Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar 3. júlí 2025 08:02 Við hrun Sovétríkjanna, urðu til svo kallaðir „ólígarkar“ í Rússlandi. Viðskiptamenn, (mafíuósar), nýttu sér óreiðuna sem myndaðist, klíku, mútur og allskyns löglegar og ólögleiðar leiðir, til að komast yfir olíu-og gasauðlindir Rússlands. Þessir kallar urðu moldríkir auðjöfrar á einkavæðingu náttúruauðlinda landsins á kostnað alþýðunnar nánast á einni nóttu. Hér á landi, eru „ólíugarkar“ okkar, örfáar fjölskyldur sem hafa auðgast ævintýrlega á skömmum tíma. Auður þeirra hefur orðið til vegna „einka“ aðgangs þeirra að sjávarauðlindum þjóðarinnar sem stjórnvöld færðu þeim. Við köllum okkar „ólígarka“; kvótakónga. Þetta er fólk hefur ekki gert neitt ólöglegt, einfaldlega náð að nýta sér kerfið vel. Kerfi sem löggjafinn hannaði og skipulagði. Við þurftum enga allsherjar upplausn til að koma sjávarauðlindum þjóðarinnar á fárra hendur; Misvitrir pólitískusar dugðu til. Og, þeir komu kerfinu á í nafni ofveiði. Sem sagan sýnir að var eitt allsherjar „skam“.Allar fullyrðingar um ofveiði hafa reynst bull. Þorskstofninn er t.d. ekkert stærri nú en áður en kerfið var sett á. Aflinn var samt amk 50% meiri en í dag. Afhverju skyldi það vera? Lá eitthvað annað að baki kvótasetningu en það að sporna gegn ofveiði? Afhverju er er þorskaflinn ekki meiri eftir rúmlega 40 ára ráðgjöf Hafró? Um 200 þús tonn sem áður var nær 400 þús tonn áratugum saman. Fjármagn flæðir úr landi Þeir sem mest hafa grætt á kvótakerfinu eru milljarðamæringar á íslenska vísu. Það sem meira er, þeim hefur tekist að fara með ómælt fjármagn úr landi, sem þeir nýta í eigin þágu. Þetta er staðreynd sem lítið er fjallað um. Í den þegar ég fór erlendis til að gera fisksölusamninga, þá var alltaf samið um hversu mikið ætti að gefa upp og senda heim, og svo hvað ætti að vera eftir úti. Þá var fisksala ekki í höndum útgerðar- og fiskvinnslu, heldur sérstakra útflutningsaðila. Nú hafa stæstu kvótakóngarnir alla þræði í hendi sér; útgerð, vinnslu og sölu, og í lófa lagið að haga bókhaldinu eftir þörfum eða svo til. Og, það er allt samkvæmt leikreglum sem stjórnvöld hafa sett. Mikill gróði af sameiginlegum auðlindum þjóðarinnar streymir úr landi. Í mínum huga er það algjör tímaeyðsla að rífast endalaust um kvótakerfið. Vandséð að það verði gerðar meiriháttar breytingar á því. Þingheimur snarruglast við það eitt að ræða gjöld af einkaleyfi þeirra sem nýta sjávarauðlindir okkar. Það þarf að skoða hvernig gefið er; hver heildar veiðiráðgjöfin er og afhverju. Áratugum saman hafa stjórnvöld sýnt algjört tómlæti á meðan ríkisstofnun er leyft að ráðskast með sjávarauðlindir landsmanna, ábyrgðarlaust. Ríkisstjórn eftir ríkisstjórn hefur vanrækt skyldu sína. Aðaltilgangur fiskveiðistjórnunarkerfisins var að byggja upp nytjastofna, svo þeir gæfu amk sama og eða meira af sér en áður en kerfið var sett á. Það er kallað „sjálfbærni“. Það hefur algjörlega mistekist. Um það verður ekki deilt. Helstu nytjastofnar eru að gefa minna af sér en áður. Verðmætir stofnar hafa hrunið sökum rangra ráðgjafar og vistkerfi sjávar hér við land er mun verr á sig komið en fyrr. Sagan lýgur ekki, staðreyndir tala sínu máli. Allar tölulegar upplýsingar staðfesta árangursleysið, ég hef áður birt ýmsar tölur úr skýrslum Hafró, sem staðfesta mál mitt. Ráðamenn hafa horft upp á það gagnrýnislaust, ekki lyft litla fingri til að sinna eftirlitsskyldu sinni. Það er óþolandi fyrir landsmenn, að ekki sé betur hugað að auðlindum okkar. Allar helstu kenningar Hafró hafa verið afsannaðar – staðreynd. Hafró er tíðrætt um að umhverfisbreytingar séu stóri þátturinn í lélegum árangri. Engin getur með vissu sannreynt hversu mikilar umhverfisbreytingarnar hafa verið umfram náttúrulegar sveiflur. En það liggur fyrir, að dapur árangur Hafró varðandi ráðgjöf til stjórnvalda, á sér rætur löngu áður en farið var að tala um umhverfisbreytingar. Eitt stærsta hagsmunamál þjóðarinnar er að gerð verði allsherjar úttekt á starfsemi Hafró. Það er löngu tímabært. Það ætti að vera krafa landsmanna, eigenda sjávarauðlindana að sú úttekt fari fram. Það eru gífurlegir hagsmunir í húfi fyrir þjóðina. Á tímum gífurlegra tækniframfara situr Hafró eftir með aðferðir til stofnstærðarmælinga sem ekki hafa verið uppfærðar á tímum mikilla tækniframfara. Til að meta stærðir fiskistofna hefur stofnunin í grunninn notað sömu aðferð í rúm 40 ár. Gróflega hefur stofnunin þurft að gera leiðréttingar á stofnstærðarmati þorsks einu sinni á áratug, sem nemur 300-500 þús tonnum. Ein af grundvallar kenningum Hafró um stækkun veiðistofna, er sú að því stærri sem hrygningarstofn er, því meiri nýliðun verði í stofninum. Þetta er kenning sem Hafró hefur unnið eftir áratugum saman. Þessi kenning hefur reynst kolröng, ekkert samband er milli stærð hrygningarstofns og nýliðunar. Í öllum stofnstæðrarmælingum og úrteikningum, gefur Hafró sér að náttúrlegt dánarhlutfall sé 0,2. Það eigi við um alla stofna og öll aldurstímabil. Þessi stuðull er rangur, og skekkir alla útreikninga við stofnstærðarmælingar. Það er ekki hægt að ganga út frá að náttúrulegur dánarstuðull, sé einver fasti eins og Hafró gerir. Stofnstærðir eru reiknaðar út frá fiski 3ja ára og eldri. Einfaldlega vegna þess að allt of lítið er vitað um ástand og stærðir stofna á fyrstu 2-3 árum æviskeiðsins. Hér er um grundvallarmál þegar stærð nytjastofna er fundin út. Eitt umdeildasta atriðið við aðferðarfræði Hafró, er að í hana skortir vistfræðilega nálgun. Ráðgjöfin þarf að taka tillit til áhrifa veiða viðkomandi stofns á vistkerfið í heild, en ráðgjöf Hafró hefur verið einskorðuð við hvern fiskistofn fyrir sig án tillits til heildaráhrifa. Þetta á t.d. við loðnuráðgjöfina, en loðnan mikilvægasta fisktegdund vistkerfisins við Ísland. Vöntun á loðnu í vistkerfið getur leitt til algjörs hruns nytjastofna, þar sem engin tegund kemur í stað loðnu. Ráðgjöf Hafró hefur leitt til hruns loðnustofnsins, staðreynd sem stofnunin gengst ekki við þrátt fyrir viðvarandi loðnubrest. Þjóðin á skilið að stjórnvöld ræki nú skyldu sína og láti fara fram faglega úttekt á ráðgjöf Hafró, sem hefur í yfir 40 ár verið eins og ósnertanlegt ríki í ríkinu. Höfundur er útgerðartæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um nægjusemi í heimi neyslubrjálæðis Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Við hrun Sovétríkjanna, urðu til svo kallaðir „ólígarkar“ í Rússlandi. Viðskiptamenn, (mafíuósar), nýttu sér óreiðuna sem myndaðist, klíku, mútur og allskyns löglegar og ólögleiðar leiðir, til að komast yfir olíu-og gasauðlindir Rússlands. Þessir kallar urðu moldríkir auðjöfrar á einkavæðingu náttúruauðlinda landsins á kostnað alþýðunnar nánast á einni nóttu. Hér á landi, eru „ólíugarkar“ okkar, örfáar fjölskyldur sem hafa auðgast ævintýrlega á skömmum tíma. Auður þeirra hefur orðið til vegna „einka“ aðgangs þeirra að sjávarauðlindum þjóðarinnar sem stjórnvöld færðu þeim. Við köllum okkar „ólígarka“; kvótakónga. Þetta er fólk hefur ekki gert neitt ólöglegt, einfaldlega náð að nýta sér kerfið vel. Kerfi sem löggjafinn hannaði og skipulagði. Við þurftum enga allsherjar upplausn til að koma sjávarauðlindum þjóðarinnar á fárra hendur; Misvitrir pólitískusar dugðu til. Og, þeir komu kerfinu á í nafni ofveiði. Sem sagan sýnir að var eitt allsherjar „skam“.Allar fullyrðingar um ofveiði hafa reynst bull. Þorskstofninn er t.d. ekkert stærri nú en áður en kerfið var sett á. Aflinn var samt amk 50% meiri en í dag. Afhverju skyldi það vera? Lá eitthvað annað að baki kvótasetningu en það að sporna gegn ofveiði? Afhverju er er þorskaflinn ekki meiri eftir rúmlega 40 ára ráðgjöf Hafró? Um 200 þús tonn sem áður var nær 400 þús tonn áratugum saman. Fjármagn flæðir úr landi Þeir sem mest hafa grætt á kvótakerfinu eru milljarðamæringar á íslenska vísu. Það sem meira er, þeim hefur tekist að fara með ómælt fjármagn úr landi, sem þeir nýta í eigin þágu. Þetta er staðreynd sem lítið er fjallað um. Í den þegar ég fór erlendis til að gera fisksölusamninga, þá var alltaf samið um hversu mikið ætti að gefa upp og senda heim, og svo hvað ætti að vera eftir úti. Þá var fisksala ekki í höndum útgerðar- og fiskvinnslu, heldur sérstakra útflutningsaðila. Nú hafa stæstu kvótakóngarnir alla þræði í hendi sér; útgerð, vinnslu og sölu, og í lófa lagið að haga bókhaldinu eftir þörfum eða svo til. Og, það er allt samkvæmt leikreglum sem stjórnvöld hafa sett. Mikill gróði af sameiginlegum auðlindum þjóðarinnar streymir úr landi. Í mínum huga er það algjör tímaeyðsla að rífast endalaust um kvótakerfið. Vandséð að það verði gerðar meiriháttar breytingar á því. Þingheimur snarruglast við það eitt að ræða gjöld af einkaleyfi þeirra sem nýta sjávarauðlindir okkar. Það þarf að skoða hvernig gefið er; hver heildar veiðiráðgjöfin er og afhverju. Áratugum saman hafa stjórnvöld sýnt algjört tómlæti á meðan ríkisstofnun er leyft að ráðskast með sjávarauðlindir landsmanna, ábyrgðarlaust. Ríkisstjórn eftir ríkisstjórn hefur vanrækt skyldu sína. Aðaltilgangur fiskveiðistjórnunarkerfisins var að byggja upp nytjastofna, svo þeir gæfu amk sama og eða meira af sér en áður en kerfið var sett á. Það er kallað „sjálfbærni“. Það hefur algjörlega mistekist. Um það verður ekki deilt. Helstu nytjastofnar eru að gefa minna af sér en áður. Verðmætir stofnar hafa hrunið sökum rangra ráðgjafar og vistkerfi sjávar hér við land er mun verr á sig komið en fyrr. Sagan lýgur ekki, staðreyndir tala sínu máli. Allar tölulegar upplýsingar staðfesta árangursleysið, ég hef áður birt ýmsar tölur úr skýrslum Hafró, sem staðfesta mál mitt. Ráðamenn hafa horft upp á það gagnrýnislaust, ekki lyft litla fingri til að sinna eftirlitsskyldu sinni. Það er óþolandi fyrir landsmenn, að ekki sé betur hugað að auðlindum okkar. Allar helstu kenningar Hafró hafa verið afsannaðar – staðreynd. Hafró er tíðrætt um að umhverfisbreytingar séu stóri þátturinn í lélegum árangri. Engin getur með vissu sannreynt hversu mikilar umhverfisbreytingarnar hafa verið umfram náttúrulegar sveiflur. En það liggur fyrir, að dapur árangur Hafró varðandi ráðgjöf til stjórnvalda, á sér rætur löngu áður en farið var að tala um umhverfisbreytingar. Eitt stærsta hagsmunamál þjóðarinnar er að gerð verði allsherjar úttekt á starfsemi Hafró. Það er löngu tímabært. Það ætti að vera krafa landsmanna, eigenda sjávarauðlindana að sú úttekt fari fram. Það eru gífurlegir hagsmunir í húfi fyrir þjóðina. Á tímum gífurlegra tækniframfara situr Hafró eftir með aðferðir til stofnstærðarmælinga sem ekki hafa verið uppfærðar á tímum mikilla tækniframfara. Til að meta stærðir fiskistofna hefur stofnunin í grunninn notað sömu aðferð í rúm 40 ár. Gróflega hefur stofnunin þurft að gera leiðréttingar á stofnstærðarmati þorsks einu sinni á áratug, sem nemur 300-500 þús tonnum. Ein af grundvallar kenningum Hafró um stækkun veiðistofna, er sú að því stærri sem hrygningarstofn er, því meiri nýliðun verði í stofninum. Þetta er kenning sem Hafró hefur unnið eftir áratugum saman. Þessi kenning hefur reynst kolröng, ekkert samband er milli stærð hrygningarstofns og nýliðunar. Í öllum stofnstæðrarmælingum og úrteikningum, gefur Hafró sér að náttúrlegt dánarhlutfall sé 0,2. Það eigi við um alla stofna og öll aldurstímabil. Þessi stuðull er rangur, og skekkir alla útreikninga við stofnstærðarmælingar. Það er ekki hægt að ganga út frá að náttúrulegur dánarstuðull, sé einver fasti eins og Hafró gerir. Stofnstærðir eru reiknaðar út frá fiski 3ja ára og eldri. Einfaldlega vegna þess að allt of lítið er vitað um ástand og stærðir stofna á fyrstu 2-3 árum æviskeiðsins. Hér er um grundvallarmál þegar stærð nytjastofna er fundin út. Eitt umdeildasta atriðið við aðferðarfræði Hafró, er að í hana skortir vistfræðilega nálgun. Ráðgjöfin þarf að taka tillit til áhrifa veiða viðkomandi stofns á vistkerfið í heild, en ráðgjöf Hafró hefur verið einskorðuð við hvern fiskistofn fyrir sig án tillits til heildaráhrifa. Þetta á t.d. við loðnuráðgjöfina, en loðnan mikilvægasta fisktegdund vistkerfisins við Ísland. Vöntun á loðnu í vistkerfið getur leitt til algjörs hruns nytjastofna, þar sem engin tegund kemur í stað loðnu. Ráðgjöf Hafró hefur leitt til hruns loðnustofnsins, staðreynd sem stofnunin gengst ekki við þrátt fyrir viðvarandi loðnubrest. Þjóðin á skilið að stjórnvöld ræki nú skyldu sína og láti fara fram faglega úttekt á ráðgjöf Hafró, sem hefur í yfir 40 ár verið eins og ósnertanlegt ríki í ríkinu. Höfundur er útgerðartæknir.
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar
Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar
Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun