Sagnaarfur Biblíunnar – Jósefssagan og einelti Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 5. mars 2025 09:30 Það leynast margar bókmenntaperlur í Biblíunni og ein þeirra er sagan af Jósef og bræðrum hans en hún spannar þrettán kafla í Fyrstu Mósebók. Sagan er sjálfstæð „nóvella“ að bókmenntaformi, það sem stundum er nefnt miðsaga, og segir frá sonum Jakobs er saman mynda tólf ættkvíslir gyðingdóms. Sagan af Jósef og bræðrum hans Bræður Jósefs öfunduðu samband hans við föður þeirra og afréðu að drepa hann, en láta sér nægja að selja hann í þrældóm til Egyptalands. „Er Jósef kom til bræðra sinna klæddu þeir hann úr kyrtlinum, dragsíða kyrtlinum, sem hann var í, tóku hann og köstuðu honum í gryfjuna.“ „Komið, við skulum selja hann“ ákváðu bræðurnir, en föður sínum færðu þeir kyrtilinn útötuðum í blóði geithafurs. Jakob dró þá ályktun að villidýr hafi étið hann og hann syrgði son sinn mjög. Í kjölfarið segir sagan frá viðsnúningi örlaga en Jósef kemst til metorða í Egyptalandi og þegar hungursneyð herjar á heimaland hans, leita bræður Jósefs hjálpar hjá honum án þess að þekkja hann aftur. Í niðurlagi sögunnar verða loks endurfundir og Jósef fyrirgefur bræðrum sínum og nær sáttum við föður sinn og fjölskyldu. Boðskapur Jósefsögunnar er margþættur en ein hlið hennar varðar það ofbeldi sem einelti er. Einelti á Íslandi Ég var í grunnskóla þegar umræðan um einelti hófst fyrir alvöru á Íslandi á 9. áratugnum og þó fræðslan sem við fengum hafi verið vönduð, var látið í veðri vaka að vandamálið einskorðist við börn. Einelti er sammannlegt vandamál og þó oft sé auðveldara að greina það í barna- og unglingamenningu, er það ekki síður viðvarandi vandamál meðal fullorðinna. Til eru margar skilgreiningar á einelti en allar segja þær það sama. „Einelti er þegar einhver er tekinn fyrir, í langan tíma af einum einstaklingi eða fleirum, og hann [...] eða hún er óvarin(n) fyrir neikvæðum atgangi“ og áreiti. Rannsakendur hafa kortlagt þann skaða sem einelti veldur, en þau sem upplifa einelti í æsku hafa oft brotna sjálfsmynd og margir þolendur upplifa skaðleg langtímaáhrif á náms- og starfsferil og jafnvel geðrænar áskoranir. Einelti í samfélagi fullorðinna er ekki síður alvarlegt og langtímaafleiðingar þess geta verið andlegar, líkamlegar og fjárhagslegar. Þó rannsóknir skorti um einelti á íslenskum vinnumarkaði eru vísbendingar um að 8-20% starfsmanna verði fyrir einelti á vinnustað og að konur séu útsettari en karlar. Einelti á vinnustað stigmagnast með tímanum og hægt er að kortleggja sex þrepa ferli sem á endanum gerir þolendur varnarlausa. Það sem byrjar sem ítrekað háð stigmagnast og leiðir til þess að þolendur fara að velta stöðu sinni fyrir sér og bregðast við með því að orða eineltið við aðra. Þegar fjórða þrepinu er náð hefur þolandi upplifað árangursleysi í tilraunum sínum til að fá aðstoð á vinnustaðnum, sem leiðir til hjálparleysis og loks því að starfsmenn draga sig alfarið í hlé í vinnunni eða hrökklast af vinnustaðnum. Til er reglugerð um aðgerðir gegn einelti á vinnustöðum, stefna og viðbragðsáætlun, en þrátt fyrir það er vandamálið viðvarandi hérlendis. Einelti er ekki vandi einstakra skóla eða vinnustaða, hún er birtingarmynd menningar sem við höfum sammælst um að sé í lagi og samþykkjum, allavega upp að vissu marki. Hrottinn á skólalóðinni birtist okkur m.a. í þeirri tegund stjórnmála sem kallast í umræðunni stjórnmál sterka mannsins – „strongman politics“ – og eftirspurn er eftir meðal kjósenda um allan heim. Ummælakerfi og samfélagsmiðlar hafa fært upp á yfirborðið hatursorðræðu í garð minnihlutahópa sem áður var hvíslað í hornum og í fjölmiðlaumfjöllun er á köflum vandasamt að greina á milli eðlilegrar gagnrýni og hagsmunagæslu sem á skylt við einelti. Sagan af Jósef og einelti Sagan af Jósef kortleggur orsakir og þætti eineltis, á sama tíma og hún boðar von um farsæla úrlausn og úrvinnslu samskipta gerenda og þolenda. Bræður Jósefs öfunda hann, bæði af hæfileikum sínum og getu og af sambandi hans við föður þeirra. Einelti meðal fullorðinna sprettur oft af öfund í garð samstarfsmanna og í eitraðri vinnustaðamenningu er þeim oft hampað sem hafa minni getu, annarsvegar vegna öfundar í garð þeirra sem skara framúr og hinsvegar vegna þess að starfsmenn sem dvelja lengi á vinnustað fá oft stöðuhækkanir byggðar á góðri frammistöðu við einfaldari verkefni. Bræður Jósefs æsa hvern annan upp í ofbeldinu og sýna þannig hjarðhugsun og hjarðhegðun en þegar fullorðnir leggja aðra í einelti fá þeir yfirleitt stuðning frá umhverfi sínu. Í samskiptum bræðranna komu fram gagnrýnisraddir, einn bræðranna að nafni Rúben mótmælti – „Nei, við skulum ekki drepa hann“ – en að lokum réð hópurinn örlögum Jósefs. Í sinni verstu mynd birtist hjarðhugsun eða hóphugsun og hjarðhegðun í ofsóknum á borð við helförina, en við erum öll hluti af hjarðhugsun okkar tíma. Einelti birtist oft í einangrun og afmennskun og bræðurnir gera hvorutveggja við Jósef, hið fyrra með því að henda honum einum ofan í holu og hið síðara með því að selja hann í þrældóm. Afmennskun felur í sér að þolandinn eigi framkomuna skilið með einhverjum hætti og eineltisgerendur réttlæta gjörðir sínar oft með slíkum hætti. Að vinna úr afleiðingum eineltis Sagan af Jósef er þó fyrst og fremst saga manns sem kemst til metorða, þrátt fyrir ofbeldið sem hann var beittur, og nær að vinna úr afleiðingum ofbeldisins með hætti sem tengir hann aftur við föður sinn og fjölskyldu. Í Egyptalandi lét Jósef ekki fortíð sína aftra sér, heldur vann sig upp til ábyrgðar við hirð faraós á eigin verðleikum. Þá lýsir sagan iðrun bræðranna og uppgjöri Jósefs við eigin tilfinningar með heillandi hætti: „Við sáum örvæntingu hans [Jósefs] þegar hann baðst vægðar en við létum sem við heyrðum það ekki. Þess vegna erum við lentir í þessum vanda.“ Rúben svaraði þeim: „Ég bað ykkur að skaða ekki drenginn en þið létuð sem þið heyrðuð það ekki og nú fáum við að gjalda fyrir blóð hans.“ Þeir vissu ekki að Jósef skildi þá því að hann hafði talað við þá með aðstoð túlks. Þá vék Jósef frá þeim og grét“. Jósef var í kjöraðstöðu til að komið fram hefndum, að gjalda illt með illu, en hann valdi að rjúfa ofbeldið og reynast þeim vel sem höfðu meitt hann: „Nú gat Jósef ekki lengur haft stjórn á tilfinningum sínum frammi fyrir hirðmönnum sínum og skipaði þeim að fara út. [...] Jósef brast í grát og grét svo hátt að Egyptar heyrðu það [...] Jósef sagði við bræður sína: „Ég er Jósef. Er faðir minn enn á lífi?“ En bræður hans gátu ekki svarað honum, svo óttaslegnir voru þeir.“ Uppgjör við afleiðingar ofbeldis er sjaldan átakalaust, en það eru fjölmörg úrræði í boði fyrir þolendur. Jósefsagan boðar þá von að hægt sé að horfast í augu við ofbeldi og vaxa til nýs lífs og nýrra tengsla, þrátt fyrir það ofbeldi sem þolendur hafa orðið fyrir. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Mest lesið Halldór 24.05.2025 Halldór #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Nú þurfa foreldrar að vera hugrakkir Jón Pétur Zimsen Skoðun Skoðun Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Sjá meira
Það leynast margar bókmenntaperlur í Biblíunni og ein þeirra er sagan af Jósef og bræðrum hans en hún spannar þrettán kafla í Fyrstu Mósebók. Sagan er sjálfstæð „nóvella“ að bókmenntaformi, það sem stundum er nefnt miðsaga, og segir frá sonum Jakobs er saman mynda tólf ættkvíslir gyðingdóms. Sagan af Jósef og bræðrum hans Bræður Jósefs öfunduðu samband hans við föður þeirra og afréðu að drepa hann, en láta sér nægja að selja hann í þrældóm til Egyptalands. „Er Jósef kom til bræðra sinna klæddu þeir hann úr kyrtlinum, dragsíða kyrtlinum, sem hann var í, tóku hann og köstuðu honum í gryfjuna.“ „Komið, við skulum selja hann“ ákváðu bræðurnir, en föður sínum færðu þeir kyrtilinn útötuðum í blóði geithafurs. Jakob dró þá ályktun að villidýr hafi étið hann og hann syrgði son sinn mjög. Í kjölfarið segir sagan frá viðsnúningi örlaga en Jósef kemst til metorða í Egyptalandi og þegar hungursneyð herjar á heimaland hans, leita bræður Jósefs hjálpar hjá honum án þess að þekkja hann aftur. Í niðurlagi sögunnar verða loks endurfundir og Jósef fyrirgefur bræðrum sínum og nær sáttum við föður sinn og fjölskyldu. Boðskapur Jósefsögunnar er margþættur en ein hlið hennar varðar það ofbeldi sem einelti er. Einelti á Íslandi Ég var í grunnskóla þegar umræðan um einelti hófst fyrir alvöru á Íslandi á 9. áratugnum og þó fræðslan sem við fengum hafi verið vönduð, var látið í veðri vaka að vandamálið einskorðist við börn. Einelti er sammannlegt vandamál og þó oft sé auðveldara að greina það í barna- og unglingamenningu, er það ekki síður viðvarandi vandamál meðal fullorðinna. Til eru margar skilgreiningar á einelti en allar segja þær það sama. „Einelti er þegar einhver er tekinn fyrir, í langan tíma af einum einstaklingi eða fleirum, og hann [...] eða hún er óvarin(n) fyrir neikvæðum atgangi“ og áreiti. Rannsakendur hafa kortlagt þann skaða sem einelti veldur, en þau sem upplifa einelti í æsku hafa oft brotna sjálfsmynd og margir þolendur upplifa skaðleg langtímaáhrif á náms- og starfsferil og jafnvel geðrænar áskoranir. Einelti í samfélagi fullorðinna er ekki síður alvarlegt og langtímaafleiðingar þess geta verið andlegar, líkamlegar og fjárhagslegar. Þó rannsóknir skorti um einelti á íslenskum vinnumarkaði eru vísbendingar um að 8-20% starfsmanna verði fyrir einelti á vinnustað og að konur séu útsettari en karlar. Einelti á vinnustað stigmagnast með tímanum og hægt er að kortleggja sex þrepa ferli sem á endanum gerir þolendur varnarlausa. Það sem byrjar sem ítrekað háð stigmagnast og leiðir til þess að þolendur fara að velta stöðu sinni fyrir sér og bregðast við með því að orða eineltið við aðra. Þegar fjórða þrepinu er náð hefur þolandi upplifað árangursleysi í tilraunum sínum til að fá aðstoð á vinnustaðnum, sem leiðir til hjálparleysis og loks því að starfsmenn draga sig alfarið í hlé í vinnunni eða hrökklast af vinnustaðnum. Til er reglugerð um aðgerðir gegn einelti á vinnustöðum, stefna og viðbragðsáætlun, en þrátt fyrir það er vandamálið viðvarandi hérlendis. Einelti er ekki vandi einstakra skóla eða vinnustaða, hún er birtingarmynd menningar sem við höfum sammælst um að sé í lagi og samþykkjum, allavega upp að vissu marki. Hrottinn á skólalóðinni birtist okkur m.a. í þeirri tegund stjórnmála sem kallast í umræðunni stjórnmál sterka mannsins – „strongman politics“ – og eftirspurn er eftir meðal kjósenda um allan heim. Ummælakerfi og samfélagsmiðlar hafa fært upp á yfirborðið hatursorðræðu í garð minnihlutahópa sem áður var hvíslað í hornum og í fjölmiðlaumfjöllun er á köflum vandasamt að greina á milli eðlilegrar gagnrýni og hagsmunagæslu sem á skylt við einelti. Sagan af Jósef og einelti Sagan af Jósef kortleggur orsakir og þætti eineltis, á sama tíma og hún boðar von um farsæla úrlausn og úrvinnslu samskipta gerenda og þolenda. Bræður Jósefs öfunda hann, bæði af hæfileikum sínum og getu og af sambandi hans við föður þeirra. Einelti meðal fullorðinna sprettur oft af öfund í garð samstarfsmanna og í eitraðri vinnustaðamenningu er þeim oft hampað sem hafa minni getu, annarsvegar vegna öfundar í garð þeirra sem skara framúr og hinsvegar vegna þess að starfsmenn sem dvelja lengi á vinnustað fá oft stöðuhækkanir byggðar á góðri frammistöðu við einfaldari verkefni. Bræður Jósefs æsa hvern annan upp í ofbeldinu og sýna þannig hjarðhugsun og hjarðhegðun en þegar fullorðnir leggja aðra í einelti fá þeir yfirleitt stuðning frá umhverfi sínu. Í samskiptum bræðranna komu fram gagnrýnisraddir, einn bræðranna að nafni Rúben mótmælti – „Nei, við skulum ekki drepa hann“ – en að lokum réð hópurinn örlögum Jósefs. Í sinni verstu mynd birtist hjarðhugsun eða hóphugsun og hjarðhegðun í ofsóknum á borð við helförina, en við erum öll hluti af hjarðhugsun okkar tíma. Einelti birtist oft í einangrun og afmennskun og bræðurnir gera hvorutveggja við Jósef, hið fyrra með því að henda honum einum ofan í holu og hið síðara með því að selja hann í þrældóm. Afmennskun felur í sér að þolandinn eigi framkomuna skilið með einhverjum hætti og eineltisgerendur réttlæta gjörðir sínar oft með slíkum hætti. Að vinna úr afleiðingum eineltis Sagan af Jósef er þó fyrst og fremst saga manns sem kemst til metorða, þrátt fyrir ofbeldið sem hann var beittur, og nær að vinna úr afleiðingum ofbeldisins með hætti sem tengir hann aftur við föður sinn og fjölskyldu. Í Egyptalandi lét Jósef ekki fortíð sína aftra sér, heldur vann sig upp til ábyrgðar við hirð faraós á eigin verðleikum. Þá lýsir sagan iðrun bræðranna og uppgjöri Jósefs við eigin tilfinningar með heillandi hætti: „Við sáum örvæntingu hans [Jósefs] þegar hann baðst vægðar en við létum sem við heyrðum það ekki. Þess vegna erum við lentir í þessum vanda.“ Rúben svaraði þeim: „Ég bað ykkur að skaða ekki drenginn en þið létuð sem þið heyrðuð það ekki og nú fáum við að gjalda fyrir blóð hans.“ Þeir vissu ekki að Jósef skildi þá því að hann hafði talað við þá með aðstoð túlks. Þá vék Jósef frá þeim og grét“. Jósef var í kjöraðstöðu til að komið fram hefndum, að gjalda illt með illu, en hann valdi að rjúfa ofbeldið og reynast þeim vel sem höfðu meitt hann: „Nú gat Jósef ekki lengur haft stjórn á tilfinningum sínum frammi fyrir hirðmönnum sínum og skipaði þeim að fara út. [...] Jósef brast í grát og grét svo hátt að Egyptar heyrðu það [...] Jósef sagði við bræður sína: „Ég er Jósef. Er faðir minn enn á lífi?“ En bræður hans gátu ekki svarað honum, svo óttaslegnir voru þeir.“ Uppgjör við afleiðingar ofbeldis er sjaldan átakalaust, en það eru fjölmörg úrræði í boði fyrir þolendur. Jósefsagan boðar þá von að hægt sé að horfast í augu við ofbeldi og vaxa til nýs lífs og nýrra tengsla, þrátt fyrir það ofbeldi sem þolendur hafa orðið fyrir. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun