Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar 23. maí 2025 13:02 Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Sjá meira
Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun