5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 3. júlí 2025 06:02 Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm Skoðun Skoðun Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm skrifar Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson skrifar Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir skrifar Skoðun Sótt að hagsmunum atvinnulausra Steinar Harðarson skrifar Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gefum íslensku séns – að tala íslensku við alla Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar Sjá meira
Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar
Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar
Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar
Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar
Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar
Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar