Leikskólakerfið: Samfélagsgildi fram yfir hagnað Svava Björg Mörk skrifar 15. janúar 2025 15:30 Leikskólakerfið á Íslandi er ein af mikilvægum stoðum samfélagsins, þar sem markmiðið er að börn fái öruggt umhverfi til að þroskast og læra með leikinn sem námsleið. Á sama tíma stendur menntakerfið frammi fyrir áskorunum sem krefjast dýpri umræðu. Kjarasamningar hjá Kennarasambandi Íslands eru í hnút og yfirvofandi verkföll á leikskóla-, grunnskóla- og framhaldsskólastigi undirstrika hversu mikilvægt það er að taka umræðu um gildi menntunar í íslensku samfélagi. Verkfallsváin sýnir hversu mikil spenna er í kerfinu og hversu brýnt er að viðurkenna störf kennara á öllum skólastigum. Það sem vekur sérstaka athygli í þessari stöðu er að nokkrir sveitarstjórnarmenn sem nú sitja við samningaborðið og eiga erfitt með að mæta kröfum kennara um betri starfsskilyrði, eru frumkvöðlar í því að leita til stórfyrirtækja um að byggja og reka leikskóla. Þetta sjálfskapaða tvöfalda hlutverk vekur spurningar um forgangsröðun og hvernig samfélagsleg ábyrgð er skilgreind. Kjarabarátta og samfélagsleg ábyrgð Kjarabarátta Kennarasambands Íslands snýst ekki aðeins um laun. Hún snýst um virðingu fyrir störfum kennara, bættum starfsskilyrðum og gæðum í menntakerfinu. Þegar sveitarstjórnarmenn sitja við samningaborðið í þessari baráttu, með ábyrgð á að tryggja sjálfbært kerfi fyrir alla, vekur það áleitnar spurningar að þeir leiti um leið til einkaaðila til að leysa leikskólavandann. Hvernig getur sami hópurinn, sem á í erfiðleikum með að fjármagna bætt starfsskilyrði kennara, réttlætt að stórfyrirtæki án tengsla við menntun séu kölluð til að reka leikskóla með skattfé almennings? Hagræðing og hagnaður: Hver nýtur góðs? Þegar stórfyrirtæki taka þátt í rekstri leikskóla, er markmið þeirra sjaldnast samfélagslegt – það er fjárhagslegt. Þótt þau kynni verkefnin sem „samfélagslega ábyrg“ og „win-win“ fyrir alla aðila, liggur í augum uppi að fyrirtæki starfa til að skila hagnaði. Þetta vekur áleitnar spurningar um hverjir raunverulega njóta góðs af slíkri nálgun og hverjir gætu orðið útundan. Tökum dæmi: Fyrirtæki með 400 starfsmenn og 210 þeirra eiga samanlagt 240 börn á leikskólaaldri, gerir samning við sveitarfélag um rekstur leikskóla með 200 plássum. Af þessum plássum eru 100 tryggð fyrir börn starfsmanna fyrirtækisins. Strax vakna spurningar: Hver fær forgang? Eru plássin fyrst og fremst fyrir börn stjórnenda eða sérfræðinga? Eða er þeim ætlað að styðja við lægst launuðu starfsmennina, svo sem þá sem sinna ræstingu eða öðrum þjónustustörfum? Hverjir verða skildir eftir? Ef láglaunastörfin eru boðin út og þeir sem sinna þeim eru ekki beinir starfsmenn fyrirtækisins, hvaða rétt hafa þeir á plássum í þessum leikskólum? Hvernig tryggjum við jafnvægi og réttlæti? Í þessu fyrirkomulagi er hætta á að óvissa skapist um aðgengi, þar sem sumir njóta góðs af sértækum samningum en aðrir ekki. Þetta sýnir hvernig fyrirkomulag sem byggir á hagræðingu og hagnaði getur auðveldlega skapað ójafnvægi. Það er ekki aðeins óljóst hvernig aðgangur er tryggður fyrir alla, heldur er einnig hætta á að gæði þjónustunnar verði sett í annað sæti þegar hagkvæmni er í fyrirrúmi. Samfélagsheildin þarf að vera í forgrunni Leikskólakerfið er ekki vettvangur fyrir hagræðingu og arðsemi. Það er vettvangur þar sem samfélagið ber sameiginlega ábyrgð á að tryggja jafnan aðgang, gæði og réttindi barna. Þess vegna er nauðsynlegt að: Styrkja sveitarfélögin: Þau eiga að geta sinnt ábyrgð sinni á rekstri leikskóla án þess að þurfa að leita til fyrirtækja sem setja hagnað í forgang. Tryggja jafnan aðgang: Skýr lög og reglur þurfa að tryggja að enginn verði útundan þegar einkaaðilar taka þátt í rekstri leikskóla. Varðveita gæðin: Leikskólar eiga að byggjast á faglegri forystu og samfélagslegum gildum, ekki fjárhagslegum markmiðum fyrirtækja. Þegar stórfyrirtæki stíga inn á vettvang leikskólakerfisins, sem á að þjóna samfélagsheildinni, er hætt við að markmið þeirra rekstrar stangist á við samfélagsgildi. Skattfé almennings fer í fjármögnun þessa reksturs, en hvernig er tryggt að hann þjóni öllum börnum jafnt? Með þessu fyrirkomulagi er hætta á að leikskólakerfið verði vettvangur sértækra lausna sem gagnast aðeins ákveðnum hópum á meðan aðrir eru skildir eftir. Spurningin er ekki hvort leikskólarekstur eigi að vera í höndum hvaða aðila sem er. Hún snýst um það hvernig við tryggjum að leikskólarnir okkar þjóni samfélagsheildinni – ekki aðeins ákveðnum hópum eða fyrirtækjum sem sjá tækifæri til að hámarka hagnað. Þeir sem móta þessar ákvarðanir verða að leggja áherslu á samfélagsleg gildi fram yfir hagkvæmni og fjárhagslegan ávinning. Það á ekki að snúast um hvort þetta sé „win-win“ fyrir einhverja aðila, heldur hvernig þetta verður raunverulegur sigur fyrir samfélagið í heild. Kjarabarátta Kennarasambands Íslands dregur enn frekar fram nauðsyn þess að setja réttlæti og gæði í forgrunn við mótun framtíðar leikskólakerfisins. Vanfjármögnun og áhersla á skammtímalausnir hafa þegar skapað óstöðugleika í kerfi sem er ein af grunnstoðum samfélagsins. Þessi barátta er áminning um að áherslan þarf að vera á langtímagildi menntunar – ekki á skammtímahagsmuni vinnumarkaðarins eða hagkvæmni fyrirtækja. Að lokum Þegar sveitarstjórnarmenn, sem bera ábyrgð á kjarasamningum kennara og framtíð leikskólakerfisins, leita til stórfyrirtækja um rekstur leikskóla, er brýnt að spyrja hvort samfélagsgildin séu í raun í forgrunni. Við verðum að tryggja að leikskólarnir haldi áfram að vera staðir þar sem leikur, lærdómur og félagslegur þroski fá að njóta sín – ekki vettvangur fyrir hagnað og ójafnvægi. Þetta er ekki bara spurning um það sem gerist í dag; þetta snýst um hvernig við viljum móta framtíðina okkar. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Fyrrverandi lögreglumaður heyrir enn röddina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Stöndum saman fyrir íslenskan flugrekstur Bogi Nils Bogason Skoðun Baráttan heldur áfram! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Bætum lífsgæði þeirra sem lifa með krabbameini Sigríður Gunnarsdóttir Skoðun Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Skoðun Halldór 18.10.2025 Halldór Baldursson Halldór Landsbyggðin án háskóla? Ketill Sigurður Jóelsson Skoðun Skoðun Skoðun Stöndum saman fyrir íslenskan flugrekstur Bogi Nils Bogason skrifar Skoðun ,,Gallaður" hundur - söluhluturinn hundur - um úrskurð Kærunefndar vöru- og þjónustukaupa Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Baráttan heldur áfram! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvers virði er líf barns? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hvernig hljómar tilboðið einn fyrir þrjá? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Fyrrverandi lögreglumaður heyrir enn röddina Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Bætum lífsgæði þeirra sem lifa með krabbameini Sigríður Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason skrifar Skoðun Fórnir verið færðar fyrir okkur Björn Ólafsson skrifar Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger skrifar Skoðun Áfram veginn í Reykjavík Gísli Garðarsson,Steinunn Rögnvaldsdóttir skrifar Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason skrifar Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson skrifar Skoðun Fjárfestum í framtíðinni Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir skrifar Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen skrifar Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Með góðri menntun eru börn líklegri til að ná árangri Sigurður Sigurjónsson skrifar Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. skrifar Skoðun Komum í veg fyrir að áföll erfist á milli kynslóða Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Sjá meira
Leikskólakerfið á Íslandi er ein af mikilvægum stoðum samfélagsins, þar sem markmiðið er að börn fái öruggt umhverfi til að þroskast og læra með leikinn sem námsleið. Á sama tíma stendur menntakerfið frammi fyrir áskorunum sem krefjast dýpri umræðu. Kjarasamningar hjá Kennarasambandi Íslands eru í hnút og yfirvofandi verkföll á leikskóla-, grunnskóla- og framhaldsskólastigi undirstrika hversu mikilvægt það er að taka umræðu um gildi menntunar í íslensku samfélagi. Verkfallsváin sýnir hversu mikil spenna er í kerfinu og hversu brýnt er að viðurkenna störf kennara á öllum skólastigum. Það sem vekur sérstaka athygli í þessari stöðu er að nokkrir sveitarstjórnarmenn sem nú sitja við samningaborðið og eiga erfitt með að mæta kröfum kennara um betri starfsskilyrði, eru frumkvöðlar í því að leita til stórfyrirtækja um að byggja og reka leikskóla. Þetta sjálfskapaða tvöfalda hlutverk vekur spurningar um forgangsröðun og hvernig samfélagsleg ábyrgð er skilgreind. Kjarabarátta og samfélagsleg ábyrgð Kjarabarátta Kennarasambands Íslands snýst ekki aðeins um laun. Hún snýst um virðingu fyrir störfum kennara, bættum starfsskilyrðum og gæðum í menntakerfinu. Þegar sveitarstjórnarmenn sitja við samningaborðið í þessari baráttu, með ábyrgð á að tryggja sjálfbært kerfi fyrir alla, vekur það áleitnar spurningar að þeir leiti um leið til einkaaðila til að leysa leikskólavandann. Hvernig getur sami hópurinn, sem á í erfiðleikum með að fjármagna bætt starfsskilyrði kennara, réttlætt að stórfyrirtæki án tengsla við menntun séu kölluð til að reka leikskóla með skattfé almennings? Hagræðing og hagnaður: Hver nýtur góðs? Þegar stórfyrirtæki taka þátt í rekstri leikskóla, er markmið þeirra sjaldnast samfélagslegt – það er fjárhagslegt. Þótt þau kynni verkefnin sem „samfélagslega ábyrg“ og „win-win“ fyrir alla aðila, liggur í augum uppi að fyrirtæki starfa til að skila hagnaði. Þetta vekur áleitnar spurningar um hverjir raunverulega njóta góðs af slíkri nálgun og hverjir gætu orðið útundan. Tökum dæmi: Fyrirtæki með 400 starfsmenn og 210 þeirra eiga samanlagt 240 börn á leikskólaaldri, gerir samning við sveitarfélag um rekstur leikskóla með 200 plássum. Af þessum plássum eru 100 tryggð fyrir börn starfsmanna fyrirtækisins. Strax vakna spurningar: Hver fær forgang? Eru plássin fyrst og fremst fyrir börn stjórnenda eða sérfræðinga? Eða er þeim ætlað að styðja við lægst launuðu starfsmennina, svo sem þá sem sinna ræstingu eða öðrum þjónustustörfum? Hverjir verða skildir eftir? Ef láglaunastörfin eru boðin út og þeir sem sinna þeim eru ekki beinir starfsmenn fyrirtækisins, hvaða rétt hafa þeir á plássum í þessum leikskólum? Hvernig tryggjum við jafnvægi og réttlæti? Í þessu fyrirkomulagi er hætta á að óvissa skapist um aðgengi, þar sem sumir njóta góðs af sértækum samningum en aðrir ekki. Þetta sýnir hvernig fyrirkomulag sem byggir á hagræðingu og hagnaði getur auðveldlega skapað ójafnvægi. Það er ekki aðeins óljóst hvernig aðgangur er tryggður fyrir alla, heldur er einnig hætta á að gæði þjónustunnar verði sett í annað sæti þegar hagkvæmni er í fyrirrúmi. Samfélagsheildin þarf að vera í forgrunni Leikskólakerfið er ekki vettvangur fyrir hagræðingu og arðsemi. Það er vettvangur þar sem samfélagið ber sameiginlega ábyrgð á að tryggja jafnan aðgang, gæði og réttindi barna. Þess vegna er nauðsynlegt að: Styrkja sveitarfélögin: Þau eiga að geta sinnt ábyrgð sinni á rekstri leikskóla án þess að þurfa að leita til fyrirtækja sem setja hagnað í forgang. Tryggja jafnan aðgang: Skýr lög og reglur þurfa að tryggja að enginn verði útundan þegar einkaaðilar taka þátt í rekstri leikskóla. Varðveita gæðin: Leikskólar eiga að byggjast á faglegri forystu og samfélagslegum gildum, ekki fjárhagslegum markmiðum fyrirtækja. Þegar stórfyrirtæki stíga inn á vettvang leikskólakerfisins, sem á að þjóna samfélagsheildinni, er hætt við að markmið þeirra rekstrar stangist á við samfélagsgildi. Skattfé almennings fer í fjármögnun þessa reksturs, en hvernig er tryggt að hann þjóni öllum börnum jafnt? Með þessu fyrirkomulagi er hætta á að leikskólakerfið verði vettvangur sértækra lausna sem gagnast aðeins ákveðnum hópum á meðan aðrir eru skildir eftir. Spurningin er ekki hvort leikskólarekstur eigi að vera í höndum hvaða aðila sem er. Hún snýst um það hvernig við tryggjum að leikskólarnir okkar þjóni samfélagsheildinni – ekki aðeins ákveðnum hópum eða fyrirtækjum sem sjá tækifæri til að hámarka hagnað. Þeir sem móta þessar ákvarðanir verða að leggja áherslu á samfélagsleg gildi fram yfir hagkvæmni og fjárhagslegan ávinning. Það á ekki að snúast um hvort þetta sé „win-win“ fyrir einhverja aðila, heldur hvernig þetta verður raunverulegur sigur fyrir samfélagið í heild. Kjarabarátta Kennarasambands Íslands dregur enn frekar fram nauðsyn þess að setja réttlæti og gæði í forgrunn við mótun framtíðar leikskólakerfisins. Vanfjármögnun og áhersla á skammtímalausnir hafa þegar skapað óstöðugleika í kerfi sem er ein af grunnstoðum samfélagsins. Þessi barátta er áminning um að áherslan þarf að vera á langtímagildi menntunar – ekki á skammtímahagsmuni vinnumarkaðarins eða hagkvæmni fyrirtækja. Að lokum Þegar sveitarstjórnarmenn, sem bera ábyrgð á kjarasamningum kennara og framtíð leikskólakerfisins, leita til stórfyrirtækja um rekstur leikskóla, er brýnt að spyrja hvort samfélagsgildin séu í raun í forgrunni. Við verðum að tryggja að leikskólarnir haldi áfram að vera staðir þar sem leikur, lærdómur og félagslegur þroski fá að njóta sín – ekki vettvangur fyrir hagnað og ójafnvægi. Þetta er ekki bara spurning um það sem gerist í dag; þetta snýst um hvernig við viljum móta framtíðina okkar. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir Skoðun
Skoðun ,,Gallaður" hundur - söluhluturinn hundur - um úrskurð Kærunefndar vöru- og þjónustukaupa Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar
Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir Skoðun