Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar 17. júlí 2025 12:03 Undanfarin misseri hefur því verið haldið fram af starfsfólki heilbrigðisstofnana hér á landi að notkun tóbakslauss nikótíns ein og sér leiði til alvarlegra langvinnra sjúkdóma. Þessar fullyrðingar eru ekki studdar af vísindalegum staðreyndum. Rannsóknir sýna að nikótín, þótt vissulega ávanabindandi sé, valdi ekki krabbameini, lungnasjúkdómum, hjartasjúkdómum eða heilablóðfalli. Þau hættulegu efni sem sígarettur innihalda, svo sem tjara, arsenik og önnur eiturefni í brennandi tóbaki, eru ábyrg fyrir þessum sjúkdómum, þegar þeir koma upp, ekki nikótínið eitt og sér. Nikótín sem verkfæri til skaðaminnkunar Í áratugi hefur tóbakslaust nikótín verið notað með góðum árangri í formi tyggjós eða plástra til að aðstoða fólk við að hætta að nota tóbak. Þetta hefur skilað mælanlega betri heilsu fólks og dregið úr tóbakstengdum sjúkdómum. Dæmi má taka frá Svíþjóð þar sem nýgengi krabbameins meðal karla hefur dregist saman á sama tíma og reykingar hafa minnkað verulega. Alþjóðleg heilbrigðisvísindasamfélög, heilbrigðisstofnanir og krabbameinssamtök eru samhljóða í þeirri skoðun að verulegur munur sé bæði á stigi og eðli áhættunnar við að reykja sígarettur og nota tóbakslausar nikótínvörur svo sem rafrettur og nikótínpúða. Rannsóknir benda jafnframt til þess að þessar vörur séu svipað skaðlitlar og tóbakslaus nikótínlyf, sem þegar eru samþykkt sem heilbrigðisvörur. Samfélagslegur ávinningur staðreyndanna Samkvæmt nýlegri skýrslu frá Norrænu velferðarmiðstöðinni nota um 33% íslenskra ungmenna á aldrinum 18–24 ára tóbakslausa nikótínpúða, sem er hæsta hlutfall meðal Norðurlandanna. Á hinn bóginn er tóbaksnotkun meðal ungs fólks á Íslandi með því lægsta sem þekkist í þessum löndum. Á síðasta ári var Svíþjóð fyrsta landið til þess að ná því markmiði að geta talist reyklaust með reykingartíðni undir 5%, sem er viðmið sett er af Alþjóðlegu Heilbrigðisstofnuninni. Ísland getur gert ennþá betur og orðið fyrsta tóbakslausa landið, þar sem reykingar mælast nú 5,6% og hlutfall þeirra sem tekur tóbak í vör er 1,3%. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Lýðheilsustofnunar Noregs (Folkehelseinstituttet) frá 2019 leiðir færsla frá tóbaksreykingum yfir í skaðaminni nikótínvörur til umtalsverðs ávinnings fyrir heilsu samfélagsins í heild. Í skýrslunni er jafnframt hvatt til sérstakrar rannsóknar á tregðu heilbrigðisyfirvalda til að leiðrétta algengan misskilning um hættu slíkrar notkunar, þar sem yfirvöld viti að villandi upplýsingagjöf hafi verið við lýði um langa hríð. Tóbakslausar vörur eru ekki tóbak – lagaleg aðgreining nauðsynleg Ljóst er að rafrettur og nikótínpúðar innihalda ekki tóbak og ættu því ekki að falla undir sömu skilgreiningu og tóbak í lögum. Að setja slíkar vörur undir sama hatt og brennanlegt tóbak eða munntóbak er ekki aðeins villandi heldur getur það dregið úr árangri skaðaminnkunar í samfélaginu. Slík skekkja í löggjöf getur einnig leitt til þess að einstaklingar sem treysta á nikótínlausar vörur til að komast út úr reykingum, missi aðgengi að þeim. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hvetur aðildarríki sín til að hækka skatta á tóbak, áfengi og sykraða drykki um 50% eða meira til að draga úr heilsufarslegum skaða og bæta lýðheilsu. Engin slík hvatning var sett fram varðandi tóbakslausar nikótínvörur, og gera má ráð fyrir að það undirstriki þá afstöðu stofnunarinnar að slíkar vörur falli ekki undir sama flokk og hefðbundið tóbak. Áskorun til stjórnvalda Bann við markaðssetningu til barna er þegar í gildi. Allar umbúðir þurfa að fara í gegnum umsóknarferli og þarfnast samþykkis opinbers eftirlitsaðila áður en þær eru markaðssettar. Það sem vantar hins vegar upp á í dag er virkt, árangursdrifið og gagnsætt eftirlit sem tryggir að tilgangur laganna: að vernda börn og ungmenni, nái fram að ganga í reynd. Ég skora á heilbrigðisráðuneytið að grípa til aðgerða: styrkja eftirfylgni, skilgreina verkferla og tryggja að eftirlitsaðilar hafi nauðsynlegar heimildir, úrræði og ábyrgð til að framfylgja lögunum. Það er ekki ásættanlegt að vernd barna byggi á góðum fyrirætlunum en veikburða framkvæmd. Jafnframt hvet ég stjórnvöld og Landlæknisembættið til að ráðast í óháða, gagnsæja og faglega úttekt á áhrifum tóbakslausra nikótínvara á neytendur tóbaks á Íslandi. Slík greining sem byggir á staðreyndum, ekki hræðsluáróðri ætti að leggja mat á raunverulegan samfélagslegan og efnahagslegan ávinning skaðaminnkandi leiða. Ef niðurstöður sýna að slíkar vörur hjálpa fólki að hætta að nota tóbaksvörur, ættu stjórnvöld að nýta þær sem tæki í baráttunni við tóbakið – ekki bæla þær niður með geðþóttaákvörðunum. Að setja allar tóbakslausar nikótínvörur undir sama hatt og tóbak, eins og núverandi tillögur heilbrigðisráðherra gefa til kynna, væri bæði skaðlegt og ábyrgðarlaust því margir, sem áður voru háðir tóbaki, treysta á tóbakslausar nikótínvörur til þess að bæta líf sitt og heilsu. Fyrirhugaðar lagabreytingar heilbrigðisstjórnvalda og Landlæknisembættis gætu nefnilega hindrað fólk í að losna við tóbakið, skaðlegasta neysluformið. Gerum Ísland tóbakslaust! Höfundur er eigandi Duflands heildsölu, sem selur nikótínvörur. Heimildir: https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2020-0152.pdf https://radio4.dk/podcasts/radio4-morgen/tirsdag-d-12-november-kl-6-7 https://www.bt.dk/debat/joachim-b-vrider-armen-om-paa-kraeftens-bekaempelse-hvorfor-siger-i-ikke-det-her?gaa_at=eafs&gaa_n=ASWzDAindYNKmHQhO6m-mT2LXG3z_EOKgsNS0xRxqRTLoYntQ7wjssHZDAV3&gaa_ts=6840432b&gaa_sig=lHqz9Hlf51YyI5Qf6aJ31moLqQAPeNoP1X2a82PI421liODVxdce-Q1Uk6TyWNmlZoGQ5l3gDC92RHfatHr5rg%3D%3D https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/smoking-and-cancer/is-vaping-harmful https://www.nhs.uk/better-health/quit-smoking/ready-to-quit-smoking/vaping-to-quit-smoking/ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34034614/ httphttps://snusforumet.se/en/eu-tobacco-mortality-snus-a-major-factor-behind-swedens-low-rates/s://www.swedishmatch.com/Snus-and-health/Research-on-snus/Cancer/ https://pharmaceutical-journal.com/article/opinion/swedish-men-can-thank-snus-for-health https://nordicwelfare.org/publikationer/use-of-nicotine-products-among-youth-in-the-nordic-and-baltic-countries-an-overview/ Heimild: WHO – RÚV frétt 13. júlí 2025 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nikótínpúðar Mest lesið Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Skoðun Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Sjá meira
Undanfarin misseri hefur því verið haldið fram af starfsfólki heilbrigðisstofnana hér á landi að notkun tóbakslauss nikótíns ein og sér leiði til alvarlegra langvinnra sjúkdóma. Þessar fullyrðingar eru ekki studdar af vísindalegum staðreyndum. Rannsóknir sýna að nikótín, þótt vissulega ávanabindandi sé, valdi ekki krabbameini, lungnasjúkdómum, hjartasjúkdómum eða heilablóðfalli. Þau hættulegu efni sem sígarettur innihalda, svo sem tjara, arsenik og önnur eiturefni í brennandi tóbaki, eru ábyrg fyrir þessum sjúkdómum, þegar þeir koma upp, ekki nikótínið eitt og sér. Nikótín sem verkfæri til skaðaminnkunar Í áratugi hefur tóbakslaust nikótín verið notað með góðum árangri í formi tyggjós eða plástra til að aðstoða fólk við að hætta að nota tóbak. Þetta hefur skilað mælanlega betri heilsu fólks og dregið úr tóbakstengdum sjúkdómum. Dæmi má taka frá Svíþjóð þar sem nýgengi krabbameins meðal karla hefur dregist saman á sama tíma og reykingar hafa minnkað verulega. Alþjóðleg heilbrigðisvísindasamfélög, heilbrigðisstofnanir og krabbameinssamtök eru samhljóða í þeirri skoðun að verulegur munur sé bæði á stigi og eðli áhættunnar við að reykja sígarettur og nota tóbakslausar nikótínvörur svo sem rafrettur og nikótínpúða. Rannsóknir benda jafnframt til þess að þessar vörur séu svipað skaðlitlar og tóbakslaus nikótínlyf, sem þegar eru samþykkt sem heilbrigðisvörur. Samfélagslegur ávinningur staðreyndanna Samkvæmt nýlegri skýrslu frá Norrænu velferðarmiðstöðinni nota um 33% íslenskra ungmenna á aldrinum 18–24 ára tóbakslausa nikótínpúða, sem er hæsta hlutfall meðal Norðurlandanna. Á hinn bóginn er tóbaksnotkun meðal ungs fólks á Íslandi með því lægsta sem þekkist í þessum löndum. Á síðasta ári var Svíþjóð fyrsta landið til þess að ná því markmiði að geta talist reyklaust með reykingartíðni undir 5%, sem er viðmið sett er af Alþjóðlegu Heilbrigðisstofnuninni. Ísland getur gert ennþá betur og orðið fyrsta tóbakslausa landið, þar sem reykingar mælast nú 5,6% og hlutfall þeirra sem tekur tóbak í vör er 1,3%. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Lýðheilsustofnunar Noregs (Folkehelseinstituttet) frá 2019 leiðir færsla frá tóbaksreykingum yfir í skaðaminni nikótínvörur til umtalsverðs ávinnings fyrir heilsu samfélagsins í heild. Í skýrslunni er jafnframt hvatt til sérstakrar rannsóknar á tregðu heilbrigðisyfirvalda til að leiðrétta algengan misskilning um hættu slíkrar notkunar, þar sem yfirvöld viti að villandi upplýsingagjöf hafi verið við lýði um langa hríð. Tóbakslausar vörur eru ekki tóbak – lagaleg aðgreining nauðsynleg Ljóst er að rafrettur og nikótínpúðar innihalda ekki tóbak og ættu því ekki að falla undir sömu skilgreiningu og tóbak í lögum. Að setja slíkar vörur undir sama hatt og brennanlegt tóbak eða munntóbak er ekki aðeins villandi heldur getur það dregið úr árangri skaðaminnkunar í samfélaginu. Slík skekkja í löggjöf getur einnig leitt til þess að einstaklingar sem treysta á nikótínlausar vörur til að komast út úr reykingum, missi aðgengi að þeim. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hvetur aðildarríki sín til að hækka skatta á tóbak, áfengi og sykraða drykki um 50% eða meira til að draga úr heilsufarslegum skaða og bæta lýðheilsu. Engin slík hvatning var sett fram varðandi tóbakslausar nikótínvörur, og gera má ráð fyrir að það undirstriki þá afstöðu stofnunarinnar að slíkar vörur falli ekki undir sama flokk og hefðbundið tóbak. Áskorun til stjórnvalda Bann við markaðssetningu til barna er þegar í gildi. Allar umbúðir þurfa að fara í gegnum umsóknarferli og þarfnast samþykkis opinbers eftirlitsaðila áður en þær eru markaðssettar. Það sem vantar hins vegar upp á í dag er virkt, árangursdrifið og gagnsætt eftirlit sem tryggir að tilgangur laganna: að vernda börn og ungmenni, nái fram að ganga í reynd. Ég skora á heilbrigðisráðuneytið að grípa til aðgerða: styrkja eftirfylgni, skilgreina verkferla og tryggja að eftirlitsaðilar hafi nauðsynlegar heimildir, úrræði og ábyrgð til að framfylgja lögunum. Það er ekki ásættanlegt að vernd barna byggi á góðum fyrirætlunum en veikburða framkvæmd. Jafnframt hvet ég stjórnvöld og Landlæknisembættið til að ráðast í óháða, gagnsæja og faglega úttekt á áhrifum tóbakslausra nikótínvara á neytendur tóbaks á Íslandi. Slík greining sem byggir á staðreyndum, ekki hræðsluáróðri ætti að leggja mat á raunverulegan samfélagslegan og efnahagslegan ávinning skaðaminnkandi leiða. Ef niðurstöður sýna að slíkar vörur hjálpa fólki að hætta að nota tóbaksvörur, ættu stjórnvöld að nýta þær sem tæki í baráttunni við tóbakið – ekki bæla þær niður með geðþóttaákvörðunum. Að setja allar tóbakslausar nikótínvörur undir sama hatt og tóbak, eins og núverandi tillögur heilbrigðisráðherra gefa til kynna, væri bæði skaðlegt og ábyrgðarlaust því margir, sem áður voru háðir tóbaki, treysta á tóbakslausar nikótínvörur til þess að bæta líf sitt og heilsu. Fyrirhugaðar lagabreytingar heilbrigðisstjórnvalda og Landlæknisembættis gætu nefnilega hindrað fólk í að losna við tóbakið, skaðlegasta neysluformið. Gerum Ísland tóbakslaust! Höfundur er eigandi Duflands heildsölu, sem selur nikótínvörur. Heimildir: https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2020-0152.pdf https://radio4.dk/podcasts/radio4-morgen/tirsdag-d-12-november-kl-6-7 https://www.bt.dk/debat/joachim-b-vrider-armen-om-paa-kraeftens-bekaempelse-hvorfor-siger-i-ikke-det-her?gaa_at=eafs&gaa_n=ASWzDAindYNKmHQhO6m-mT2LXG3z_EOKgsNS0xRxqRTLoYntQ7wjssHZDAV3&gaa_ts=6840432b&gaa_sig=lHqz9Hlf51YyI5Qf6aJ31moLqQAPeNoP1X2a82PI421liODVxdce-Q1Uk6TyWNmlZoGQ5l3gDC92RHfatHr5rg%3D%3D https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/smoking-and-cancer/is-vaping-harmful https://www.nhs.uk/better-health/quit-smoking/ready-to-quit-smoking/vaping-to-quit-smoking/ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34034614/ httphttps://snusforumet.se/en/eu-tobacco-mortality-snus-a-major-factor-behind-swedens-low-rates/s://www.swedishmatch.com/Snus-and-health/Research-on-snus/Cancer/ https://pharmaceutical-journal.com/article/opinion/swedish-men-can-thank-snus-for-health https://nordicwelfare.org/publikationer/use-of-nicotine-products-among-youth-in-the-nordic-and-baltic-countries-an-overview/ Heimild: WHO – RÚV frétt 13. júlí 2025
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar