E. coli eitrun meðal barna og aðrir skaðvaldar í mat Lárus S. Guðmundsson skrifar 23. janúar 2025 17:30 Ég horfði á Kveik á RÚV, 21. janúar, um mjög alvarlega hópsýkingu barna á leikskóla. Það er ekki annað hægt en að finna til með börnunum sem urðu fyrir sýkingunni og foreldrum þeirra. Rætt var við aðila sem tengjast málinu eins og forstöðumann Félagsstofnunar HÍ og fulltrúa Heilbrigðiseftirlits og svara leitað hvernig svona nokkuð getur gerst. Vel var að verki staðið við að kafa ofan í það sem fór úrskeiðis og hve alvarlegar afleiðingar urðu af þessari hópsýkingu. Það sem mér fannst vanta í þessa umfjöllun var hversu oft hópsýkingar eða stök tilfelli skjóta upp kollinum hér sem og í samanburðarlöndum. Einnig fannst mér vanta meira um hvað hægt er að gera til þess að fyrirbyggja matarsýkingar og eitranir í framtíðinni. Faraldsfræði matareitrana og eitrana vegna E. coli Samkvæmt CDC (Center for Disease Control) sýkjast um 48 milljónir í Bandaríkjunum árlega (14,6%), um 128.000 (39/100.000 íbúa) leggjast inn á sjúkrahús og um 3000 (9/milljón íbúa) deyja árlega vegna matareitrunar. Einn stofn E. coli er skaðlegri en aðrir stofnar en meira en 700 stofnar eru þekktir. Þessi skaðlegi stofn er nefndur eftir eitrinu sem hann framleiðir „Shiga toxin-producing E. coli“ skammstafað STEC og nánari undirflokkun er sermisgerðin O157 (sú þekktasta) en einnig eru nokkrar aðrar sem fundust síðar td. O26, O45, O103, O111, O121, O145 og 183. Tölur um fjölda sýkinga vegna E. coli eru ekki nákvæmar þar sem ekki eru alltaf ræktuð sýni í hvert skipti sem matareitrun á sér stað og í sumum tilfellum ræktast ekki neinar skaðlegar örverur úr þeim sýnum sem tekin eru. Einnig eru hópsýkingar vegna E. coli misalgengar og tilfellin mismörg á milli ára. Samkvæmt CDC er árlegur fjöldi STEC O157 sýkinga um 97.000 (29,5/100.000) á ári í Bandaríkjunum, um 3270 (9/milljón íbúa) sjúkrahússinnlagnir og 30 dauðsföll. Fjöldi sýkinga vegna E. coli stofna annarra en STEC O157 (STEC non-O157) um 169.000 og um 4000 sjúkrahússinnlagnir. Til samanburðar má nefna að árlegur fjöldi staðfestra tilfella af STEC (E. coli) var 8565 í Evrópusambandinu og tilkynninga vegna slíkra eitrana var 2,5 tilfelli á 100.000. Fjöldi HUS tilfella (haemolytic-uremic syndrome) var 568 þar af voru 60% þeirra á aldrinum 0-4 ára og 24% á aldrinum 5-14 ára. Samkvæmt skýrslu ecdc (European Centre for Disease Prevention and Control) var fjöldi tilfella STEC sýkinga á Íslandi 3 (0,9/100.000) árið 2018, 27 (7,6/100.000) árið 2019, 4 (1,1/100.000) 2020, 7 (1,9/100.000) árið 2021 og 4 (1,1/100.000) 2022. Meðal fjöldi tilfella í 30 löndum Evrópusambandsins var á bilinu 1,6 til 2,5/100.000. Hvaðan koma E. coli sýkingarnar? E. coli gerlar geta borist úr mat og drykk sem er mengaður af saur. Dæmi um mat sem getur mengast:- Hrátt eða illa eldað kjöt, til dæmis nautakjöt- Hrátt grænmeti- Mjólk sem er ekki gerilsneydd- Hveiti sem er ekki bakað Nokkur dæmi um hópsýkingar á Íslandi Það eru margar aðrar örverur en E. coli sem geta smitast á milli manna sem og valdið hópsýkingum. Dæmi um bakteríur og veirur sem hafa valdir endurteknum matarsýkingum eru Campylobacter, Salmonella, Listeria og nóróveira. Stærsta skráða hópsýkingartilfelli á Íslandi var árið 1975 á alþjóðlegu móti kristilegra stúdentasamtaka. Það var haldið í Laugardalshöll og sýktust 1300 þátttakendur, 47 af þeim voru fluttir á sjúkrahús en enginn þeirra veiktist mjög alvarlega. Ástæða sýkingarinnar var talin vera vegna kjúklingakássu sem var ekki elduð á staðnum. Árið 1996 var hópsýking vegna mengaðra rjómabolla þar sem rúmlega 150 manns veiktust vegna Salmonella sýkingar. Árið 2000 veiktust 250 manns vegna Salmonella sýkts jöklasalats frá Hollandi. Árið 2019 sýktust 24 einstaklingar af E. Coli (STEC) sjö af börnunum sem sýktust fengu HUS og sýkingin var tengd neyslu á ís sem hafði mengast með einhverjum hætti. Árið 2023 sýktust rúmlega 190 einstaklingar eftir að hafa neytt matar á veitingahúsi sem er rekið á tveimur stöðum í Reykjavík. Sýkingin var að völdum nóróveiru. Hvernig er hægt að koma í veg fyrir sýkingar? Almennt hreinlæti getur hindrað að mengun komist í vatn og matvæli. Einnig getur það komið í veg fyrir smit manna á milli. Það er hægt að skima fyrir skaðlegum afbrigðum E. coli í matvælum. Sérstök þjálfun í meðhöndlun og eldamennsku fyrir þá sem elda mat fyrir hópa af fólki og börn. Það er til dæmis hægt að kalla eftir staðfestingu á að þeir sem meðhöndla og elda mat fyrir hópa hafi hlotið viðeigandi þjálfun. Þess ber að geta að kennsla í örverufræði tengda matarsýkingum og matreiðslu var í öllum grunnskólum landsins. Þar var farið vel yfir hvernig mætti koma í veg fyrir matareitrun. Ef til vill þar að skerpa á og endurvekja kennslu í heimilisfræði í grunnskólum landsins, þannig má fyrirbyggja mörg matareitrunartilfelli í framtíðinni. Það væri mjög heppilegt ef Kveikur myndi gera einn þátt um örverusmit í matvælum, hópsýkingar og hvað orsakar þær og hvernig hægt er að koma í veg fyrir þær. Þar væri hægt að fræða almenning um hvar uppruni örverumengunar er að finna (t.d. í kjöti, í umhverfi, ógerilsneyddri mjólk, ís, vatni, ávöxtum, ofl.) sýna algengar smitleiðir (td. hendur, krossmengun af tilbúinni kjötvöru, munnur, vökvun grænmetis með menguðu vatni, eplasafi ofl.). Með því væri einnig hægt að fækka alvarlegum matarsýkingum á Íslandi. Höfundur er lyfja- og faraldsfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein E. coli-sýking á Mánagarði Leikskólar Skóla- og menntamál Heilbrigðiseftirlit Mest lesið Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Á hvorum endanum viljum við byrja að skera af? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir skrifar Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson skrifar Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal skrifar Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Ógn og ofbeldi á vinnustöðum – hvað er til ráða Gísli Níls Einarsson skrifar Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson skrifar Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson skrifar Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson skrifar Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Ég horfði á Kveik á RÚV, 21. janúar, um mjög alvarlega hópsýkingu barna á leikskóla. Það er ekki annað hægt en að finna til með börnunum sem urðu fyrir sýkingunni og foreldrum þeirra. Rætt var við aðila sem tengjast málinu eins og forstöðumann Félagsstofnunar HÍ og fulltrúa Heilbrigðiseftirlits og svara leitað hvernig svona nokkuð getur gerst. Vel var að verki staðið við að kafa ofan í það sem fór úrskeiðis og hve alvarlegar afleiðingar urðu af þessari hópsýkingu. Það sem mér fannst vanta í þessa umfjöllun var hversu oft hópsýkingar eða stök tilfelli skjóta upp kollinum hér sem og í samanburðarlöndum. Einnig fannst mér vanta meira um hvað hægt er að gera til þess að fyrirbyggja matarsýkingar og eitranir í framtíðinni. Faraldsfræði matareitrana og eitrana vegna E. coli Samkvæmt CDC (Center for Disease Control) sýkjast um 48 milljónir í Bandaríkjunum árlega (14,6%), um 128.000 (39/100.000 íbúa) leggjast inn á sjúkrahús og um 3000 (9/milljón íbúa) deyja árlega vegna matareitrunar. Einn stofn E. coli er skaðlegri en aðrir stofnar en meira en 700 stofnar eru þekktir. Þessi skaðlegi stofn er nefndur eftir eitrinu sem hann framleiðir „Shiga toxin-producing E. coli“ skammstafað STEC og nánari undirflokkun er sermisgerðin O157 (sú þekktasta) en einnig eru nokkrar aðrar sem fundust síðar td. O26, O45, O103, O111, O121, O145 og 183. Tölur um fjölda sýkinga vegna E. coli eru ekki nákvæmar þar sem ekki eru alltaf ræktuð sýni í hvert skipti sem matareitrun á sér stað og í sumum tilfellum ræktast ekki neinar skaðlegar örverur úr þeim sýnum sem tekin eru. Einnig eru hópsýkingar vegna E. coli misalgengar og tilfellin mismörg á milli ára. Samkvæmt CDC er árlegur fjöldi STEC O157 sýkinga um 97.000 (29,5/100.000) á ári í Bandaríkjunum, um 3270 (9/milljón íbúa) sjúkrahússinnlagnir og 30 dauðsföll. Fjöldi sýkinga vegna E. coli stofna annarra en STEC O157 (STEC non-O157) um 169.000 og um 4000 sjúkrahússinnlagnir. Til samanburðar má nefna að árlegur fjöldi staðfestra tilfella af STEC (E. coli) var 8565 í Evrópusambandinu og tilkynninga vegna slíkra eitrana var 2,5 tilfelli á 100.000. Fjöldi HUS tilfella (haemolytic-uremic syndrome) var 568 þar af voru 60% þeirra á aldrinum 0-4 ára og 24% á aldrinum 5-14 ára. Samkvæmt skýrslu ecdc (European Centre for Disease Prevention and Control) var fjöldi tilfella STEC sýkinga á Íslandi 3 (0,9/100.000) árið 2018, 27 (7,6/100.000) árið 2019, 4 (1,1/100.000) 2020, 7 (1,9/100.000) árið 2021 og 4 (1,1/100.000) 2022. Meðal fjöldi tilfella í 30 löndum Evrópusambandsins var á bilinu 1,6 til 2,5/100.000. Hvaðan koma E. coli sýkingarnar? E. coli gerlar geta borist úr mat og drykk sem er mengaður af saur. Dæmi um mat sem getur mengast:- Hrátt eða illa eldað kjöt, til dæmis nautakjöt- Hrátt grænmeti- Mjólk sem er ekki gerilsneydd- Hveiti sem er ekki bakað Nokkur dæmi um hópsýkingar á Íslandi Það eru margar aðrar örverur en E. coli sem geta smitast á milli manna sem og valdið hópsýkingum. Dæmi um bakteríur og veirur sem hafa valdir endurteknum matarsýkingum eru Campylobacter, Salmonella, Listeria og nóróveira. Stærsta skráða hópsýkingartilfelli á Íslandi var árið 1975 á alþjóðlegu móti kristilegra stúdentasamtaka. Það var haldið í Laugardalshöll og sýktust 1300 þátttakendur, 47 af þeim voru fluttir á sjúkrahús en enginn þeirra veiktist mjög alvarlega. Ástæða sýkingarinnar var talin vera vegna kjúklingakássu sem var ekki elduð á staðnum. Árið 1996 var hópsýking vegna mengaðra rjómabolla þar sem rúmlega 150 manns veiktust vegna Salmonella sýkingar. Árið 2000 veiktust 250 manns vegna Salmonella sýkts jöklasalats frá Hollandi. Árið 2019 sýktust 24 einstaklingar af E. Coli (STEC) sjö af börnunum sem sýktust fengu HUS og sýkingin var tengd neyslu á ís sem hafði mengast með einhverjum hætti. Árið 2023 sýktust rúmlega 190 einstaklingar eftir að hafa neytt matar á veitingahúsi sem er rekið á tveimur stöðum í Reykjavík. Sýkingin var að völdum nóróveiru. Hvernig er hægt að koma í veg fyrir sýkingar? Almennt hreinlæti getur hindrað að mengun komist í vatn og matvæli. Einnig getur það komið í veg fyrir smit manna á milli. Það er hægt að skima fyrir skaðlegum afbrigðum E. coli í matvælum. Sérstök þjálfun í meðhöndlun og eldamennsku fyrir þá sem elda mat fyrir hópa af fólki og börn. Það er til dæmis hægt að kalla eftir staðfestingu á að þeir sem meðhöndla og elda mat fyrir hópa hafi hlotið viðeigandi þjálfun. Þess ber að geta að kennsla í örverufræði tengda matarsýkingum og matreiðslu var í öllum grunnskólum landsins. Þar var farið vel yfir hvernig mætti koma í veg fyrir matareitrun. Ef til vill þar að skerpa á og endurvekja kennslu í heimilisfræði í grunnskólum landsins, þannig má fyrirbyggja mörg matareitrunartilfelli í framtíðinni. Það væri mjög heppilegt ef Kveikur myndi gera einn þátt um örverusmit í matvælum, hópsýkingar og hvað orsakar þær og hvernig hægt er að koma í veg fyrir þær. Þar væri hægt að fræða almenning um hvar uppruni örverumengunar er að finna (t.d. í kjöti, í umhverfi, ógerilsneyddri mjólk, ís, vatni, ávöxtum, ofl.) sýna algengar smitleiðir (td. hendur, krossmengun af tilbúinni kjötvöru, munnur, vökvun grænmetis með menguðu vatni, eplasafi ofl.). Með því væri einnig hægt að fækka alvarlegum matarsýkingum á Íslandi. Höfundur er lyfja- og faraldsfræðingur.
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir Skoðun
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar
Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir Skoðun
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun