Segja falda launauppbót hjá níu af hverjum tíu stofnunum ríkisins Oddur Ævar Gunnarsson skrifar 3. október 2025 06:02 Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs. Vísir/Vilhelm Níu af hverjum tíu ríkisstofnunum greiða starfsfólki svokallaða fasta yfirvinnu, það er laun fyrir ótímamælda yfirvinnu. Þá er slíkt fyrirkomulag algengast hjá ráðuneytum og stjórnsýslustofnunum. Þetta kemur fram í nýrri úttekt Viðskiptaráðs sem telur tímabært að taka á fyrirkomulaginu og greiða einungis fyrir tímamælda yfirvinnu. Í úttektinni kemur fram að fyrirkomulagið sé útbreitt en útfærsla þess afar misjöfn, meira að segja milli áþekkra stofnana. Á meðan níu af hverjum tíu ríkisstofnunum greiða starfsfólki svokallaða fasta yfirvinnu eru 22 sem greiða engum starfsmanni fyrir slíkt. Þá greiða jafn margar stofnanir 1-10 prósentum starfsfólks fasta yfirvinnu og fimmtán sem greiða yfir 90 prósent af starfsfólki fasta yfirvinnu. Torveldi launasamanburð Föst yfirvinna byggi á ákvörðunum stofnana sem meta hvort starfsskyldur starfsmanna krefjist vinnuframlags umfram hefðbundinn vinnutíma og greiði þeim þá fasta yfirvinnu óháð því hvort hún sé unnin eða ekki. Þetta fyrirkomulag sé algengt hjá ríkisstofnunum en að sögn Viðskiptaráðs greiðir 51 stofnun meira en helmingi starfsfólks fasta yfirvinnu. „Árið 2024 var föst yfirvinna að meðaltali 17,4 stundir á mánuði hjá starfsmönnum ríkisins sem fengu greidd yfirvinnu. Þetta mikla magn fastrar yfirvinnu í bland við útbreiðslu fyrirkomulagsins torveldar launasamanburð hjá ríkinu. Það á sérstaklega við í tilfelli samanburðar grunnlauna milli ríkisins og almenna vinnumarkaðarins, þar sem föst yfirvinna tíðkast ekki á þeim síðarnefnda.“ Algengast í ráðuneytum Þá segir enn fremur í úttekt Viðskiptaráðs að föst yfirvinna sé algengust hjá ráðuneytum og stjórnsýslustofnunum. Fyrirkomulagið geti þó verið misjafnt eftir tegundum stofnana og sé til dæmis sjaldgæfast í heilbrigðisstofnunum, þjónustustofnunum og meðal sýslumanna. Svör fjármála- og efnahagsráðuneytisins gefi til kynna að 29 prósent starfsmanna stofnana sé ekki unnt að sinna þeim verkefnum sem starfslýsing þeirra gerir ráð fyrir innan hefðbundins vinnutíma. Á sama tíma sé þessi vinna ekki tímamæld líkt og hefðbundin yfirvinna. Tvö ráðuneyti greiði nær öllum fasta yfirvinnu Í úttekt Viðskiptaráðs kemur fram að í öllum ráðuneytum fái yfir 70 prósent starfsfólks greitt fyrir fasta yfirvinnu. Hlutfallið sé hæst í félags- og húsnæðismálaráðuneytinu þar sem 96 prósent starfsmanna fái greitt fyrir fasta yfirvinnu. Þar á eftir komi dómsmálaráðuneytið, þar sem hlutfallið er 94 prósent. Hlutfallið er lægst í atvinnuvegaráðuneytinu, þar sem 74 prósent fá greitt fyrir fasta yfirvinnu. Þá kemur fram að utanríkisráðuneytið er eina ráðuneytið sem borgi starfsfólki sínu tímamælda yfirvinnu í einhverjum mæli. Tæplega 20 prósent starfsfólks þar fái greidda tímamælda yfirvinnu, en í öðrum ráðuneytum er það hlutfall undir 2 prósent. Þannig sé nær öll yfirvinna sem greitt er fyrir í ráðuneytunum föst og ótímamæld. Sjö stofnanir greiði yfir 100 prósent starfsfólks yfirvinnu Fram kemur í úttekt Viðskiptaráðs að á sjö stofnunum fari samtala fastrar og tímamældrar vinnu yfir 100 prósent. Út frá því megi álykta að hluti starfsmanna þessara stofnana fái greidd bæði fasta og tímamælda yfirvinnu. Það þýði að mögulegt sé að viðkomandi fái greitt tvöfalda yfirvinnu fyrir sama vinnuframlag þar sem önnur tegund yfirvinnunnar er ekki mæld. Um þriðjungur starfsmanna Hagstofu Íslands fá greidda bæði fasta yfirvinnu og tímamælda yfirvinnu. Í tilfelli Geislavarna ríkisins er hlutfall þeirra sem fá greitt fyrir bæði fasta og tímamælda yfirvinnu tæp 14%. Föst yfirvinna misjöfn milli sambærilegra stofnana Þá segir í úttektinni að hjá lögregluembættunum fái þrefalt fleiri greidda fasta yfirvinnu þar sem hún sé mest, samanborið við þar sem hún er minnst. Hjá lögreglunni í Vestmannaeyjum sé 89 prósent starfsfólks með fasta greidda yfirvinnu en hlutfallið aðeins 24 prósent hjá lögreglunni á Vestfjörðum. Því sé fyrirkomulag fastrar yfirvinnu afar misjafnt jafnvel þótt eðli stofnananna sé nokkurn veginn hið sama. Því sé mikið ósamræmi í útfærslu fyrirkomulagsins. Tímabært að breyta Viðskiptaráð segist telja tímabært að leggja niður fyrirkomulag fastrar yfirvinnu og greiða einungis fyrir tímamælda yfirvinnu. Þannig mætti útrýma þeim göllum sem fylgja fyrirkomulaginu sem einkum séu þrír. „Í fyrsta lagi er föst yfirvinna notuð sem falin launauppbót. Í öðru lagi getur hún falið í sér óeðlilega mismunum þar sem sumir vinna fyrir greiddri yfirvinnu á meðan aðrir gera það ekki. Í þriðja lagi er mikið misræmi í útfærslu fyrirkomulagsins milli stofnanna, jafnvel þeirra sem sinna sömu þjónustu. Með breyttu fyrirkomulagi mætti tryggja aukið jafnræði og gagnsæi, bæði innan stofnana og milli stofnana.“ Er tekið fram í úttektinni að áður hafi verið bent á galla fyrirkomulagsins, meðal annars af lögfræðingi Læknafélags Íslands sem skrifað hafi í Læknablaðið: „Almennt má segja að samningar um yfirvinnu á föstum forsendum séu óheppilegir. Þeir fela í sér óeðlilega mismunun og minnka gegnsæi og skýrleika í launaákvörðun.“ Þá vísar Viðskiptaráð til endurskoðunarskýrslu Ríkisendurskoðunar þar sem segir að ljóst sé að föst yfirvinna sé notuð til að hækka grunnlaun starfsmanna með óskýrum og ógagnsæjum hætti. Sem dæmi hafi stofnanir með mikla fasta yfirvinnu gefið þær skýringar að „stofnanasamningar starfsmanna ríkisins væru of þröngir og því yrði að brúa bilið milli raunverulegra launa og launa samkvæmt kjara- og stofnanasamningum með þessum hætti.“ Föst yfirvinna hafi aukist þvert á markmið eldri kjarasamninga. Um 75 prósent stofnana greiddu starfsfólki fyrir fasta yfirvinnu árið 2009 en hlutfallið var 90 prósent árið 2024. Í kjarasamningum árið 2006 hafi verið stefnt að því að þessar greiðslur rynnu inn í sameiginlega launatöflu en ljóst sé að það hafi mistekist. Stjórnsýsla Vinnumarkaður Kjaramál Rekstur hins opinbera Mest lesið Heimilin þurfi að undirbúa sig fyrir að það reyni á svigrúm þeirra Neytendur Þrír Kaupþingsstjórar sektaðir í Lúxemborg eftir fimmtán ára málaferli Viðskipti erlent Kampavínsklúbbar, innherjasvik og nú meint skattsvik Viðskipti innlent Telur neytendur hafa unnið pyrrosarsigur í vaxtamálinu Viðskipti innlent Fasteignamarkaðurinn „kaupendamarkaður“ að mati fasteignasala Viðskipti innlent Getur tekið einstæða foreldra allt að átján ár að safna fyrir íbúð Viðskipti innlent Áföll í vinnu: Erfitt að sinna vinnu og jafnvel heimilishaldi Atvinnulíf Samstöðin tapaði fimmtíu milljónum Viðskipti innlent Kæra FIFA fyrir miðasölubrask fyrir HM á næsta ári Viðskipti erlent Seldu fyrir 634 milljónir og græddu 182 Viðskipti innlent Fleiri fréttir Kampavínsklúbbar, innherjasvik og nú meint skattsvik Telur neytendur hafa unnið pyrrosarsigur í vaxtamálinu Samstöðin tapaði fimmtíu milljónum Bara tala kynnti „Bare si det“ til leiks í Noregi Getur tekið einstæða foreldra allt að átján ár að safna fyrir íbúð Fasteignamarkaðurinn „kaupendamarkaður“ að mati fasteignasala Hagnaður minnkar um 1,5 milljarða milli ára Skynjar kvíða og ótta meðal starfsmanna Gengi Eimskips lækkar vegna bilunarinnar Fleiri hundruð kröfur og líklegt að óeðlilegum greiðslum verði rift Seldu fyrir 634 milljónir og græddu 182 Selja Adalvo og stjórnandi frá Alvotech fylgir Hanna María nýr forstöðumaður hjá ELKO Úrvinnslusjóður svarar Sorpu Eigandi Remax ákærður fyrir markaðsmisnotkun Grunnlán nær nú aðeins til helmings kaupverðs Íslandsbanki bætist í hópinn og gerir hlé á verðtryggðum lánveitingum Skipti bús Magnúsar tekin upp sextán árum frá þroti Ragnhildur til Datera Lagaleg óvissa og kaupendur byrjaðir að fá nei frá bankanum Steypti ég mér í algjöra glötun með lántökunni fyrir þremur árum? Lánveitendum vex Vaxtamálið í augum Gera hlé á veitingu verðtryggðra íbúðalána Gætu þurft að draga úr framleiðslu á Grundartanga Boeing 777-fraktþotur bætast í flota Atlanta Nathan & Olsen og Ekran verða Nathan Þórunn seld og tuttugu sagt upp Telja menningarframlag vinna gegn yfirlýstum tilgangi sínum Flugumferðarstjórar verði að sætta sig við sömu launahækkanir og aðrir Segir ótækt að fámennur hópur geti lokað landinu Sjá meira
Í úttektinni kemur fram að fyrirkomulagið sé útbreitt en útfærsla þess afar misjöfn, meira að segja milli áþekkra stofnana. Á meðan níu af hverjum tíu ríkisstofnunum greiða starfsfólki svokallaða fasta yfirvinnu eru 22 sem greiða engum starfsmanni fyrir slíkt. Þá greiða jafn margar stofnanir 1-10 prósentum starfsfólks fasta yfirvinnu og fimmtán sem greiða yfir 90 prósent af starfsfólki fasta yfirvinnu. Torveldi launasamanburð Föst yfirvinna byggi á ákvörðunum stofnana sem meta hvort starfsskyldur starfsmanna krefjist vinnuframlags umfram hefðbundinn vinnutíma og greiði þeim þá fasta yfirvinnu óháð því hvort hún sé unnin eða ekki. Þetta fyrirkomulag sé algengt hjá ríkisstofnunum en að sögn Viðskiptaráðs greiðir 51 stofnun meira en helmingi starfsfólks fasta yfirvinnu. „Árið 2024 var föst yfirvinna að meðaltali 17,4 stundir á mánuði hjá starfsmönnum ríkisins sem fengu greidd yfirvinnu. Þetta mikla magn fastrar yfirvinnu í bland við útbreiðslu fyrirkomulagsins torveldar launasamanburð hjá ríkinu. Það á sérstaklega við í tilfelli samanburðar grunnlauna milli ríkisins og almenna vinnumarkaðarins, þar sem föst yfirvinna tíðkast ekki á þeim síðarnefnda.“ Algengast í ráðuneytum Þá segir enn fremur í úttekt Viðskiptaráðs að föst yfirvinna sé algengust hjá ráðuneytum og stjórnsýslustofnunum. Fyrirkomulagið geti þó verið misjafnt eftir tegundum stofnana og sé til dæmis sjaldgæfast í heilbrigðisstofnunum, þjónustustofnunum og meðal sýslumanna. Svör fjármála- og efnahagsráðuneytisins gefi til kynna að 29 prósent starfsmanna stofnana sé ekki unnt að sinna þeim verkefnum sem starfslýsing þeirra gerir ráð fyrir innan hefðbundins vinnutíma. Á sama tíma sé þessi vinna ekki tímamæld líkt og hefðbundin yfirvinna. Tvö ráðuneyti greiði nær öllum fasta yfirvinnu Í úttekt Viðskiptaráðs kemur fram að í öllum ráðuneytum fái yfir 70 prósent starfsfólks greitt fyrir fasta yfirvinnu. Hlutfallið sé hæst í félags- og húsnæðismálaráðuneytinu þar sem 96 prósent starfsmanna fái greitt fyrir fasta yfirvinnu. Þar á eftir komi dómsmálaráðuneytið, þar sem hlutfallið er 94 prósent. Hlutfallið er lægst í atvinnuvegaráðuneytinu, þar sem 74 prósent fá greitt fyrir fasta yfirvinnu. Þá kemur fram að utanríkisráðuneytið er eina ráðuneytið sem borgi starfsfólki sínu tímamælda yfirvinnu í einhverjum mæli. Tæplega 20 prósent starfsfólks þar fái greidda tímamælda yfirvinnu, en í öðrum ráðuneytum er það hlutfall undir 2 prósent. Þannig sé nær öll yfirvinna sem greitt er fyrir í ráðuneytunum föst og ótímamæld. Sjö stofnanir greiði yfir 100 prósent starfsfólks yfirvinnu Fram kemur í úttekt Viðskiptaráðs að á sjö stofnunum fari samtala fastrar og tímamældrar vinnu yfir 100 prósent. Út frá því megi álykta að hluti starfsmanna þessara stofnana fái greidd bæði fasta og tímamælda yfirvinnu. Það þýði að mögulegt sé að viðkomandi fái greitt tvöfalda yfirvinnu fyrir sama vinnuframlag þar sem önnur tegund yfirvinnunnar er ekki mæld. Um þriðjungur starfsmanna Hagstofu Íslands fá greidda bæði fasta yfirvinnu og tímamælda yfirvinnu. Í tilfelli Geislavarna ríkisins er hlutfall þeirra sem fá greitt fyrir bæði fasta og tímamælda yfirvinnu tæp 14%. Föst yfirvinna misjöfn milli sambærilegra stofnana Þá segir í úttektinni að hjá lögregluembættunum fái þrefalt fleiri greidda fasta yfirvinnu þar sem hún sé mest, samanborið við þar sem hún er minnst. Hjá lögreglunni í Vestmannaeyjum sé 89 prósent starfsfólks með fasta greidda yfirvinnu en hlutfallið aðeins 24 prósent hjá lögreglunni á Vestfjörðum. Því sé fyrirkomulag fastrar yfirvinnu afar misjafnt jafnvel þótt eðli stofnananna sé nokkurn veginn hið sama. Því sé mikið ósamræmi í útfærslu fyrirkomulagsins. Tímabært að breyta Viðskiptaráð segist telja tímabært að leggja niður fyrirkomulag fastrar yfirvinnu og greiða einungis fyrir tímamælda yfirvinnu. Þannig mætti útrýma þeim göllum sem fylgja fyrirkomulaginu sem einkum séu þrír. „Í fyrsta lagi er föst yfirvinna notuð sem falin launauppbót. Í öðru lagi getur hún falið í sér óeðlilega mismunum þar sem sumir vinna fyrir greiddri yfirvinnu á meðan aðrir gera það ekki. Í þriðja lagi er mikið misræmi í útfærslu fyrirkomulagsins milli stofnanna, jafnvel þeirra sem sinna sömu þjónustu. Með breyttu fyrirkomulagi mætti tryggja aukið jafnræði og gagnsæi, bæði innan stofnana og milli stofnana.“ Er tekið fram í úttektinni að áður hafi verið bent á galla fyrirkomulagsins, meðal annars af lögfræðingi Læknafélags Íslands sem skrifað hafi í Læknablaðið: „Almennt má segja að samningar um yfirvinnu á föstum forsendum séu óheppilegir. Þeir fela í sér óeðlilega mismunun og minnka gegnsæi og skýrleika í launaákvörðun.“ Þá vísar Viðskiptaráð til endurskoðunarskýrslu Ríkisendurskoðunar þar sem segir að ljóst sé að föst yfirvinna sé notuð til að hækka grunnlaun starfsmanna með óskýrum og ógagnsæjum hætti. Sem dæmi hafi stofnanir með mikla fasta yfirvinnu gefið þær skýringar að „stofnanasamningar starfsmanna ríkisins væru of þröngir og því yrði að brúa bilið milli raunverulegra launa og launa samkvæmt kjara- og stofnanasamningum með þessum hætti.“ Föst yfirvinna hafi aukist þvert á markmið eldri kjarasamninga. Um 75 prósent stofnana greiddu starfsfólki fyrir fasta yfirvinnu árið 2009 en hlutfallið var 90 prósent árið 2024. Í kjarasamningum árið 2006 hafi verið stefnt að því að þessar greiðslur rynnu inn í sameiginlega launatöflu en ljóst sé að það hafi mistekist.
Stjórnsýsla Vinnumarkaður Kjaramál Rekstur hins opinbera Mest lesið Heimilin þurfi að undirbúa sig fyrir að það reyni á svigrúm þeirra Neytendur Þrír Kaupþingsstjórar sektaðir í Lúxemborg eftir fimmtán ára málaferli Viðskipti erlent Kampavínsklúbbar, innherjasvik og nú meint skattsvik Viðskipti innlent Telur neytendur hafa unnið pyrrosarsigur í vaxtamálinu Viðskipti innlent Fasteignamarkaðurinn „kaupendamarkaður“ að mati fasteignasala Viðskipti innlent Getur tekið einstæða foreldra allt að átján ár að safna fyrir íbúð Viðskipti innlent Áföll í vinnu: Erfitt að sinna vinnu og jafnvel heimilishaldi Atvinnulíf Samstöðin tapaði fimmtíu milljónum Viðskipti innlent Kæra FIFA fyrir miðasölubrask fyrir HM á næsta ári Viðskipti erlent Seldu fyrir 634 milljónir og græddu 182 Viðskipti innlent Fleiri fréttir Kampavínsklúbbar, innherjasvik og nú meint skattsvik Telur neytendur hafa unnið pyrrosarsigur í vaxtamálinu Samstöðin tapaði fimmtíu milljónum Bara tala kynnti „Bare si det“ til leiks í Noregi Getur tekið einstæða foreldra allt að átján ár að safna fyrir íbúð Fasteignamarkaðurinn „kaupendamarkaður“ að mati fasteignasala Hagnaður minnkar um 1,5 milljarða milli ára Skynjar kvíða og ótta meðal starfsmanna Gengi Eimskips lækkar vegna bilunarinnar Fleiri hundruð kröfur og líklegt að óeðlilegum greiðslum verði rift Seldu fyrir 634 milljónir og græddu 182 Selja Adalvo og stjórnandi frá Alvotech fylgir Hanna María nýr forstöðumaður hjá ELKO Úrvinnslusjóður svarar Sorpu Eigandi Remax ákærður fyrir markaðsmisnotkun Grunnlán nær nú aðeins til helmings kaupverðs Íslandsbanki bætist í hópinn og gerir hlé á verðtryggðum lánveitingum Skipti bús Magnúsar tekin upp sextán árum frá þroti Ragnhildur til Datera Lagaleg óvissa og kaupendur byrjaðir að fá nei frá bankanum Steypti ég mér í algjöra glötun með lántökunni fyrir þremur árum? Lánveitendum vex Vaxtamálið í augum Gera hlé á veitingu verðtryggðra íbúðalána Gætu þurft að draga úr framleiðslu á Grundartanga Boeing 777-fraktþotur bætast í flota Atlanta Nathan & Olsen og Ekran verða Nathan Þórunn seld og tuttugu sagt upp Telja menningarframlag vinna gegn yfirlýstum tilgangi sínum Flugumferðarstjórar verði að sætta sig við sömu launahækkanir og aðrir Segir ótækt að fámennur hópur geti lokað landinu Sjá meira