Kynjamyndir nýfrjálshyggjunnar 9. febrúar 2009 06:00 Þorgerður Einarsdóttir og Sigríður Þorgeirsdóttir skrifa Tími hins óhefta nýfrjálshyggjukapítalisma er liðinn, hinni dýrkeyptu tilraun lauk með hruni sem nálgast þjóðargjaldþrot. Hvað við tekur er algjörlega háð því hvaða skilning við leggjum í það sem gerðist og hvernig okkur tekst að gera það upp. Eitt af því sem nauðsynlegt er að kryfja er hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar um konur og karla og afleiðingar hennar. Hið alþjóðlega fjármálakerfi sem nú er í rúst var leikvöllur karla. Konur eiga 1% eigna í heiminum, vinna 2/3 hluta allra vinnustunda en fá aðeins 10% af tekjum heims. Hér á landi eru ranglætið ekki jafnstórbrotið. Launamunur kynja er 16%, langt umfram Evrópumeðaltal og hefur staðið í stað um árabil. Erfiðara er að meta eignamun kynjanna því hann er reiknaður út frá skattframtölum þar sem hjón telja fram saman. Konur geta því átt talsverðan auð á pappírnum eins og fréttir undanafarið um „afsöl“ eigna til eiginkvenna sýna. Karlar er hins vegar í meirihluta þeirra sem hafa ráðstöfunarvald yfir auðnum. Það voru einsleitir karlahópar sem rústuðu fjármálakerfinu. En þegar upp er staðið axla þeir ekki ábyrgð; þeir eru ekki „persónulega ábyrgir.“ Föðurlegri ábyrgð og umhyggju er greinilega ábótavant í karlímynd nýfrjálshyggjunnar. Karlar eru um 82% þingmanna í heiminum. Á Íslandi, sem talið er í fremstu röð heimsins í kynjajafnrétti, eru karlar um tveir þriðju þingmanna, ráðherra, sveitarstjórnarmanna, 71% stjórnenda og embættismanna, 80% stjórnarmanna og stjórnarformanna fyrirtækja, í miklum meirihluta í stjórnum samtaka atvinnulífsins og nær einráðir í fjölmiðlum. Nýlegar rannsóknir á viðhorfum unglinga til jafnréttis sýna mikið afturhvarf síðastliðinn áratug. Þetta rímar illa við staðhæfingar um að allt sé á réttri leið en hins vegar í góðu samræmi við kennisetningar nýfrjálshyggjunnar sem afneitar því að félagsleg kerfi og mynstur viðhaldi karlveldi. Það heitir gjarnan að kyn skipti ekki máli heldur hæfni einstaklingsins þótt samfélagið sé órækur vitnisburður um annað. Konur áttu litla hlutdeild í „íslenska efnahagsundrinu“. Þær voru ekki taldar búa yfir þeirri áhættusækni og „snilld“ sem til þurfti. Þá sjaldan þeim var boðið til leiks var það á forsendum ráðandi afla. Fræðimenn hafa bent á að hnattvæðing viðskipta- og fjármálakerfisins var ekki kynhlutlaus heldur nærðist á óorðuðum karlmennskuhugmyndum um áræðni, djörfung og arðsemi. „Það er mikilvægt að vera óhræddur“ sagði Hannes Smárason í viðtali við Morgunblaðið 10/3 2006, það væri lykilatriði „að útiloka allar tilfinningar gagnvart fyrirtækjum sem slíkum, með því móti væri hægt að taka hagkvæmar ákvarðanir...“. Þetta er skólabókardæmi um tungutak nýfrjálshyggjunnar. Köld rökhyggja, skilvirkni og samkeppni kallast á við hugmyndir um vinnusemi, iðni og fingrafimi sem leiða hugann að hlýðnum konum við færiband: Karlmennska í stjórnun, kvenleiki við framleiðslu. Með forseta landsins og ráðamenn í fylkingarbrjósti var þessi hugmyndafræði tekin út á ystu nöf. Í gagnrýnislausri upphafningu á „viðskiptasnillingunum“ var Íslandi útrásarinnar líkt við gullaldir Feneyja endurreisnartímans og Róm og Aþenu til forna. Eftir að margir þeirra hafa verið afhjúpaðir sem fjármála-ólígarkar verðum við að sætta okkur við samlíkingar við spillingargreni fyrrum Austantjaldslanda. Önnur birtingarmynd á hinni kynjuðu hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar er sú ýkta og mótsagnakennda kvenímynd sem birtist okkur í varaforsetaefni repúblikana. Sarah Palin bræðir saman andstæða póla kvenleikans; margra barna móðir með fortíð sem klappstýra og fegurðardrottning, móðir og kynvera í senn, en sem slík þjónandi og fylgispök við kerfið. Hugmyndafræðilega var hún dygg gæslukona kerfisins, hlynnt stríðsrekstri, byssueign og dauðarefsingum, á móti fóstureyðingum og hjónaböndum samkynhneigðra – í hrópandi mótsögn við allt sem kvennahreyfingin hefur staðið fyrir í áratugi. En þótt nýfrjálshyggjukapítalisminn hafi brotlent er ekki sjálfgefið að nýtt og betra rísi á rústum hans. Við þurfum að gera upp við þá pólitík, gildismat og hagstjórn sem skapaði hér grundvöll fyrir óhefta gróðahyggju, blekkingar og rányrkju náttúruauðlinda. Við þurfum að hafna kvótum sem færa körlum meirihluta auðs og valda, og tryggja jafna aðkomu kynjanna að endurreisninni. En höfðatölujafnrétti er ekki nóg, því ekki er nóg að fjölga einungis konum í áhrifastöðum. Við þurfum að takast á við kynjapólitískt inntak hugmyndanna, hvernig menningarbundnar hugmyndir um karlmennsku og kvenleika geta viðhaldið valdatengslum og ranglátu kerfi. Kvenímynd nýfrjálshyggjunnar kallast á við hinn gjaldþrota útrásarvíking, þau eru birtingarform á sömu hugmyndafræði. Það sýnir að jöfn höfðatala er ekki nóg því konur geta þjónað mikilvægu hlutverki í að viðhalda kerfi sem heldur þeim niðri. Við þurfum uppgjör við allt þetta til að get byggt upp hið nýja Ísland í þágu okkar allra. Höfundar eru dósentar við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Einarsdóttir Mest lesið Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson skrifar Skoðun Norðurlandamet í fúski! Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Flugnám - Annar hluti: Afskiptaleysi stjórnvalda Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Sjá meira
Þorgerður Einarsdóttir og Sigríður Þorgeirsdóttir skrifa Tími hins óhefta nýfrjálshyggjukapítalisma er liðinn, hinni dýrkeyptu tilraun lauk með hruni sem nálgast þjóðargjaldþrot. Hvað við tekur er algjörlega háð því hvaða skilning við leggjum í það sem gerðist og hvernig okkur tekst að gera það upp. Eitt af því sem nauðsynlegt er að kryfja er hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar um konur og karla og afleiðingar hennar. Hið alþjóðlega fjármálakerfi sem nú er í rúst var leikvöllur karla. Konur eiga 1% eigna í heiminum, vinna 2/3 hluta allra vinnustunda en fá aðeins 10% af tekjum heims. Hér á landi eru ranglætið ekki jafnstórbrotið. Launamunur kynja er 16%, langt umfram Evrópumeðaltal og hefur staðið í stað um árabil. Erfiðara er að meta eignamun kynjanna því hann er reiknaður út frá skattframtölum þar sem hjón telja fram saman. Konur geta því átt talsverðan auð á pappírnum eins og fréttir undanafarið um „afsöl“ eigna til eiginkvenna sýna. Karlar er hins vegar í meirihluta þeirra sem hafa ráðstöfunarvald yfir auðnum. Það voru einsleitir karlahópar sem rústuðu fjármálakerfinu. En þegar upp er staðið axla þeir ekki ábyrgð; þeir eru ekki „persónulega ábyrgir.“ Föðurlegri ábyrgð og umhyggju er greinilega ábótavant í karlímynd nýfrjálshyggjunnar. Karlar eru um 82% þingmanna í heiminum. Á Íslandi, sem talið er í fremstu röð heimsins í kynjajafnrétti, eru karlar um tveir þriðju þingmanna, ráðherra, sveitarstjórnarmanna, 71% stjórnenda og embættismanna, 80% stjórnarmanna og stjórnarformanna fyrirtækja, í miklum meirihluta í stjórnum samtaka atvinnulífsins og nær einráðir í fjölmiðlum. Nýlegar rannsóknir á viðhorfum unglinga til jafnréttis sýna mikið afturhvarf síðastliðinn áratug. Þetta rímar illa við staðhæfingar um að allt sé á réttri leið en hins vegar í góðu samræmi við kennisetningar nýfrjálshyggjunnar sem afneitar því að félagsleg kerfi og mynstur viðhaldi karlveldi. Það heitir gjarnan að kyn skipti ekki máli heldur hæfni einstaklingsins þótt samfélagið sé órækur vitnisburður um annað. Konur áttu litla hlutdeild í „íslenska efnahagsundrinu“. Þær voru ekki taldar búa yfir þeirri áhættusækni og „snilld“ sem til þurfti. Þá sjaldan þeim var boðið til leiks var það á forsendum ráðandi afla. Fræðimenn hafa bent á að hnattvæðing viðskipta- og fjármálakerfisins var ekki kynhlutlaus heldur nærðist á óorðuðum karlmennskuhugmyndum um áræðni, djörfung og arðsemi. „Það er mikilvægt að vera óhræddur“ sagði Hannes Smárason í viðtali við Morgunblaðið 10/3 2006, það væri lykilatriði „að útiloka allar tilfinningar gagnvart fyrirtækjum sem slíkum, með því móti væri hægt að taka hagkvæmar ákvarðanir...“. Þetta er skólabókardæmi um tungutak nýfrjálshyggjunnar. Köld rökhyggja, skilvirkni og samkeppni kallast á við hugmyndir um vinnusemi, iðni og fingrafimi sem leiða hugann að hlýðnum konum við færiband: Karlmennska í stjórnun, kvenleiki við framleiðslu. Með forseta landsins og ráðamenn í fylkingarbrjósti var þessi hugmyndafræði tekin út á ystu nöf. Í gagnrýnislausri upphafningu á „viðskiptasnillingunum“ var Íslandi útrásarinnar líkt við gullaldir Feneyja endurreisnartímans og Róm og Aþenu til forna. Eftir að margir þeirra hafa verið afhjúpaðir sem fjármála-ólígarkar verðum við að sætta okkur við samlíkingar við spillingargreni fyrrum Austantjaldslanda. Önnur birtingarmynd á hinni kynjuðu hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar er sú ýkta og mótsagnakennda kvenímynd sem birtist okkur í varaforsetaefni repúblikana. Sarah Palin bræðir saman andstæða póla kvenleikans; margra barna móðir með fortíð sem klappstýra og fegurðardrottning, móðir og kynvera í senn, en sem slík þjónandi og fylgispök við kerfið. Hugmyndafræðilega var hún dygg gæslukona kerfisins, hlynnt stríðsrekstri, byssueign og dauðarefsingum, á móti fóstureyðingum og hjónaböndum samkynhneigðra – í hrópandi mótsögn við allt sem kvennahreyfingin hefur staðið fyrir í áratugi. En þótt nýfrjálshyggjukapítalisminn hafi brotlent er ekki sjálfgefið að nýtt og betra rísi á rústum hans. Við þurfum að gera upp við þá pólitík, gildismat og hagstjórn sem skapaði hér grundvöll fyrir óhefta gróðahyggju, blekkingar og rányrkju náttúruauðlinda. Við þurfum að hafna kvótum sem færa körlum meirihluta auðs og valda, og tryggja jafna aðkomu kynjanna að endurreisninni. En höfðatölujafnrétti er ekki nóg, því ekki er nóg að fjölga einungis konum í áhrifastöðum. Við þurfum að takast á við kynjapólitískt inntak hugmyndanna, hvernig menningarbundnar hugmyndir um karlmennsku og kvenleika geta viðhaldið valdatengslum og ranglátu kerfi. Kvenímynd nýfrjálshyggjunnar kallast á við hinn gjaldþrota útrásarvíking, þau eru birtingarform á sömu hugmyndafræði. Það sýnir að jöfn höfðatala er ekki nóg því konur geta þjónað mikilvægu hlutverki í að viðhalda kerfi sem heldur þeim niðri. Við þurfum uppgjör við allt þetta til að get byggt upp hið nýja Ísland í þágu okkar allra. Höfundar eru dósentar við Háskóla Íslands.
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar