Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir, Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir og Sandra Dís Sigurðardóttir skrifa 27. apríl 2025 21:00 Kæri heilbrigðisráðherra, Við stöndum frammi fyrir alvarlegri og vaxandi áskorun í geðheilbrigðismálum. Mikilvægum úrræðum er lokað, biðlistar lengjast, fólk fær í mörgum tilfellum ekki þjónustu fyrr en það er komið í mikinn vanda og heilbrigðisstarfsfólk vinnur við sífelldan niðurskurð og auknar kröfur. Þrátt fyrir stefnur í geðheilbrigðismálum, aðgerðaráætlun til ársins 2027 og margítrekuð loforð, nú síðast í stefnuyfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar virðast breytingar ekki ganga eftir. Í stað þess að fyrirbyggja vanda, vinnur kerfið oftast við að slökkva elda og það kostar okkur dýrmæt lífsgæði og mikinn fjárhagslegan og samfélagslegan kostnað. Geðheilbrigðisþjónusta á ekki að vera undirflokkur heilbrigðiskerfisins. Hún er mikilvægur og ómissandi hluti af heilbrigðiskerfinu rétt eins og meðferð við líkamlegum veikindum. Ef fólk fær ekki viðeigandi aðstoð þegar þörf er á getur það haft alvarlegar afleiðingar, bæði fyrir einstaklinga, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild. Hvað er iðjuþjálfun og hvers vegna skiptir hún máli? Iðjuþjálfar ljúka fjögurra ára háskólanámi í heilbrigðisvísindum sem er einungis kennt við Háskólann á Akureyri. Námið skiptist í þriggja ára BSc. nám og eins árs starfsréttindanám til diplómu á meistarastigi. Starfsheitið iðjuþjálfi er lögverndað og veitt af Embætti landlæknis. Þeir starfa samkvæmt lögum um heilbrigðisstarfsmenn nr. 34/2012. Sérhæfing iðjuþjálfa felur í sér að styðja fólk við að takast á við daglegt líf og auka þátttöku í merkingarbærri iðju, þ.e. athöfnum sem skipta einstaklinginn máli, hvort sem það er sjálfsumönnun, vinna, nám, félagslíf, tómstundir eða hlutverk innan fjölskyldu og samfélags. Iðjuþjálfar á öllum stigum geðheilbrigðisþjónustu Það vekur áhyggjur okkar hversu fáir iðjuþjálfar starfa á fyrsta og öðru stigi geðheilbrigðisþjónustu, þar sem lögð er áhersla á forvarnir og snemmtæka íhlutun. Á þriðja stigi geðheilbrigðisþjónustu, þar sem unnið er með alvarleg veikindi og flókna þjónustuþörf gegna iðjuþjálfar mikilvægu hlutverki, bæði á Landspítalanum og á Sjúkrahúsinu á Akureyri þar sem iðjuþjálfun á sér langa sögu. Þeir einstaklingar sem leita sér þar aðstoðar hafa oft þegar farið í gegnum fyrsta og annað stig þjónustunnar án þess að ná nægum bata. Á Landspítalanum og Sjúkrahúsinu á Akureyri hafa iðjuþjálfar starfað í áraraðir með skjólstæðingum að því að viðhalda og endurheimta færni í daglegu lífi, auka virkni og styðja við þátttöku í samfélaginu. Þeir leiða hópmeðferðir, veita einstaklingsviðtöl, leggja mat á umhverfi skjólstæðinga og undirbúa þá fyrir útskrift með aukið sjálfstæði og lífsgæði að leiðarljósi. En til þess að ná raunverulegum árangri í geðheilbrigðisþjónustu þarf að tryggja að iðjuþjálfar séu sýnilegir og virkir þátttakendur á öllum stigum þjónustunnar, ekki síst á fyrsta og öðru stigi. Með því að hafa aðkomu iðjuþjálfa snemma í ferlinu, til dæmis á heilsugæslu, í leik- og grunnskólum, félagsþjónustu og öðrum forvarnartengdum vettvöngum, skapast tækifæri til að grípa fólk áður en vandi eykst. Hvað er snemmtæk íhlutun? Snemmtæk íhlutun í geðheilbrigðisþjónustu felur í sér að veita stuðning og úrræði á fyrstu stigum geðrænna áskoranna, áður en þau verða alvarleg eða langvarandi. Þetta á við um bæði börn, ungmenni og fullorðna sem sýna fyrstu einkenni eins og kvíða, depurð, streitu eða félagslega einangrun. Snemmtæk íhlutun iðjuþjálfa getur skilað verulegum heilsuhagfræðilegum ávinningi, þar sem hún getur dregið úr líkum á að einstaklingar þurfi bráða- eða innlagnarþjónustu á þriðja stigi geðheilbrigðisþjónustu, sem er mun kostnaðarsamari. Með því að grípa snemma inn í má auka líkur á bata, minnka þörf fyrir innlögn og lyfjameðferð, draga úr félagslegum afleiðingum eins og brottfalli úr skóla eða vinnu og lækka kostnað fyrir einstaklinga, heilbrigðiskerfið og samfélagið í heild. Að bíða með geðheilbrigðisþjónustu þar til einstaklingur er í miklum vanda er eins og að vökva plöntu aðeins þegar hún er að visna. Ef við sinnum ekki moldinni, birtunni og vatninu strax á plantan erfitt með að dafna. Kæri heilbrigðisráðherra – nú er tíminn til að bregðast við Ef við ætlum að byggja upp geðheilbrigðisþjónustu sem virkar þarf að tryggja að allir þættir kerfisins vinni saman, frá snemmtækri íhlutun til sérhæfðrar þjónustu. Við hvetjum til þess að horft verði til framtíðar og iðjuþjálfar verði nýttir markvisst á öllum stigum geðheilbrigðisþjónustunnar og að tryggt verði betra aðgengi að sérhæfðri fagþekkingu í nærumhverfi fólks. Með því má styðja við einstaklinga fyrr í ferlinu og bæta árangur þjónustunnar í heild. Höfundar eru með BSc í iðjuþjálfunarfræði og eru að ljúka starfsréttindanámi í iðjuþjálfun. Heimildir og stuðningsefni: Das, J. K., Salam, R. A., Lassi, Z. S., Khan, M. N., Mahmood, W., Patel, V. og Bhutta, Z. A. (2016). Interventions for adolescent mental health: An overview of systematic reviews. Journal of Adolescent Health, 59(4), 49-60. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2016.06.020 Guðrún Pálmadóttir, Kristjana Fenger, Þóra Leósdóttir og Snæfríður Egilson. (2024). Saga fags og fræða II: Iðjuþjálfun á Íslandi 1997-2024. Iðjuþjálfinn, 45(1), 45-53. https://www.ii.is/media/idjuthjalfinn/Idjuthalfinn_2024_loka_2.pdf Lannigan, E. G. og Noyes, S. (2019). Occupational therapy interventions for adults living with serious mental illness. The American Journal of Occupational Therapy, 73, e7305395010. https://doi.org/10.5014/ajot.2019.735001 Ríkisendurskoðun. (2022). Geðheilbrigðisþjónusta: Stefna - skipulag - kostnaður - árangur.https://www.rikisend.is/reskjol/files/Skyrslur/2022-gedheilbrigdismal.pdf?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTEAAR7glUbPWdo9YizJPSAmOCSw58L-maBBSHhLhr1RFcNT7qORE4A8_N_8F2qr_g_aem_22dzZaffQWLQi3Gmu266oA Stjórnarráð Íslands. (2024). Stefnuyfirlýsing ríkisstjórnar Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins.https://www.stjornarradid.is/library/05-Rikisstjorn/Stjornarsattmali-S-C-F-21-desember-2024.pdf Thomas, E. C., Read, H., Neumann, N., Zagorac, S., Taylor, C., Kramer, I., Fisher, R. M. og De Angelis, T. (2022). Implementation of occupational therapy within early intervention in psychosis services: Results from a national survey. Early Intervention in Psychiatry, 17(7), 652-661. https://doi.org/10.1111/eip.13359 Victoria Department of Health. (2021). Early intervention in mental illness.https://www.health.vic.gov.au/prevention-and-promotion/early-intervention-in-mental-illness Warner, A. R., Lavagnino, L., Glazier, S., Hamilton, J. og Lane, S. D. (2022). Inpatient early intervention for serious mental illnesses is associated with fewer rehospitalizations compared with treatment as usual in a high-volume public psychiatric hospital setting. Journal of Psychiatric Practice, 28(1), 24-35. https://doi.org/10.1097/pra.0000000000000596 Þingskjal nr. 1081/2017-2018. Skýrsla heilbrigðisráðherra um geðheilbrigðismál og framkvæmd geðheilbrigðisáætlunar. Þingskjal nr. 1912/2022-2023. Þingsályktun um aðgerðaráætlun í geðheilbrigðismálum fyrir árin 2023-2027. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Heilbrigðismál Háskólar Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Skoðun Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Sjá meira
Kæri heilbrigðisráðherra, Við stöndum frammi fyrir alvarlegri og vaxandi áskorun í geðheilbrigðismálum. Mikilvægum úrræðum er lokað, biðlistar lengjast, fólk fær í mörgum tilfellum ekki þjónustu fyrr en það er komið í mikinn vanda og heilbrigðisstarfsfólk vinnur við sífelldan niðurskurð og auknar kröfur. Þrátt fyrir stefnur í geðheilbrigðismálum, aðgerðaráætlun til ársins 2027 og margítrekuð loforð, nú síðast í stefnuyfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar virðast breytingar ekki ganga eftir. Í stað þess að fyrirbyggja vanda, vinnur kerfið oftast við að slökkva elda og það kostar okkur dýrmæt lífsgæði og mikinn fjárhagslegan og samfélagslegan kostnað. Geðheilbrigðisþjónusta á ekki að vera undirflokkur heilbrigðiskerfisins. Hún er mikilvægur og ómissandi hluti af heilbrigðiskerfinu rétt eins og meðferð við líkamlegum veikindum. Ef fólk fær ekki viðeigandi aðstoð þegar þörf er á getur það haft alvarlegar afleiðingar, bæði fyrir einstaklinga, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild. Hvað er iðjuþjálfun og hvers vegna skiptir hún máli? Iðjuþjálfar ljúka fjögurra ára háskólanámi í heilbrigðisvísindum sem er einungis kennt við Háskólann á Akureyri. Námið skiptist í þriggja ára BSc. nám og eins árs starfsréttindanám til diplómu á meistarastigi. Starfsheitið iðjuþjálfi er lögverndað og veitt af Embætti landlæknis. Þeir starfa samkvæmt lögum um heilbrigðisstarfsmenn nr. 34/2012. Sérhæfing iðjuþjálfa felur í sér að styðja fólk við að takast á við daglegt líf og auka þátttöku í merkingarbærri iðju, þ.e. athöfnum sem skipta einstaklinginn máli, hvort sem það er sjálfsumönnun, vinna, nám, félagslíf, tómstundir eða hlutverk innan fjölskyldu og samfélags. Iðjuþjálfar á öllum stigum geðheilbrigðisþjónustu Það vekur áhyggjur okkar hversu fáir iðjuþjálfar starfa á fyrsta og öðru stigi geðheilbrigðisþjónustu, þar sem lögð er áhersla á forvarnir og snemmtæka íhlutun. Á þriðja stigi geðheilbrigðisþjónustu, þar sem unnið er með alvarleg veikindi og flókna þjónustuþörf gegna iðjuþjálfar mikilvægu hlutverki, bæði á Landspítalanum og á Sjúkrahúsinu á Akureyri þar sem iðjuþjálfun á sér langa sögu. Þeir einstaklingar sem leita sér þar aðstoðar hafa oft þegar farið í gegnum fyrsta og annað stig þjónustunnar án þess að ná nægum bata. Á Landspítalanum og Sjúkrahúsinu á Akureyri hafa iðjuþjálfar starfað í áraraðir með skjólstæðingum að því að viðhalda og endurheimta færni í daglegu lífi, auka virkni og styðja við þátttöku í samfélaginu. Þeir leiða hópmeðferðir, veita einstaklingsviðtöl, leggja mat á umhverfi skjólstæðinga og undirbúa þá fyrir útskrift með aukið sjálfstæði og lífsgæði að leiðarljósi. En til þess að ná raunverulegum árangri í geðheilbrigðisþjónustu þarf að tryggja að iðjuþjálfar séu sýnilegir og virkir þátttakendur á öllum stigum þjónustunnar, ekki síst á fyrsta og öðru stigi. Með því að hafa aðkomu iðjuþjálfa snemma í ferlinu, til dæmis á heilsugæslu, í leik- og grunnskólum, félagsþjónustu og öðrum forvarnartengdum vettvöngum, skapast tækifæri til að grípa fólk áður en vandi eykst. Hvað er snemmtæk íhlutun? Snemmtæk íhlutun í geðheilbrigðisþjónustu felur í sér að veita stuðning og úrræði á fyrstu stigum geðrænna áskoranna, áður en þau verða alvarleg eða langvarandi. Þetta á við um bæði börn, ungmenni og fullorðna sem sýna fyrstu einkenni eins og kvíða, depurð, streitu eða félagslega einangrun. Snemmtæk íhlutun iðjuþjálfa getur skilað verulegum heilsuhagfræðilegum ávinningi, þar sem hún getur dregið úr líkum á að einstaklingar þurfi bráða- eða innlagnarþjónustu á þriðja stigi geðheilbrigðisþjónustu, sem er mun kostnaðarsamari. Með því að grípa snemma inn í má auka líkur á bata, minnka þörf fyrir innlögn og lyfjameðferð, draga úr félagslegum afleiðingum eins og brottfalli úr skóla eða vinnu og lækka kostnað fyrir einstaklinga, heilbrigðiskerfið og samfélagið í heild. Að bíða með geðheilbrigðisþjónustu þar til einstaklingur er í miklum vanda er eins og að vökva plöntu aðeins þegar hún er að visna. Ef við sinnum ekki moldinni, birtunni og vatninu strax á plantan erfitt með að dafna. Kæri heilbrigðisráðherra – nú er tíminn til að bregðast við Ef við ætlum að byggja upp geðheilbrigðisþjónustu sem virkar þarf að tryggja að allir þættir kerfisins vinni saman, frá snemmtækri íhlutun til sérhæfðrar þjónustu. Við hvetjum til þess að horft verði til framtíðar og iðjuþjálfar verði nýttir markvisst á öllum stigum geðheilbrigðisþjónustunnar og að tryggt verði betra aðgengi að sérhæfðri fagþekkingu í nærumhverfi fólks. Með því má styðja við einstaklinga fyrr í ferlinu og bæta árangur þjónustunnar í heild. Höfundar eru með BSc í iðjuþjálfunarfræði og eru að ljúka starfsréttindanámi í iðjuþjálfun. Heimildir og stuðningsefni: Das, J. K., Salam, R. A., Lassi, Z. S., Khan, M. N., Mahmood, W., Patel, V. og Bhutta, Z. A. (2016). Interventions for adolescent mental health: An overview of systematic reviews. Journal of Adolescent Health, 59(4), 49-60. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2016.06.020 Guðrún Pálmadóttir, Kristjana Fenger, Þóra Leósdóttir og Snæfríður Egilson. (2024). Saga fags og fræða II: Iðjuþjálfun á Íslandi 1997-2024. Iðjuþjálfinn, 45(1), 45-53. https://www.ii.is/media/idjuthjalfinn/Idjuthalfinn_2024_loka_2.pdf Lannigan, E. G. og Noyes, S. (2019). Occupational therapy interventions for adults living with serious mental illness. The American Journal of Occupational Therapy, 73, e7305395010. https://doi.org/10.5014/ajot.2019.735001 Ríkisendurskoðun. (2022). Geðheilbrigðisþjónusta: Stefna - skipulag - kostnaður - árangur.https://www.rikisend.is/reskjol/files/Skyrslur/2022-gedheilbrigdismal.pdf?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTEAAR7glUbPWdo9YizJPSAmOCSw58L-maBBSHhLhr1RFcNT7qORE4A8_N_8F2qr_g_aem_22dzZaffQWLQi3Gmu266oA Stjórnarráð Íslands. (2024). Stefnuyfirlýsing ríkisstjórnar Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins.https://www.stjornarradid.is/library/05-Rikisstjorn/Stjornarsattmali-S-C-F-21-desember-2024.pdf Thomas, E. C., Read, H., Neumann, N., Zagorac, S., Taylor, C., Kramer, I., Fisher, R. M. og De Angelis, T. (2022). Implementation of occupational therapy within early intervention in psychosis services: Results from a national survey. Early Intervention in Psychiatry, 17(7), 652-661. https://doi.org/10.1111/eip.13359 Victoria Department of Health. (2021). Early intervention in mental illness.https://www.health.vic.gov.au/prevention-and-promotion/early-intervention-in-mental-illness Warner, A. R., Lavagnino, L., Glazier, S., Hamilton, J. og Lane, S. D. (2022). Inpatient early intervention for serious mental illnesses is associated with fewer rehospitalizations compared with treatment as usual in a high-volume public psychiatric hospital setting. Journal of Psychiatric Practice, 28(1), 24-35. https://doi.org/10.1097/pra.0000000000000596 Þingskjal nr. 1081/2017-2018. Skýrsla heilbrigðisráðherra um geðheilbrigðismál og framkvæmd geðheilbrigðisáætlunar. Þingskjal nr. 1912/2022-2023. Þingsályktun um aðgerðaráætlun í geðheilbrigðismálum fyrir árin 2023-2027.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun