Vókismi gagnrýndur frá vinstri Andri Sigurðsson skrifar 11. apríl 2025 18:01 Sjálfsmyndarstjórnmál (identity politics) og það sem kallað hefur verið „vókismi“ (woke-ism) hafa verið fyrirferðarmikil í stjórnmálum síðustu ára. Þessi tegund stjórnmála hefur fengið gagnrýni úr ýmsum áttum. Mest hefur borið í þessari gagnrýni úr hægri væng stjórnmálanna en færri þekkja til inntaks þeirrar gagnrýni á sjálfsmyndarstjórnmál og vókisma sem kemur úr hinni áttinni; frá hinu sósíalíska vinstri. Vandi vinstrisins er að miklu leyti hugmyndafræðilegur. Gagnrýnið uppgjör við sjálfsmyndarstjórnmál og vókisma verður að fara fram ef flokkar eins og Sósíalistaflokkurinn ætla að ná árangri í framtíðinni að mati margra. Í dag stendur vinstrið frammi fyrir djúpstæðum klofningi. Á meðan stór hluti vinstrisins hefur tekið upp sjálfsmyndarstjórnmál (e. identity politics) sem setur kyn, kynþátt og aðra minnihlutahópa í forgrunn, hafa aðrir haldið fastar í hefðbundna sósíalíska stéttabaráttu sem á rætur að rekja til Marx. Stéttabaráttu sem miðar að því að berjast fyrir réttlæti fyrir allt verka- og launafólk óháð sjálfsmynd. Þessi togstreita er þó ekki aðeins fræðileg, hún hefur raunveruleg áhrif á getu vinstrisins til að vinna sigra í kosningum og móta samfélagið. Hvað er vókismi? Vivek Chibber, prófessor í félagsfræði við New York-háskóla, lítur á vókisma sem þróun úr sjálfsmyndarpólitík. Hann lýsir vókisma sem baráttu fyrir félagslegu réttlæti þar sem stéttargreining hefur verið fjarlægð. Chibber bendir á þrjá þætti sem lýsi vókisma: í fyrsta lagi áherslu á einstaklingsbundnar lausnir í stað kerfisbreytinga, í öðru lagi óþol gagnvart þeim sem eru ósammála, og í þriðja lagi alræðislegur (e. authoratarian) og ófrjálslyndur andi (illiberal ethos) sem útskúfi fólki fyrir að hafa aðrar skoðanir. Þetta endurspegli hugmyndafræði sem leitist við að stjórna hugsun og tjáningu, frekar en að efla opna umræðu og leita kerfislegra lausna, og hafi jafnvel náð til hluta sósíalíska vinstrisins. „Vókismi er tengdur þeirri hugmynd að ef þú ert ósammála okkur, hafir þú ekki aðeins rangt fyrir þér, heldur sér þú vond persóna.“ — Vivek Chibber Vókismi og sjálfsmyndarstjórnmál bjóða upp á lausnir sem oft einblína á táknrænar og einstaklingsmiðaðar breytingar fremur en að takast á við undirliggjandi efnahagslega og kerfisbundna orsök óréttlætis. Til dæmis er lögð áhersla á fjölbreytileikaþjálfun (e. diversity training) í fyrirtækjum, þar sem starfsfólki er kennt að nota „rétt“ orðalag gagnvart minnihlutahópum, eða á fjölgun kvenna og fólks af öðrum kynþáttum í stjórnunarstöðum. Aðrar aðgerðir fela í sér að breyta nöfnum á stofnunum, fjarlægja styttur sem tákna sögulega kúgun, eða stuðla að auknum sýnileika jaðarsettra hópa í fjölmiðlum og stjórnmálum, eins og að fagna fyrstu konunni eða hinsegin einstaklingnum í ákveðnu embætti. Þessar lausnir leitast við að bæta sýnileika og draga úr persónulegum fordómum, en frá sósíalísku sjónarhorni snúast þær um yfirborðsbreytingar sem styðja við núverandi kerfi frekar en að ógna því. Slíkar aðgerðir krefjast engra grundvallarbreytinga á valdajafnvæginu í samfélaginu. Chibber gagnrýnir einnig hvernig vókismi tengist svokallaðri „standpoint theory“ þar sem sannleikur og staðreyndir eru ekki lengur markmið, heldur er gengið út frá því að jaðarsettir hópar einir skilji raunverulega sinn heim. Þetta leiðir til þess sem hann kallar „balkanization“ á fræðasamfélaginu og þekkingu—þ.e. sundrung í smærri, einangraðar einingar sem keppast á milli í stað þess að vinna að sameiginlegu markmiði. Í stað þess að leita sannleikans með rökum og gögnum, verður vókismi að valdastríði milli hópa sem krefjast viðurkenningar á sinni upplifun umfram allt annað. Fyrir Chibber er þetta fráhvarf frá hefðbundnum sósíalískum gildum, þar sem baráttan snerist um efnahagslegt réttlæti og breiða samstöðu verkafólks, en nú hefur hún færst yfir í þröngsýna og sundrandi stefnu sem veiki möguleika vinstri hreyfinga til að ná raunverulegum árangri. Sósíalismi byggir baráttuna á stétt Sósíalistar hafa alltaf sett stéttabaráttu í öndvegi og líta á söguna sem baráttu milli efnahagslegra stétta. Kapítalista, sem eiga framleiðslutækin, og verkafólks, sem selur vinnuafl sitt. Í þessu ljósi er saga mannlegs óréttlætis og kúgunar fyrst og fremst knúin áfram af efnahagslegum tengslum, ekki sjálfsmyndum líkt og kynþætti, kyni eða kynhneigð. Vókismi, með áherslu sinni á þessa síðarnefndu þætti, þynnir út þessa grundvallarsýn og tvístrar baráttunni. Með því að beina sjónum að einstaklingsbundnum mismun fremur en sameiginlegum stéttahagsmunum veikir hann möguleikann á að sameina verkafólk í baráttu gegn auðvaldinu, sem sósíalistar telja vera hið raunverulega rót vandans. Stéttabarátta snýst um baráttu gegn efnahagskerfinu sem arðrænir verkafólk óháð bakgrunni. Sem dæmi gætu verkamenn af mismunandi kynþáttum og kynjum upplifað mismunun í vinnunni, en þeir deila allir sömu reynslu af of lágum launum og ófullnægjandi vinnuaðstæðum. Með því að byggja á stétt, stefna sósíalistar að því að bæta aðstæður fyrir alla, ekki bara að takast á við einstaklingsbundna fordóma. Þessi nálgun getur skapað samstöðu, sameinað fjölbreytta hópa undir sameiginlegu markmiði þess að koma á raunverulegum kerfisbreytingum. Yfirstéttin hefur alltaf skilið hvernig hægt er að sundra samstöðu almennings. Frá upphafi kapítalismans hefur valdstéttin notað aðferðir til að skipta almenningi í smærri hópa, hvort sem það er eftir landsvæðum, kyni, kynþætti eða öðrum þáttum, til að koma í veg fyrir sameiginlega mótspyrnu. Stofnfeður Bandaríkjanna, eins og James Madison, vissu að stórt lýðveldi með fjölbreyttum hagsmunum væri eins konar náttúruleg vörn fyrir yfirstéttina. Þessi „deila og drottna“ aðferð hefur reynst áhrifarík, því þegar verkafólk er upptekið við innbyrðis átök tapar það sjónum á hinum raunverulega andstæðingi. Ósigur vók-vinstrisins Ef við skoðum niðurstöður síðustu kosninga og berum saman sjáum við að þrátt fyrir að Sósíalistaflokkurinn hafi boðið fram það sem margir töldu öflugri lista og frambjóðendur en árið 2021, þar með talið borgarfulltrúann Sönnu Magadalenu og hinn landsþekkta Davíð Þór Jónsson, var árangurinn ekki eftir því. Raunar fékk flokkurinn aðeins 4% atkvæða sem er 0,1% minna en í kosningum þar á undan. Þá féllu af þingi Píratar og VG, flokkar sem einnig hafa byggt starf sitt mikið á sjálfsmyndarstjórnmálum. Samfylkingin á hinn bóginn virðist hafa að einhverju leyti grætt á því að færa fókusinn meðvitað yfir á þessi mál sem sameina verkafólk, betri lífskjör og efnahagslegt réttlæti. „Með því að gagnrýna vókisma eru sósíalistar líkt og Sólveig Anna að vona að hægt sé að leiðrétta stefnuna svo vinstrið geti náð til breiðari hóps í baráttunni fyrir félagslegu og efnahagslegu réttlæti.“ Átökin innan Sósíalistaflokksins undanfarið snúast nefnilega líka um hugmyndafræðina þar sem takast á þeir sem vilja viðhalda sömu stefnu og áherslum, og svo róttækari sósíalistar sem vilja aukna áherslu á baráttu á grundvelli stétta. Með því að gagnrýna vókisma eru sósíalistar líkt og Sólveig Anna að vona að hægt sé að leiðrétta stefnuna svo vinstrið geti náð til breiðari hóps í baráttunni fyrir félagslegu og efnahagslegu réttlæti. Gagnrýni á vókisma snýst því um hvernig vinstrið geti náð til fleira fólks, ekki aðeins frjálslynds fólks heldur líka menningarlega íhaldssamari kjósenda sem hafa valið að kjósa frekar Flokk fólksins eða Miðflokkinn. Í stað þess að byggja baráttuna á aðgreindum hópum mismunandi sjálfsmynda, þurfum við að snúa aftur að stéttastjórnmálum sem sameina fólk þvert á kyn, kynþætti eða kynhneigð. Þetta þýðir ekki að við eigum að hunsa þá kúgun sem konur, hinsegin fólk eða aðrir hópar upplifa. Þvert á móti þurfum við að skilja hvernig kapítalisminn notar og viðheldur þessari kúgun til að viðhalda stéttaskiptingu. Vinstrið þarf að endurheimta getu sína til að tala til allra sem eru kúgaðir af kapítalismanum. Það er ekki nóg að tala aðeins til frjálslyndara fólks og menntuðu millistéttarinnar heldur þarf vinstrið líka að ná til íhaldssamari hópa verkafólks. Aðeins þannig er hægt að byggja upp nægilega sterka hreyfingu til að skapa raunverulegar breytingar. Höfundur er hönnuður og sósíalisti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Sjálfsmyndarstjórnmál (identity politics) og það sem kallað hefur verið „vókismi“ (woke-ism) hafa verið fyrirferðarmikil í stjórnmálum síðustu ára. Þessi tegund stjórnmála hefur fengið gagnrýni úr ýmsum áttum. Mest hefur borið í þessari gagnrýni úr hægri væng stjórnmálanna en færri þekkja til inntaks þeirrar gagnrýni á sjálfsmyndarstjórnmál og vókisma sem kemur úr hinni áttinni; frá hinu sósíalíska vinstri. Vandi vinstrisins er að miklu leyti hugmyndafræðilegur. Gagnrýnið uppgjör við sjálfsmyndarstjórnmál og vókisma verður að fara fram ef flokkar eins og Sósíalistaflokkurinn ætla að ná árangri í framtíðinni að mati margra. Í dag stendur vinstrið frammi fyrir djúpstæðum klofningi. Á meðan stór hluti vinstrisins hefur tekið upp sjálfsmyndarstjórnmál (e. identity politics) sem setur kyn, kynþátt og aðra minnihlutahópa í forgrunn, hafa aðrir haldið fastar í hefðbundna sósíalíska stéttabaráttu sem á rætur að rekja til Marx. Stéttabaráttu sem miðar að því að berjast fyrir réttlæti fyrir allt verka- og launafólk óháð sjálfsmynd. Þessi togstreita er þó ekki aðeins fræðileg, hún hefur raunveruleg áhrif á getu vinstrisins til að vinna sigra í kosningum og móta samfélagið. Hvað er vókismi? Vivek Chibber, prófessor í félagsfræði við New York-háskóla, lítur á vókisma sem þróun úr sjálfsmyndarpólitík. Hann lýsir vókisma sem baráttu fyrir félagslegu réttlæti þar sem stéttargreining hefur verið fjarlægð. Chibber bendir á þrjá þætti sem lýsi vókisma: í fyrsta lagi áherslu á einstaklingsbundnar lausnir í stað kerfisbreytinga, í öðru lagi óþol gagnvart þeim sem eru ósammála, og í þriðja lagi alræðislegur (e. authoratarian) og ófrjálslyndur andi (illiberal ethos) sem útskúfi fólki fyrir að hafa aðrar skoðanir. Þetta endurspegli hugmyndafræði sem leitist við að stjórna hugsun og tjáningu, frekar en að efla opna umræðu og leita kerfislegra lausna, og hafi jafnvel náð til hluta sósíalíska vinstrisins. „Vókismi er tengdur þeirri hugmynd að ef þú ert ósammála okkur, hafir þú ekki aðeins rangt fyrir þér, heldur sér þú vond persóna.“ — Vivek Chibber Vókismi og sjálfsmyndarstjórnmál bjóða upp á lausnir sem oft einblína á táknrænar og einstaklingsmiðaðar breytingar fremur en að takast á við undirliggjandi efnahagslega og kerfisbundna orsök óréttlætis. Til dæmis er lögð áhersla á fjölbreytileikaþjálfun (e. diversity training) í fyrirtækjum, þar sem starfsfólki er kennt að nota „rétt“ orðalag gagnvart minnihlutahópum, eða á fjölgun kvenna og fólks af öðrum kynþáttum í stjórnunarstöðum. Aðrar aðgerðir fela í sér að breyta nöfnum á stofnunum, fjarlægja styttur sem tákna sögulega kúgun, eða stuðla að auknum sýnileika jaðarsettra hópa í fjölmiðlum og stjórnmálum, eins og að fagna fyrstu konunni eða hinsegin einstaklingnum í ákveðnu embætti. Þessar lausnir leitast við að bæta sýnileika og draga úr persónulegum fordómum, en frá sósíalísku sjónarhorni snúast þær um yfirborðsbreytingar sem styðja við núverandi kerfi frekar en að ógna því. Slíkar aðgerðir krefjast engra grundvallarbreytinga á valdajafnvæginu í samfélaginu. Chibber gagnrýnir einnig hvernig vókismi tengist svokallaðri „standpoint theory“ þar sem sannleikur og staðreyndir eru ekki lengur markmið, heldur er gengið út frá því að jaðarsettir hópar einir skilji raunverulega sinn heim. Þetta leiðir til þess sem hann kallar „balkanization“ á fræðasamfélaginu og þekkingu—þ.e. sundrung í smærri, einangraðar einingar sem keppast á milli í stað þess að vinna að sameiginlegu markmiði. Í stað þess að leita sannleikans með rökum og gögnum, verður vókismi að valdastríði milli hópa sem krefjast viðurkenningar á sinni upplifun umfram allt annað. Fyrir Chibber er þetta fráhvarf frá hefðbundnum sósíalískum gildum, þar sem baráttan snerist um efnahagslegt réttlæti og breiða samstöðu verkafólks, en nú hefur hún færst yfir í þröngsýna og sundrandi stefnu sem veiki möguleika vinstri hreyfinga til að ná raunverulegum árangri. Sósíalismi byggir baráttuna á stétt Sósíalistar hafa alltaf sett stéttabaráttu í öndvegi og líta á söguna sem baráttu milli efnahagslegra stétta. Kapítalista, sem eiga framleiðslutækin, og verkafólks, sem selur vinnuafl sitt. Í þessu ljósi er saga mannlegs óréttlætis og kúgunar fyrst og fremst knúin áfram af efnahagslegum tengslum, ekki sjálfsmyndum líkt og kynþætti, kyni eða kynhneigð. Vókismi, með áherslu sinni á þessa síðarnefndu þætti, þynnir út þessa grundvallarsýn og tvístrar baráttunni. Með því að beina sjónum að einstaklingsbundnum mismun fremur en sameiginlegum stéttahagsmunum veikir hann möguleikann á að sameina verkafólk í baráttu gegn auðvaldinu, sem sósíalistar telja vera hið raunverulega rót vandans. Stéttabarátta snýst um baráttu gegn efnahagskerfinu sem arðrænir verkafólk óháð bakgrunni. Sem dæmi gætu verkamenn af mismunandi kynþáttum og kynjum upplifað mismunun í vinnunni, en þeir deila allir sömu reynslu af of lágum launum og ófullnægjandi vinnuaðstæðum. Með því að byggja á stétt, stefna sósíalistar að því að bæta aðstæður fyrir alla, ekki bara að takast á við einstaklingsbundna fordóma. Þessi nálgun getur skapað samstöðu, sameinað fjölbreytta hópa undir sameiginlegu markmiði þess að koma á raunverulegum kerfisbreytingum. Yfirstéttin hefur alltaf skilið hvernig hægt er að sundra samstöðu almennings. Frá upphafi kapítalismans hefur valdstéttin notað aðferðir til að skipta almenningi í smærri hópa, hvort sem það er eftir landsvæðum, kyni, kynþætti eða öðrum þáttum, til að koma í veg fyrir sameiginlega mótspyrnu. Stofnfeður Bandaríkjanna, eins og James Madison, vissu að stórt lýðveldi með fjölbreyttum hagsmunum væri eins konar náttúruleg vörn fyrir yfirstéttina. Þessi „deila og drottna“ aðferð hefur reynst áhrifarík, því þegar verkafólk er upptekið við innbyrðis átök tapar það sjónum á hinum raunverulega andstæðingi. Ósigur vók-vinstrisins Ef við skoðum niðurstöður síðustu kosninga og berum saman sjáum við að þrátt fyrir að Sósíalistaflokkurinn hafi boðið fram það sem margir töldu öflugri lista og frambjóðendur en árið 2021, þar með talið borgarfulltrúann Sönnu Magadalenu og hinn landsþekkta Davíð Þór Jónsson, var árangurinn ekki eftir því. Raunar fékk flokkurinn aðeins 4% atkvæða sem er 0,1% minna en í kosningum þar á undan. Þá féllu af þingi Píratar og VG, flokkar sem einnig hafa byggt starf sitt mikið á sjálfsmyndarstjórnmálum. Samfylkingin á hinn bóginn virðist hafa að einhverju leyti grætt á því að færa fókusinn meðvitað yfir á þessi mál sem sameina verkafólk, betri lífskjör og efnahagslegt réttlæti. „Með því að gagnrýna vókisma eru sósíalistar líkt og Sólveig Anna að vona að hægt sé að leiðrétta stefnuna svo vinstrið geti náð til breiðari hóps í baráttunni fyrir félagslegu og efnahagslegu réttlæti.“ Átökin innan Sósíalistaflokksins undanfarið snúast nefnilega líka um hugmyndafræðina þar sem takast á þeir sem vilja viðhalda sömu stefnu og áherslum, og svo róttækari sósíalistar sem vilja aukna áherslu á baráttu á grundvelli stétta. Með því að gagnrýna vókisma eru sósíalistar líkt og Sólveig Anna að vona að hægt sé að leiðrétta stefnuna svo vinstrið geti náð til breiðari hóps í baráttunni fyrir félagslegu og efnahagslegu réttlæti. Gagnrýni á vókisma snýst því um hvernig vinstrið geti náð til fleira fólks, ekki aðeins frjálslynds fólks heldur líka menningarlega íhaldssamari kjósenda sem hafa valið að kjósa frekar Flokk fólksins eða Miðflokkinn. Í stað þess að byggja baráttuna á aðgreindum hópum mismunandi sjálfsmynda, þurfum við að snúa aftur að stéttastjórnmálum sem sameina fólk þvert á kyn, kynþætti eða kynhneigð. Þetta þýðir ekki að við eigum að hunsa þá kúgun sem konur, hinsegin fólk eða aðrir hópar upplifa. Þvert á móti þurfum við að skilja hvernig kapítalisminn notar og viðheldur þessari kúgun til að viðhalda stéttaskiptingu. Vinstrið þarf að endurheimta getu sína til að tala til allra sem eru kúgaðir af kapítalismanum. Það er ekki nóg að tala aðeins til frjálslyndara fólks og menntuðu millistéttarinnar heldur þarf vinstrið líka að ná til íhaldssamari hópa verkafólks. Aðeins þannig er hægt að byggja upp nægilega sterka hreyfingu til að skapa raunverulegar breytingar. Höfundur er hönnuður og sósíalisti.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun