna. En það virðist engu breyta um álit þingsins og stjórnmálanna. Það eru ekki nema 19 mánuðir í næstu þingkosningar. Kosningakerfið er einmitt hugsað til að koma í veg fyrir að það myndist gjá milli þings og þjóðar. FulltrúalýðræðiðÞað gleymist í öllu umrótinu að fulltrúalýðræðið sem við búum við er merkilegt fyrirbæri og í raun snilldarleg lausn á útfærslu lýðræðisins og meðferð valdsins. Lýðræðið þýðir bókstaflega að fólkið ráði en það geta ekki allir ráðið alltaf og alls staðar. Lausnin er sú að við kjósum fulltrúa á þing og í sveitarstjórnir til að framfylgja þeirri pólitísku stefnu sem við fylgjum. Þetta kerfi byggir á málamiðlunum milli ólíkra skoðana, milli meirihluta og minnihluta, milli þeirra sem hafa mikil völd og þeirra sem hafa engin völd. Það hefur búið til stjórnmálaflokka, stjórnmálastefnur og þann hóp af fólki sem kallast stjórnmálamenn. Það er síkvikt og býsna skilvirkt og hefur reynst mjög farsælt. En það felur í sér vissa veikleika og getur verið varnarlaust gangvart ákveðnum ógnum. Vandinn hefur meðal annars verið sá síðastliðin 20 ár að samfélögin urðu sífellt hnattvæddari, þar með talið líf einstaklinganna, félagasamtök, alls kyns stofnanir og auðvitað viðskiptalífið sem leiðir hnattvæðinguna. En stjórnmálin voru að miklu leyti bundin við afmörkuð svæði sveitarfélaga og þjóðríkja. Af þessu skapaðist ójafnvægi svæðisbundinna stjórnmála og hnattvæddra afla. Þetta ójafnvægi hefur leitt til þess að hefðbundið fulltrúalýðræði mátti sín æ minna gagnvart krafti og kröfum fjármála- og viðskiptalífsins. Það varð meðal annars til þess að stjórnmálamenn, og framar öllu forseti Íslands, töldu sér trú um að ekki væru til aðrir valkostir en að láta hagsmuni fjármagnseigenda og fyrirtækja ráða ferðinni. Samkvæmt Rannsóknarskýrslu Alþingis um aðdraganda og orsakir bankahrunsins á Íslandi, ríkti hér á landi „pólitísk lömunarveiki" gagnvart fjármálavaldinu í aðdraganda hrunsins. Lækning á þessari lömunarveiki stendur nú yfir. Þar þarf að gæta jafnvægis. Við þurfum virkt fjármálakerfi og skilvirka bankastarfsemi. Og við þurfum lifandi stjórnmál; framsýna, málefnalega, sanngjarna og hugrakka stjórnmálamenn og áhugaverða, andríka, öfluga, opna stjórnmálaflokka. Við höfum ekki góða reynslu af pólitískri lömunarveiki, þröngum flokkshagsmunum, hreppapólitík, málþófi, útúrsnúningum og lýðskrumi. Við þurfum ekki minni stjórnmál. Við þurfum meiri og betri stjórnmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjálmar Sveinsson Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Það er afar vinsælt nú um stundir að úthúða stjórnmálamönnum og stjórnmálaflokkum. Fyrir því er reyndar löng hefð, en síðustu misserin hefur andúðin náð áður óþekktum hæðum. Það er eins og búið sé að gefa skotleyfi á stjórnmálamenn og þeir virðast frekar varnarlausir. Sá siður hefur til að mynda fest sig í sessi að hrópa ókvæðisorð að íslenskum alþingismönnum á leið sinni úr Dómkirkjunni í Alþingishúsið og grýta í þá eggjum. SjálfsfyrirlitninginEkki er nóg með að eggjum rigni yfir alþingismenn. Í kommentakerfum vefmiðlanna er á hverjum degi heimtað að hreinsað verði út úr Alþingi. Í ritstjórnargreinum Morgunblaðsins er meirihluti íslenskra stjórnmálamanna í borginni og á Alþingi kallaður fífl, fábjánar, trúðar, heimskingjar, svikarar, lygarar, dag eftir dag, viku eftir viku, mánuð eftir mánuð. Eflaust eru eigendur og útgefandi blaðsins ánægðir með stefnu og stíl ritstjórnarinnar. Ég held samt að enginn taki mark á þessu ofstæki og blinda hatri í bland við útúrsnúninga, uppnefni og einhverju sem virðist eiga að vera húmor. Þessi skrif gjaldfella sig sjálf. Við lifum í samfélagi sem gjaldfellir sjálft sig á hverjum einasta degi. Fyrirlitningin á stjórnmálastéttinni reynist stundum vera, þegar nánar er að gáð, tilbrigði við sjálfsfyrirlitningu. Auðvitað er gagnrýnið aðhald nauðsynlegt og það eru bara lélegir stjórnmálamenn sem kveinka sér undan harðri málefnalegri gagnrýni. Það verður líka að segjast fullum fetum að stjórnmálastéttin stóð sig ekki sérlega vel á vaktinni árin fyrir hrun íslenska fjármálakerfisins. Hrunið tók eitt og annað með sér í fallinu. Þar á meðal traustið til stjórnmálanna. Traustsskorturinn sýnir sig meðal annars í því að í skoðanakönnun eftir skoðanakönnun segjast aðeins 11 til 13 prósent bera mikið traust til Alþingis. Það er áhyggjuefni í landi þar sem þingræði er meginstoð stjórnskipunarinnar. ForsetagjáinVið þessar aðstæður hefur forseti Íslands tekið sér stöðu á áður óþekktum stað sem hann sjálfur hefur fundið og skilgreint sem „gjá milli þings og þjóðar". Í þessari gjá hefur honum tekist að skapa sér ótrúlega mikið svigrúm. Þar hefur hann, sem var áður hugmyndafræðingur og guðfaðir íslensku bankaútrásarinnar, tekið sér það hlutverk að vernda þjóðina fyrir þinginu og erlendu kúgunarvaldi. Hann hefur skipt þjóðfélaginu í tvö lið, þjóðina og þingið. Hann er í liðinu með þjóðinni gegn þinginu. Við þingsetningu um daginn notaði hann tækifærið til að skamma þingið duglega á meðan forsetafrúin klifraði yfir grindverkið við Alþingishúsið og kyssti fólkið. Sem betur fer fylgdu sjónvarpsvélar henni, þannig að við sem sátum heima í stofu fengum að fylgjast með. Í sjónvarpinu var talað við einn mótmælandann sem virtist afar ánægður með forsetahjónin, eins og von er, en svo benti hann á Alþingishúsið og sagði: „Ég vil þetta dót í burtu". Þessi uppákoma, þessi þróun er umhugsunarverð. Andúðin gangvart þinginu, stjórnmálaflokkum og stjórnmálamönnum kann að vera skiljanleg í ljósi þess sem gerst hefur. Og það verður að segjast eins og er að þingmenn hafa átt það til með málflutningi sínum og málþófi að gera okkur erfitt fyrir að bera virðingu fyrir þeim og þinginu. En það er ekki mjög góð hugmynd að hreinsa út úr þinghúsinu eða að koma öllu því dóti sem þar er í burtu, nema með lýðræðislegum kosningum. Undanfarin fjögur ár hafa átt sér stað tvennar kosningar til þings og veruleg endurnýjun í liði þingmanna. En það virðist engu breyta um álit þingsins og stjórnmálanna. Það eru ekki nema 19 mánuðir í næstu þingkosningar. Kosningakerfið er einmitt hugsað til að koma í veg fyrir að það myndist gjá milli þings og þjóðar. FulltrúalýðræðiðÞað gleymist í öllu umrótinu að fulltrúalýðræðið sem við búum við er merkilegt fyrirbæri og í raun snilldarleg lausn á útfærslu lýðræðisins og meðferð valdsins. Lýðræðið þýðir bókstaflega að fólkið ráði en það geta ekki allir ráðið alltaf og alls staðar. Lausnin er sú að við kjósum fulltrúa á þing og í sveitarstjórnir til að framfylgja þeirri pólitísku stefnu sem við fylgjum. Þetta kerfi byggir á málamiðlunum milli ólíkra skoðana, milli meirihluta og minnihluta, milli þeirra sem hafa mikil völd og þeirra sem hafa engin völd. Það hefur búið til stjórnmálaflokka, stjórnmálastefnur og þann hóp af fólki sem kallast stjórnmálamenn. Það er síkvikt og býsna skilvirkt og hefur reynst mjög farsælt. En það felur í sér vissa veikleika og getur verið varnarlaust gangvart ákveðnum ógnum. Vandinn hefur meðal annars verið sá síðastliðin 20 ár að samfélögin urðu sífellt hnattvæddari, þar með talið líf einstaklinganna, félagasamtök, alls kyns stofnanir og auðvitað viðskiptalífið sem leiðir hnattvæðinguna. En stjórnmálin voru að miklu leyti bundin við afmörkuð svæði sveitarfélaga og þjóðríkja. Af þessu skapaðist ójafnvægi svæðisbundinna stjórnmála og hnattvæddra afla. Þetta ójafnvægi hefur leitt til þess að hefðbundið fulltrúalýðræði mátti sín æ minna gagnvart krafti og kröfum fjármála- og viðskiptalífsins. Það varð meðal annars til þess að stjórnmálamenn, og framar öllu forseti Íslands, töldu sér trú um að ekki væru til aðrir valkostir en að láta hagsmuni fjármagnseigenda og fyrirtækja ráða ferðinni. Samkvæmt Rannsóknarskýrslu Alþingis um aðdraganda og orsakir bankahrunsins á Íslandi, ríkti hér á landi „pólitísk lömunarveiki" gagnvart fjármálavaldinu í aðdraganda hrunsins. Lækning á þessari lömunarveiki stendur nú yfir. Þar þarf að gæta jafnvægis. Við þurfum virkt fjármálakerfi og skilvirka bankastarfsemi. Og við þurfum lifandi stjórnmál; framsýna, málefnalega, sanngjarna og hugrakka stjórnmálamenn og áhugaverða, andríka, öfluga, opna stjórnmálaflokka. Við höfum ekki góða reynslu af pólitískri lömunarveiki, þröngum flokkshagsmunum, hreppapólitík, málþófi, útúrsnúningum og lýðskrumi. Við þurfum ekki minni stjórnmál. Við þurfum meiri og betri stjórnmál.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun