Í grímulausri samkeppni

Íbúðalán - Guðjón Rúnarsson Sú undarlega staða er komin upp hér á landi að þrátt fyrir yfirlýsingar um annað hefur Íbúðalánasjóður hafið hatramma samkeppni við einkafyrirtæki á frjálsum markaði um lánveitingar til fólks vegna íbúðakaupa. Forsvarsmenn Íbúðalánasjóðs hafa lýst því yfir margítrekað síðustu mánuði að sjóðurinn sé og eigi ekki að vera í samkeppni við banka og sparisjóði. Á sama tíma hafa sömu forsvarsmenn í verki keppst við að undirbjóða vaxtakjör á frjálsum markaði og verið í grimmri auglýsingaherferð þar sem þeir hafa gert mikið úr kostum eigin lána og látið halla á lán "samkeppnisaðila sinna". Sjóðurinn hefur líka talið ástæðu til að vera með sérstakan markaðsstjóra, en hlutverk slíkra aðila í fyrirtækjarekstri er jafnan að tryggja sem bestan árangur í samkeppni. Í þessari grímulausu samkeppni nýtur Íbúðalánasjóður þess forskots að vera undanþeginn skattskyldu og hafa ókeypis ábyrgð ríkissjóðs á fjármögnun lána sinna. Þessi staða er ekki bara undarleg í meira lagi heldur einstök í Evrópu og þótt víðar sé leitað. Síðasta útspil Íbúðalánasjóðs var að gera sérstakan samning við einn aðila um framkvæmd greiðslumats og þjónustu við lánveitingar sínar. Reyndar tekur sjóðurinn fram að öllum fjármálafyrirtækjum á húsnæðislánamarkaði standi til boða sambærilegt samstarf. Fyrir liggur hins vegar að forsvarsmenn sjóðsins nýttu sér þá aðstöðu sína að vera undanþegnir lögum um opinber innkaup og þannig öllum eðlilegum kröfum til ríkisfyrirtækja um útboð á þjónustuþáttum, og hófu viðræður við einn aðila á lánamarkaði um samstarf. Slík vinnubrögð eru tæpast til fyrirmyndar, og breytir litlu þótt forsvarsmenn sjóðsins hafi ekki talið stætt á öðru í framhaldinu en að bjóða öðrum samleið líka. Í fréttatíma Stöðvar 2 síðasta föstudagskvöld gaf markaðsstjóri Íbúðalánasjóðs í skyn að bankar og sparisjóðir hefðu ekki sinnt greiðslumatsvinnu sinni fyrir sjóðinn í gegnum tíðina sem skyldi. Þetta eru alvarlegar ásakanir og það er skilyrðislaus krafa að þeir sem koma fram með slíkt sýni fram á dæmi þar um. Á meðan eru þetta marklausar dylgjur frá hinu opinbera sem gera ekkert nema að skaða starfsemi sjálfstæðra einkafyrirtækja í landinu. Bankar og sparisjóðir hafa lagt mikinn metnað í að veita sem allra besta þjónustu á þessu sviði og hafa þeir m.a.s. gagnrýnt það hversu vægar kröfur Íbúðalánasjóður hefur viljað gera um slíkt greiðslumat, sem þannig yki hættuna á að fólk reisti sér hurðarás um öxl ef greiðslumatið væri ekki í nægilegum takti við raunveruleikann. Það hefur líka sýnt sig að bankar og sparisjóðir gera mun strangari kröfur um greiðslumat í tengslum við nýjar íbúðalánveitingar sínar en sjóðurinn hefur gert. Mikilvægt er á þeim jákvæðu umbrotatímum sem nú ganga yfir íslenskan fjármálaheim, þar sem stóraukinn styrkur hefur gert fjármálafyrirtækjum kleift að koma af krafti inn á íbúðalánamarkaðinn, að hið opinbera stígi gætilega til jarðar við þá endurskoðun á hlutverki Íbúðalánasjóðs sem er hafin. Varast ber að láta starfsmenn opinberra sjóða ráða þeirri ferð því hættan er sú að þeirra hagsmunir fari ekki saman við hagsmuni almennings. Fyrir því er áratuga reynsla.