Kjaftasöguþjóðin sýpur hveljur Þórgunnur Oddsdóttir skrifar 29. júní 2005 00:01 Ísland er lítið land. Fólksfjöldinn eins og í litlu þorpi úti heimi og einræktunin svo mikil að flestir geta rakið ættir sínar saman á svipstundu. Á Íslandi þekkja allir alla og þess vegna tala allir um alla. Kjaftasöguþjóðin mikla nýtur þess að tala um náungann og Gróa á Leiti þekkir alla með nafni. Nú er Gróa kerlingin hins vegar farin að færa sig upp á skaftið og nýtir sér nútímalega miðla til að koma boðskap sínum á framfæri. Það sem áður var hvíslað í laumi eða rætt á bak við luktar dyr birtist nú svart á hvítu á forsíðum slúðurblaðanna. Sjálfsögð þróun segja sumir. Siðleysi og lágkúra hrópa aðrir. Slúðurblaðamennska hefur smám saman rutt sér til rúms á Íslandi. Ekki í einni andrá heldur smátt og smátt. Þjóðin hneykslast, sýpur hveljur, fordæmir fyrirbærið en laumast til að lesa þegar enginn sér til. Einhverjir vilja einmitt réttlæta slíka blaðamennsku með þeim rökum að það sé markaður fyrir hana. Slík röksemdafærsla dugar þó skammt. Eftirspurn er ekki mælikvarði á gæði og við getum ekki boðið fólki ærumeiðingar til sölu. Við hljótum að gera þá kröfu að tillitssemi og virðing ráði ferðinni í umfjöllum fjölmiðla um einkamál fólks. Það er að segja ef fjölmiðlarnir eiga yfir höfuð að skipta sér af einkalífi fólks. Í umræðu sem þessari vakna spurningar um hlutverk fjölmiðla. Hvað eiga fjölmiðlarnir að segja okkur og hvað kemur okkur ekki við? Frétt er hægt að skilgreina sem frásögn af atburði eða fyrirbæri sem almenning varðar um og var ekki kunnugt um áður. Slík skilgreining er þó alls ekki tæmandi og ýmislegt hlýtur að teljast fréttnæmt þótt það komi almenningi ekki beinlínis við. Það að Dísa frænka sé ólétt eða að Palli á Hofi sé HIV smitaður er vissulega líka frétt. Bara í öðrum skilningi. Spurningin er hins vegar sú hvort fjölmiðlum beri skylda til að koma slíkum fréttum á framfæri. Kemur einkalíf annarra okkur við og ef svo er hvar liggja þá mörkin? Sumir segja að friðhelgi einkalífsins hefjist við skráargatið heima. Aðrir segja að einkalíf opinberrar persónu sé allt það sem persónan gerir þegar hún er ekki að sinna sínu opinbera hlutverki. Mörkin eru hins vegar alltaf óljós og ef til vill höfum við verið of dugleg við að dansa á línunni. Við bjóðum fjölmiðlunum inn í einkalíf okkar en hrindum þeim svo í burt í næstu andrá. Við sjáum ástæðu til að sjónvarpa brúðkaupinu okkar. Opnum heimilið upp á gátt fyrir Völu Matt í Innliti útliti og tökum fagnandi á móti sjónvarpsvélunum sem eru komnar til að skoða skítinn heima hjá okkur fyrir þáttinn Allt í drasli. Kannski er ekki að furða þótt mörkin séu óljós. Ýmsir telja að einkalíf opinberra persóna komi almenningi við og allir hafi beinlínis rétt á að frétta af breyskleikum þeirra. Á íslandi er hins vegar ansi hæpið að tala um opinberar persónur og tilraun blaðanna til að skapa einhvers konar elítu er hálf kjánaleg. Þekktir Íslendingar eiga ekkert skylt við elítuna sem raðar sér á forsíður erlendra slúðurblaða. Þess vegna getum við ekki réttlætt slíka blaðamennsku með þeim rökum að hún tíðkist í útlöndum. Við getum ekki bara hermt eftir forsíðufréttum útlendinganna og lagt Bubba Morthens og Brad Pitt að jöfnu. Hvers vegna ekki? Jú vegna þess að fræga fólkið á Íslandi er ekkert sérstaklega merkilegt. Það er bara eins og þú og ég. Það býr í sömu hverfum, verslar í sömu matvörubúðum og börnin þeirra ganga í sömu skóla og börnin okkar. Fyrirsætan á forsíðu tímaritsins er kannski frænka þín og bróðir þinn er söngvari í frægustu hljómsveit landsins. Fræga fólkið í útlöndum hefur sína eigin menningu og sitt eigið samfélag. Það sendir börnin sín í skóla með öllum hinum ríku og frægu börnunum og brynjar sig frá almúganum. Hér eru stjörnurnar ekki svona ósnertanlegar. Við mætum þeim á hverjum degi og lifum og hrærumst í sama veruleika. Þess vegna verður slúður um íslenskar stjörnur aldrei neitt annað en slúður um nágrannann. Og nágrannaslúður á lítið erindi í fjölmiðla. Ærumeiðingar eru ekkert grín og alvarleiki málsins er flestum ljós. Hins vegar getur maður vart annað en brosað út í annað. Þetta slúðurfrétta brölt Íslendinga er nefnilega dálítið hlægilegt. Það er eitthvað svo hjákátlegt að standa við kassann í Bónus og sjá þar forsíðufrétt um það að konan í næsta húsi hafi kannski haldið fram hjá manninum sínum eða að frændi hans Gumma á Hverfisgötunni sé búinn að missa 30 kíló. Smáborgarahátturinn hreinlega æpir á mann! Hvar annars staðar í 300 þúsund manna samfélagi myndi einhverjum detta til hugar að gefa út svona blöð? Fræga fólkið hér á landi hlýtur að vera óvenju frægt miðað við höfðatölu og útlendingarnir sem við erum svo gjörn á að bera okkur saman við emja af hlátri. Það er nefnilega bráðfyndið að einhvers staðar norður í ballarhafi skuli búa agnarsmá fiskimannaþjóð sem heldur úti tveimur, jafnvel þremur, tímaritum sem snúast um það eitt að slúðra um náungann. Goðsögnin um kjaftasöguþjóðina miklu virðist vera á rökum reist. Þórgunnur Oddsdóttir - thorgunnur@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Í brennidepli Þórgunnur Oddsdóttir Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Ísland er lítið land. Fólksfjöldinn eins og í litlu þorpi úti heimi og einræktunin svo mikil að flestir geta rakið ættir sínar saman á svipstundu. Á Íslandi þekkja allir alla og þess vegna tala allir um alla. Kjaftasöguþjóðin mikla nýtur þess að tala um náungann og Gróa á Leiti þekkir alla með nafni. Nú er Gróa kerlingin hins vegar farin að færa sig upp á skaftið og nýtir sér nútímalega miðla til að koma boðskap sínum á framfæri. Það sem áður var hvíslað í laumi eða rætt á bak við luktar dyr birtist nú svart á hvítu á forsíðum slúðurblaðanna. Sjálfsögð þróun segja sumir. Siðleysi og lágkúra hrópa aðrir. Slúðurblaðamennska hefur smám saman rutt sér til rúms á Íslandi. Ekki í einni andrá heldur smátt og smátt. Þjóðin hneykslast, sýpur hveljur, fordæmir fyrirbærið en laumast til að lesa þegar enginn sér til. Einhverjir vilja einmitt réttlæta slíka blaðamennsku með þeim rökum að það sé markaður fyrir hana. Slík röksemdafærsla dugar þó skammt. Eftirspurn er ekki mælikvarði á gæði og við getum ekki boðið fólki ærumeiðingar til sölu. Við hljótum að gera þá kröfu að tillitssemi og virðing ráði ferðinni í umfjöllum fjölmiðla um einkamál fólks. Það er að segja ef fjölmiðlarnir eiga yfir höfuð að skipta sér af einkalífi fólks. Í umræðu sem þessari vakna spurningar um hlutverk fjölmiðla. Hvað eiga fjölmiðlarnir að segja okkur og hvað kemur okkur ekki við? Frétt er hægt að skilgreina sem frásögn af atburði eða fyrirbæri sem almenning varðar um og var ekki kunnugt um áður. Slík skilgreining er þó alls ekki tæmandi og ýmislegt hlýtur að teljast fréttnæmt þótt það komi almenningi ekki beinlínis við. Það að Dísa frænka sé ólétt eða að Palli á Hofi sé HIV smitaður er vissulega líka frétt. Bara í öðrum skilningi. Spurningin er hins vegar sú hvort fjölmiðlum beri skylda til að koma slíkum fréttum á framfæri. Kemur einkalíf annarra okkur við og ef svo er hvar liggja þá mörkin? Sumir segja að friðhelgi einkalífsins hefjist við skráargatið heima. Aðrir segja að einkalíf opinberrar persónu sé allt það sem persónan gerir þegar hún er ekki að sinna sínu opinbera hlutverki. Mörkin eru hins vegar alltaf óljós og ef til vill höfum við verið of dugleg við að dansa á línunni. Við bjóðum fjölmiðlunum inn í einkalíf okkar en hrindum þeim svo í burt í næstu andrá. Við sjáum ástæðu til að sjónvarpa brúðkaupinu okkar. Opnum heimilið upp á gátt fyrir Völu Matt í Innliti útliti og tökum fagnandi á móti sjónvarpsvélunum sem eru komnar til að skoða skítinn heima hjá okkur fyrir þáttinn Allt í drasli. Kannski er ekki að furða þótt mörkin séu óljós. Ýmsir telja að einkalíf opinberra persóna komi almenningi við og allir hafi beinlínis rétt á að frétta af breyskleikum þeirra. Á íslandi er hins vegar ansi hæpið að tala um opinberar persónur og tilraun blaðanna til að skapa einhvers konar elítu er hálf kjánaleg. Þekktir Íslendingar eiga ekkert skylt við elítuna sem raðar sér á forsíður erlendra slúðurblaða. Þess vegna getum við ekki réttlætt slíka blaðamennsku með þeim rökum að hún tíðkist í útlöndum. Við getum ekki bara hermt eftir forsíðufréttum útlendinganna og lagt Bubba Morthens og Brad Pitt að jöfnu. Hvers vegna ekki? Jú vegna þess að fræga fólkið á Íslandi er ekkert sérstaklega merkilegt. Það er bara eins og þú og ég. Það býr í sömu hverfum, verslar í sömu matvörubúðum og börnin þeirra ganga í sömu skóla og börnin okkar. Fyrirsætan á forsíðu tímaritsins er kannski frænka þín og bróðir þinn er söngvari í frægustu hljómsveit landsins. Fræga fólkið í útlöndum hefur sína eigin menningu og sitt eigið samfélag. Það sendir börnin sín í skóla með öllum hinum ríku og frægu börnunum og brynjar sig frá almúganum. Hér eru stjörnurnar ekki svona ósnertanlegar. Við mætum þeim á hverjum degi og lifum og hrærumst í sama veruleika. Þess vegna verður slúður um íslenskar stjörnur aldrei neitt annað en slúður um nágrannann. Og nágrannaslúður á lítið erindi í fjölmiðla. Ærumeiðingar eru ekkert grín og alvarleiki málsins er flestum ljós. Hins vegar getur maður vart annað en brosað út í annað. Þetta slúðurfrétta brölt Íslendinga er nefnilega dálítið hlægilegt. Það er eitthvað svo hjákátlegt að standa við kassann í Bónus og sjá þar forsíðufrétt um það að konan í næsta húsi hafi kannski haldið fram hjá manninum sínum eða að frændi hans Gumma á Hverfisgötunni sé búinn að missa 30 kíló. Smáborgarahátturinn hreinlega æpir á mann! Hvar annars staðar í 300 þúsund manna samfélagi myndi einhverjum detta til hugar að gefa út svona blöð? Fræga fólkið hér á landi hlýtur að vera óvenju frægt miðað við höfðatölu og útlendingarnir sem við erum svo gjörn á að bera okkur saman við emja af hlátri. Það er nefnilega bráðfyndið að einhvers staðar norður í ballarhafi skuli búa agnarsmá fiskimannaþjóð sem heldur úti tveimur, jafnvel þremur, tímaritum sem snúast um það eitt að slúðra um náungann. Goðsögnin um kjaftasöguþjóðina miklu virðist vera á rökum reist. Þórgunnur Oddsdóttir - thorgunnur@frettabladid.is
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun