Leikskólakerfið: Samfélagsgildi fram yfir hagnað Svava Björg Mörk skrifar 15. janúar 2025 15:30 Leikskólakerfið á Íslandi er ein af mikilvægum stoðum samfélagsins, þar sem markmiðið er að börn fái öruggt umhverfi til að þroskast og læra með leikinn sem námsleið. Á sama tíma stendur menntakerfið frammi fyrir áskorunum sem krefjast dýpri umræðu. Kjarasamningar hjá Kennarasambandi Íslands eru í hnút og yfirvofandi verkföll á leikskóla-, grunnskóla- og framhaldsskólastigi undirstrika hversu mikilvægt það er að taka umræðu um gildi menntunar í íslensku samfélagi. Verkfallsváin sýnir hversu mikil spenna er í kerfinu og hversu brýnt er að viðurkenna störf kennara á öllum skólastigum. Það sem vekur sérstaka athygli í þessari stöðu er að nokkrir sveitarstjórnarmenn sem nú sitja við samningaborðið og eiga erfitt með að mæta kröfum kennara um betri starfsskilyrði, eru frumkvöðlar í því að leita til stórfyrirtækja um að byggja og reka leikskóla. Þetta sjálfskapaða tvöfalda hlutverk vekur spurningar um forgangsröðun og hvernig samfélagsleg ábyrgð er skilgreind. Kjarabarátta og samfélagsleg ábyrgð Kjarabarátta Kennarasambands Íslands snýst ekki aðeins um laun. Hún snýst um virðingu fyrir störfum kennara, bættum starfsskilyrðum og gæðum í menntakerfinu. Þegar sveitarstjórnarmenn sitja við samningaborðið í þessari baráttu, með ábyrgð á að tryggja sjálfbært kerfi fyrir alla, vekur það áleitnar spurningar að þeir leiti um leið til einkaaðila til að leysa leikskólavandann. Hvernig getur sami hópurinn, sem á í erfiðleikum með að fjármagna bætt starfsskilyrði kennara, réttlætt að stórfyrirtæki án tengsla við menntun séu kölluð til að reka leikskóla með skattfé almennings? Hagræðing og hagnaður: Hver nýtur góðs? Þegar stórfyrirtæki taka þátt í rekstri leikskóla, er markmið þeirra sjaldnast samfélagslegt – það er fjárhagslegt. Þótt þau kynni verkefnin sem „samfélagslega ábyrg“ og „win-win“ fyrir alla aðila, liggur í augum uppi að fyrirtæki starfa til að skila hagnaði. Þetta vekur áleitnar spurningar um hverjir raunverulega njóta góðs af slíkri nálgun og hverjir gætu orðið útundan. Tökum dæmi: Fyrirtæki með 400 starfsmenn og 210 þeirra eiga samanlagt 240 börn á leikskólaaldri, gerir samning við sveitarfélag um rekstur leikskóla með 200 plássum. Af þessum plássum eru 100 tryggð fyrir börn starfsmanna fyrirtækisins. Strax vakna spurningar: Hver fær forgang? Eru plássin fyrst og fremst fyrir börn stjórnenda eða sérfræðinga? Eða er þeim ætlað að styðja við lægst launuðu starfsmennina, svo sem þá sem sinna ræstingu eða öðrum þjónustustörfum? Hverjir verða skildir eftir? Ef láglaunastörfin eru boðin út og þeir sem sinna þeim eru ekki beinir starfsmenn fyrirtækisins, hvaða rétt hafa þeir á plássum í þessum leikskólum? Hvernig tryggjum við jafnvægi og réttlæti? Í þessu fyrirkomulagi er hætta á að óvissa skapist um aðgengi, þar sem sumir njóta góðs af sértækum samningum en aðrir ekki. Þetta sýnir hvernig fyrirkomulag sem byggir á hagræðingu og hagnaði getur auðveldlega skapað ójafnvægi. Það er ekki aðeins óljóst hvernig aðgangur er tryggður fyrir alla, heldur er einnig hætta á að gæði þjónustunnar verði sett í annað sæti þegar hagkvæmni er í fyrirrúmi. Samfélagsheildin þarf að vera í forgrunni Leikskólakerfið er ekki vettvangur fyrir hagræðingu og arðsemi. Það er vettvangur þar sem samfélagið ber sameiginlega ábyrgð á að tryggja jafnan aðgang, gæði og réttindi barna. Þess vegna er nauðsynlegt að: Styrkja sveitarfélögin: Þau eiga að geta sinnt ábyrgð sinni á rekstri leikskóla án þess að þurfa að leita til fyrirtækja sem setja hagnað í forgang. Tryggja jafnan aðgang: Skýr lög og reglur þurfa að tryggja að enginn verði útundan þegar einkaaðilar taka þátt í rekstri leikskóla. Varðveita gæðin: Leikskólar eiga að byggjast á faglegri forystu og samfélagslegum gildum, ekki fjárhagslegum markmiðum fyrirtækja. Þegar stórfyrirtæki stíga inn á vettvang leikskólakerfisins, sem á að þjóna samfélagsheildinni, er hætt við að markmið þeirra rekstrar stangist á við samfélagsgildi. Skattfé almennings fer í fjármögnun þessa reksturs, en hvernig er tryggt að hann þjóni öllum börnum jafnt? Með þessu fyrirkomulagi er hætta á að leikskólakerfið verði vettvangur sértækra lausna sem gagnast aðeins ákveðnum hópum á meðan aðrir eru skildir eftir. Spurningin er ekki hvort leikskólarekstur eigi að vera í höndum hvaða aðila sem er. Hún snýst um það hvernig við tryggjum að leikskólarnir okkar þjóni samfélagsheildinni – ekki aðeins ákveðnum hópum eða fyrirtækjum sem sjá tækifæri til að hámarka hagnað. Þeir sem móta þessar ákvarðanir verða að leggja áherslu á samfélagsleg gildi fram yfir hagkvæmni og fjárhagslegan ávinning. Það á ekki að snúast um hvort þetta sé „win-win“ fyrir einhverja aðila, heldur hvernig þetta verður raunverulegur sigur fyrir samfélagið í heild. Kjarabarátta Kennarasambands Íslands dregur enn frekar fram nauðsyn þess að setja réttlæti og gæði í forgrunn við mótun framtíðar leikskólakerfisins. Vanfjármögnun og áhersla á skammtímalausnir hafa þegar skapað óstöðugleika í kerfi sem er ein af grunnstoðum samfélagsins. Þessi barátta er áminning um að áherslan þarf að vera á langtímagildi menntunar – ekki á skammtímahagsmuni vinnumarkaðarins eða hagkvæmni fyrirtækja. Að lokum Þegar sveitarstjórnarmenn, sem bera ábyrgð á kjarasamningum kennara og framtíð leikskólakerfisins, leita til stórfyrirtækja um rekstur leikskóla, er brýnt að spyrja hvort samfélagsgildin séu í raun í forgrunni. Við verðum að tryggja að leikskólarnir haldi áfram að vera staðir þar sem leikur, lærdómur og félagslegur þroski fá að njóta sín – ekki vettvangur fyrir hagnað og ójafnvægi. Þetta er ekki bara spurning um það sem gerist í dag; þetta snýst um hvernig við viljum móta framtíðina okkar. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Stéttin sem Sjálfstæðisflokkurinn kaus að yfirgefa Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun Viljum við það besta fyrir börnin okkar? Hilmar Þór Sigurjónsson Skoðun Kona Anna Kristjana Helgadóttir Skoðun Ósanngjörn byrði á landsbyggðarfólk Ingibjörg Ísaksen Skoðun Samræmd próf gegn stéttaskiptingu Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Bókun 35, 38 og tækifæri fyrir ungt fólk í Brussel Gunnar H. Garðarsson Skoðun Orð skulu standa Jón Pétur Zimsen Skoðun Þegar heiftin nær tökum á hrútakofanum Heimir Már Pétursson Skoðun Dúabíllinn og kraftur sköpunar Einar Mikael Sverrisson Skoðun Vilja Bandaríkin bæta samskipti sín við Rússland og um leið styrkja stöðu sína gagnvart Kína? Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Kona Anna Kristjana Helgadóttir skrifar Skoðun Bókun 35, 38 og tækifæri fyrir ungt fólk í Brussel Gunnar H. Garðarsson skrifar Skoðun Orð skulu standa Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Dúabíllinn og kraftur sköpunar Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Enginn er betri en þú – enginn er snjallari en þú Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Viljum við það besta fyrir börnin okkar? Hilmar Þór Sigurjónsson skrifar Skoðun Stéttin sem Sjálfstæðisflokkurinn kaus að yfirgefa Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Tilfinningar í hrærigraut og engin orð til, né leyfilegt að segja það sem er... Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Samræmd próf gegn stéttaskiptingu Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Vilja Bandaríkin bæta samskipti sín við Rússland og um leið styrkja stöðu sína gagnvart Kína? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Sameinandi afl í skotgröfunum? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ósanngjörn byrði á landsbyggðarfólk Ingibjörg Ísaksen skrifar Skoðun VR og eldra fólk Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betra og skilvirkara fjármálakerfi Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Háskólinn og rektorskjörið Gyða Margrét Pétursdóttir ,Þorgerður Jennýjardóttir Einarsdóttir skrifar Skoðun Fékk hann ekki minnisblaðið? Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Áskorun til atvinnuvegaráðherra Björn Ólafsson skrifar Skoðun Skattahækkanir, miðstýring og ESB-þráhyggja Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Sérlög til verndar innflytjendum? Margrét Ágústa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Höldum yngri þingmönnum aðskildum frá hinum eldri ! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – frumhlaup og gullhúðun Mörður Árnason skrifar Skoðun Geðræni sjúkdómurinn sem gleymist að tala um Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Aukinn veikindaréttur – aukið jafnrétti kynjanna – fyrir félagsfólk VR Þorsteinn Skúli Sveinsson skrifar Skoðun Þegar heiftin nær tökum á hrútakofanum Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Verður dánaraðstoð leyfð í Danmörku í náinni framtíð? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Flugvöllur okkar allra! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Svar við rangfærslum Félags atvinnurekenda um tollamál Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Við þurfum að ræða um Evrópusambandið Kristján Reykjalín Vigfússon skrifar Skoðun Sannleikurinn um undirbúning útlendingafrumvarpsins Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig bætum við stafræna umgjörð heilbrigðiskerfisins? Arna Harðardóttir skrifar Sjá meira
Leikskólakerfið á Íslandi er ein af mikilvægum stoðum samfélagsins, þar sem markmiðið er að börn fái öruggt umhverfi til að þroskast og læra með leikinn sem námsleið. Á sama tíma stendur menntakerfið frammi fyrir áskorunum sem krefjast dýpri umræðu. Kjarasamningar hjá Kennarasambandi Íslands eru í hnút og yfirvofandi verkföll á leikskóla-, grunnskóla- og framhaldsskólastigi undirstrika hversu mikilvægt það er að taka umræðu um gildi menntunar í íslensku samfélagi. Verkfallsváin sýnir hversu mikil spenna er í kerfinu og hversu brýnt er að viðurkenna störf kennara á öllum skólastigum. Það sem vekur sérstaka athygli í þessari stöðu er að nokkrir sveitarstjórnarmenn sem nú sitja við samningaborðið og eiga erfitt með að mæta kröfum kennara um betri starfsskilyrði, eru frumkvöðlar í því að leita til stórfyrirtækja um að byggja og reka leikskóla. Þetta sjálfskapaða tvöfalda hlutverk vekur spurningar um forgangsröðun og hvernig samfélagsleg ábyrgð er skilgreind. Kjarabarátta og samfélagsleg ábyrgð Kjarabarátta Kennarasambands Íslands snýst ekki aðeins um laun. Hún snýst um virðingu fyrir störfum kennara, bættum starfsskilyrðum og gæðum í menntakerfinu. Þegar sveitarstjórnarmenn sitja við samningaborðið í þessari baráttu, með ábyrgð á að tryggja sjálfbært kerfi fyrir alla, vekur það áleitnar spurningar að þeir leiti um leið til einkaaðila til að leysa leikskólavandann. Hvernig getur sami hópurinn, sem á í erfiðleikum með að fjármagna bætt starfsskilyrði kennara, réttlætt að stórfyrirtæki án tengsla við menntun séu kölluð til að reka leikskóla með skattfé almennings? Hagræðing og hagnaður: Hver nýtur góðs? Þegar stórfyrirtæki taka þátt í rekstri leikskóla, er markmið þeirra sjaldnast samfélagslegt – það er fjárhagslegt. Þótt þau kynni verkefnin sem „samfélagslega ábyrg“ og „win-win“ fyrir alla aðila, liggur í augum uppi að fyrirtæki starfa til að skila hagnaði. Þetta vekur áleitnar spurningar um hverjir raunverulega njóta góðs af slíkri nálgun og hverjir gætu orðið útundan. Tökum dæmi: Fyrirtæki með 400 starfsmenn og 210 þeirra eiga samanlagt 240 börn á leikskólaaldri, gerir samning við sveitarfélag um rekstur leikskóla með 200 plássum. Af þessum plássum eru 100 tryggð fyrir börn starfsmanna fyrirtækisins. Strax vakna spurningar: Hver fær forgang? Eru plássin fyrst og fremst fyrir börn stjórnenda eða sérfræðinga? Eða er þeim ætlað að styðja við lægst launuðu starfsmennina, svo sem þá sem sinna ræstingu eða öðrum þjónustustörfum? Hverjir verða skildir eftir? Ef láglaunastörfin eru boðin út og þeir sem sinna þeim eru ekki beinir starfsmenn fyrirtækisins, hvaða rétt hafa þeir á plássum í þessum leikskólum? Hvernig tryggjum við jafnvægi og réttlæti? Í þessu fyrirkomulagi er hætta á að óvissa skapist um aðgengi, þar sem sumir njóta góðs af sértækum samningum en aðrir ekki. Þetta sýnir hvernig fyrirkomulag sem byggir á hagræðingu og hagnaði getur auðveldlega skapað ójafnvægi. Það er ekki aðeins óljóst hvernig aðgangur er tryggður fyrir alla, heldur er einnig hætta á að gæði þjónustunnar verði sett í annað sæti þegar hagkvæmni er í fyrirrúmi. Samfélagsheildin þarf að vera í forgrunni Leikskólakerfið er ekki vettvangur fyrir hagræðingu og arðsemi. Það er vettvangur þar sem samfélagið ber sameiginlega ábyrgð á að tryggja jafnan aðgang, gæði og réttindi barna. Þess vegna er nauðsynlegt að: Styrkja sveitarfélögin: Þau eiga að geta sinnt ábyrgð sinni á rekstri leikskóla án þess að þurfa að leita til fyrirtækja sem setja hagnað í forgang. Tryggja jafnan aðgang: Skýr lög og reglur þurfa að tryggja að enginn verði útundan þegar einkaaðilar taka þátt í rekstri leikskóla. Varðveita gæðin: Leikskólar eiga að byggjast á faglegri forystu og samfélagslegum gildum, ekki fjárhagslegum markmiðum fyrirtækja. Þegar stórfyrirtæki stíga inn á vettvang leikskólakerfisins, sem á að þjóna samfélagsheildinni, er hætt við að markmið þeirra rekstrar stangist á við samfélagsgildi. Skattfé almennings fer í fjármögnun þessa reksturs, en hvernig er tryggt að hann þjóni öllum börnum jafnt? Með þessu fyrirkomulagi er hætta á að leikskólakerfið verði vettvangur sértækra lausna sem gagnast aðeins ákveðnum hópum á meðan aðrir eru skildir eftir. Spurningin er ekki hvort leikskólarekstur eigi að vera í höndum hvaða aðila sem er. Hún snýst um það hvernig við tryggjum að leikskólarnir okkar þjóni samfélagsheildinni – ekki aðeins ákveðnum hópum eða fyrirtækjum sem sjá tækifæri til að hámarka hagnað. Þeir sem móta þessar ákvarðanir verða að leggja áherslu á samfélagsleg gildi fram yfir hagkvæmni og fjárhagslegan ávinning. Það á ekki að snúast um hvort þetta sé „win-win“ fyrir einhverja aðila, heldur hvernig þetta verður raunverulegur sigur fyrir samfélagið í heild. Kjarabarátta Kennarasambands Íslands dregur enn frekar fram nauðsyn þess að setja réttlæti og gæði í forgrunn við mótun framtíðar leikskólakerfisins. Vanfjármögnun og áhersla á skammtímalausnir hafa þegar skapað óstöðugleika í kerfi sem er ein af grunnstoðum samfélagsins. Þessi barátta er áminning um að áherslan þarf að vera á langtímagildi menntunar – ekki á skammtímahagsmuni vinnumarkaðarins eða hagkvæmni fyrirtækja. Að lokum Þegar sveitarstjórnarmenn, sem bera ábyrgð á kjarasamningum kennara og framtíð leikskólakerfisins, leita til stórfyrirtækja um rekstur leikskóla, er brýnt að spyrja hvort samfélagsgildin séu í raun í forgrunni. Við verðum að tryggja að leikskólarnir haldi áfram að vera staðir þar sem leikur, lærdómur og félagslegur þroski fá að njóta sín – ekki vettvangur fyrir hagnað og ójafnvægi. Þetta er ekki bara spurning um það sem gerist í dag; þetta snýst um hvernig við viljum móta framtíðina okkar. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Vilja Bandaríkin bæta samskipti sín við Rússland og um leið styrkja stöðu sína gagnvart Kína? Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun
Skoðun Tilfinningar í hrærigraut og engin orð til, né leyfilegt að segja það sem er... Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Vilja Bandaríkin bæta samskipti sín við Rússland og um leið styrkja stöðu sína gagnvart Kína? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar
Skoðun Háskólinn og rektorskjörið Gyða Margrét Pétursdóttir ,Þorgerður Jennýjardóttir Einarsdóttir skrifar
Skoðun Aukinn veikindaréttur – aukið jafnrétti kynjanna – fyrir félagsfólk VR Þorsteinn Skúli Sveinsson skrifar
Vilja Bandaríkin bæta samskipti sín við Rússland og um leið styrkja stöðu sína gagnvart Kína? Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun