Menntun í gíslingu hrímþursa Þorsteinn Gunnarsson skrifar 6. febrúar 2025 15:33 Í yfirstandandi verkfalli kennara í leikskólum og grunnskólum sker það í augu að fulltrúar bæjar– og sveitarstjórna í landinu hafa ekki burði til takast á við það verkefni sem þeim ber skylda til þ.e. að halda skólastarfi gangandi í landinu. Sökum lélegra launakjara hafa margir hæfir kennarar horfið til annara starfa. Skilningur fulltrúa sveitarfélaga á þessari stöðu virðist takmarkaður og skilaboð margra þeirra til kennara og samfélagsins bera því miður vitni um vanvirðingu á mikilvægi skólastarfs. Þetta er ekkert nýtt og þegar skeytasendingar frá ýmsum fulltrúum sveitarstjórna í garð kennara eru lesin verður ekki hjá því komist að rifja upp umræður fræðslunefndarinnar í Bervík í Heimsljósi eftir Halldór Laxness en þar hafði kennarinn, Ólafur Kárason, Ljósvíkingur, sótt um að fá mó og eldspýtur til að halda hita á híbýlum sínum og í skólanum. Lýsing Laxness á fundi fræðslunefndar um þessa ósk er í senn kostuleg og nöturleg. Í fræðslunefndinni voru hreppstjórinn, sóknarpresturinn og Þórður á Horni, „alt gamlir Bervíkingar og strigamunnar og altaðþví hrímþursar.“ Presturinn lifði í fornum fræðum og hafði „aungvan áhuga á daglegu lífi.“ Þórður á Horni var með hugann fullan af stórslysum og hreppstjórinn var gæddur embættislegri virðingu sem var þó aðeins á yfirborðinu. Þegar þessir menn hittust var lítil von á að þeir hlustuðu hver á annan og því síður á kennarann sem átti heilsu sína og skólabarnanna undir þessum mönnum. Eða með orðum Laxness: „Þegar þessir menn voru komnir allir saman var eins og þrír daufir hefðu mæst; þeir virtust ekki heldur sjá hver annan; í sömu stofu töluðu þeir eins og menn hver á sínu landshorni, sem hafa aldrei sést og mun aldrei sjást, hafa aldrei heyrt hvers annan rödd, ekki einusinni heyrt hvers annars getið; samt verkuðu þeir allir sem einn maður.“ (bls. 147) Það þarf varla að taka fram að hér er um að ræða skáldaða sviðsetningu á fundi sem gæti hafa átt sér stað einhvers staðar á Vestfjörðum fyrir meira en 100 árum síðan. En gæti verið raunveruleikinn í dag sé jafn fáránlegur og skáldskapur um stöðu skólamála á Vestfjörðum á fyrri hluta 20 aldar? Hér verða dregnar fram nokkrar hliðstæður. Á fræðslunefndarfundinum í Heimsljósi ásakaði presturinn kennarann fyrir að stela mó til að kynda upp skólann. Í október sl. þegar verkfall kennara var í undirbúningi voru skilaboð borgarstjórans í Reykjavík til lausnar deilunni sem upp var kominn að kennarar væru hyskin og löt stétt: „Að kennararnir séu að biðja um það að fá að vera minna með börnum, en eru samt veikari en nokkru sinni fyrr. Kenna minna og með fleiri undirbúningstíma,“ voru hans eigin orð á fjármálaráðstefnu sveitarfélaga. Hann neyddist síðar til að biðjast afsökunar á ummælum sínum en skaðinn var samt skeður og aðrir forsvarsmenn sveitarfélaga tóku upp þráðinn og héldu áfram að höggva í sama knérunn. Í stað þess að einbeita sér að ná samingum við kennara hefur Samband íslenskra sveitarfélaga höfðað mál fyrir Félagsdómi til að fá kennaraverkföll dæmd ólögleg og formaður fræðslunefndar Skagafjarðar lagði lykkju á leið sína til að koma höggi á kennara og stendur að málsókn gegn verkföllum kennara í Héraðsdómi. Eins og í Bervík forðum þá tala fulltrúar í Sambandi íslenskra sveitarfélagi eins og menn hver á sínu landshorni. Í fjölmiðlum birtast fullyrðingar um þar ráði flokkshagsmunir afstöðu manna en ekki þeir hagsmunir sem felast í að mennta skólabörn. Í stað þess að semja við kennara reyna sum sveitarfélög að útvega sér afleysingakennara til að bregðast við kennaraskortinum. Nýverið auglýsti bæjarfélag á höfuðborgarsvæðinu eftir kennurum með eftirfarandi hætti: „Afleysingastörfum er m.a. ætlað að mæta forföllum kennara, ekki er gerð krafa um kennaramenntun í afleysingastörf, en starfsfólk þarf að hafa náð 20 ára aldri og vera með hreint sakavottorð.” Auglýsingin var að sönnu dregin til baka eftir mótmæli kennara og mistökum kennt um. En mistök sveitarfélaga í samskiptum við kennara eru orðin það mörg að þau mynda ákveðið mynstur fálætis og vanhæfni sem erfitt virðist vera að vinda ofan af. Það vekur mikil vonbrigði að framkoma fulltrúa sveitarfélaga við kennarastéttina skuli endurspegla meira en aldargömul viðhorf sem einkennast af fálæti, þröngsýni og fordómum. Menntun skólabarna er fjöregg okkar samfélags. Lærdómurinn af verkfalli kennara og viðbrögðum sveitarfélaga við því er sá að ræða þarf í alvöru hvort flytja eigi grunnskólann frá sveitarfélögunum til baka til ríkisvaldsins. Við sem þjóð getum ekki búið við það að viðhorf „hrímþursa“ frá ofanverðri 20. öld ráði stefnu sveitarfélaga gagnvart kennurum á árinu 2025. Höfundur hefur stundað ýmis kennslu- og stjórnunarstörf. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Kennaraverkfall 2024-25 Sveitarstjórnarmál Mest lesið Fyrrverandi lögreglumaður heyrir enn röddina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Hvernig hljómar tilboðið einn fyrir þrjá? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Halldór 18.10.2025 Halldór Baldursson Halldór Bætum lífsgæði þeirra sem lifa með krabbameini Sigríður Gunnarsdóttir Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Hvers virði er líf barns? Jón Pétur Zimsen Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason Skoðun Baráttan heldur áfram! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Skoðun Skoðun Skoðun Baráttan heldur áfram! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvers virði er líf barns? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hvernig hljómar tilboðið einn fyrir þrjá? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Fyrrverandi lögreglumaður heyrir enn röddina Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Bætum lífsgæði þeirra sem lifa með krabbameini Sigríður Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason skrifar Skoðun Fórnir verið færðar fyrir okkur Björn Ólafsson skrifar Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger skrifar Skoðun Áfram veginn í Reykjavík Gísli Garðarsson,Steinunn Rögnvaldsdóttir skrifar Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason skrifar Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson skrifar Skoðun Fjárfestum í framtíðinni Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir skrifar Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen skrifar Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Með góðri menntun eru börn líklegri til að ná árangri Sigurður Sigurjónsson skrifar Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. skrifar Skoðun Komum í veg fyrir að áföll erfist á milli kynslóða Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Sjá meira
Í yfirstandandi verkfalli kennara í leikskólum og grunnskólum sker það í augu að fulltrúar bæjar– og sveitarstjórna í landinu hafa ekki burði til takast á við það verkefni sem þeim ber skylda til þ.e. að halda skólastarfi gangandi í landinu. Sökum lélegra launakjara hafa margir hæfir kennarar horfið til annara starfa. Skilningur fulltrúa sveitarfélaga á þessari stöðu virðist takmarkaður og skilaboð margra þeirra til kennara og samfélagsins bera því miður vitni um vanvirðingu á mikilvægi skólastarfs. Þetta er ekkert nýtt og þegar skeytasendingar frá ýmsum fulltrúum sveitarstjórna í garð kennara eru lesin verður ekki hjá því komist að rifja upp umræður fræðslunefndarinnar í Bervík í Heimsljósi eftir Halldór Laxness en þar hafði kennarinn, Ólafur Kárason, Ljósvíkingur, sótt um að fá mó og eldspýtur til að halda hita á híbýlum sínum og í skólanum. Lýsing Laxness á fundi fræðslunefndar um þessa ósk er í senn kostuleg og nöturleg. Í fræðslunefndinni voru hreppstjórinn, sóknarpresturinn og Þórður á Horni, „alt gamlir Bervíkingar og strigamunnar og altaðþví hrímþursar.“ Presturinn lifði í fornum fræðum og hafði „aungvan áhuga á daglegu lífi.“ Þórður á Horni var með hugann fullan af stórslysum og hreppstjórinn var gæddur embættislegri virðingu sem var þó aðeins á yfirborðinu. Þegar þessir menn hittust var lítil von á að þeir hlustuðu hver á annan og því síður á kennarann sem átti heilsu sína og skólabarnanna undir þessum mönnum. Eða með orðum Laxness: „Þegar þessir menn voru komnir allir saman var eins og þrír daufir hefðu mæst; þeir virtust ekki heldur sjá hver annan; í sömu stofu töluðu þeir eins og menn hver á sínu landshorni, sem hafa aldrei sést og mun aldrei sjást, hafa aldrei heyrt hvers annan rödd, ekki einusinni heyrt hvers annars getið; samt verkuðu þeir allir sem einn maður.“ (bls. 147) Það þarf varla að taka fram að hér er um að ræða skáldaða sviðsetningu á fundi sem gæti hafa átt sér stað einhvers staðar á Vestfjörðum fyrir meira en 100 árum síðan. En gæti verið raunveruleikinn í dag sé jafn fáránlegur og skáldskapur um stöðu skólamála á Vestfjörðum á fyrri hluta 20 aldar? Hér verða dregnar fram nokkrar hliðstæður. Á fræðslunefndarfundinum í Heimsljósi ásakaði presturinn kennarann fyrir að stela mó til að kynda upp skólann. Í október sl. þegar verkfall kennara var í undirbúningi voru skilaboð borgarstjórans í Reykjavík til lausnar deilunni sem upp var kominn að kennarar væru hyskin og löt stétt: „Að kennararnir séu að biðja um það að fá að vera minna með börnum, en eru samt veikari en nokkru sinni fyrr. Kenna minna og með fleiri undirbúningstíma,“ voru hans eigin orð á fjármálaráðstefnu sveitarfélaga. Hann neyddist síðar til að biðjast afsökunar á ummælum sínum en skaðinn var samt skeður og aðrir forsvarsmenn sveitarfélaga tóku upp þráðinn og héldu áfram að höggva í sama knérunn. Í stað þess að einbeita sér að ná samingum við kennara hefur Samband íslenskra sveitarfélaga höfðað mál fyrir Félagsdómi til að fá kennaraverkföll dæmd ólögleg og formaður fræðslunefndar Skagafjarðar lagði lykkju á leið sína til að koma höggi á kennara og stendur að málsókn gegn verkföllum kennara í Héraðsdómi. Eins og í Bervík forðum þá tala fulltrúar í Sambandi íslenskra sveitarfélagi eins og menn hver á sínu landshorni. Í fjölmiðlum birtast fullyrðingar um þar ráði flokkshagsmunir afstöðu manna en ekki þeir hagsmunir sem felast í að mennta skólabörn. Í stað þess að semja við kennara reyna sum sveitarfélög að útvega sér afleysingakennara til að bregðast við kennaraskortinum. Nýverið auglýsti bæjarfélag á höfuðborgarsvæðinu eftir kennurum með eftirfarandi hætti: „Afleysingastörfum er m.a. ætlað að mæta forföllum kennara, ekki er gerð krafa um kennaramenntun í afleysingastörf, en starfsfólk þarf að hafa náð 20 ára aldri og vera með hreint sakavottorð.” Auglýsingin var að sönnu dregin til baka eftir mótmæli kennara og mistökum kennt um. En mistök sveitarfélaga í samskiptum við kennara eru orðin það mörg að þau mynda ákveðið mynstur fálætis og vanhæfni sem erfitt virðist vera að vinda ofan af. Það vekur mikil vonbrigði að framkoma fulltrúa sveitarfélaga við kennarastéttina skuli endurspegla meira en aldargömul viðhorf sem einkennast af fálæti, þröngsýni og fordómum. Menntun skólabarna er fjöregg okkar samfélags. Lærdómurinn af verkfalli kennara og viðbrögðum sveitarfélaga við því er sá að ræða þarf í alvöru hvort flytja eigi grunnskólann frá sveitarfélögunum til baka til ríkisvaldsins. Við sem þjóð getum ekki búið við það að viðhorf „hrímþursa“ frá ofanverðri 20. öld ráði stefnu sveitarfélaga gagnvart kennurum á árinu 2025. Höfundur hefur stundað ýmis kennslu- og stjórnunarstörf.
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar