Umboðsmaður barna í 30 ár Salvör Nordal skrifar 7. janúar 2025 10:31 Um áramótin voru 30 ár liðin frá því að embætti umboðsmanns barna var sett á laggirnar, embætti sem ætlað er að vera sérstakur málsvari barna og réttinda þeirra í samræmi við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun embættisins hafa miklar breytingar orðið á stöðu barna og almennur skilningur á réttindum barna og þátttöku þeirra í samfélaginu hefur vaxið. Þá hefur embættið styrkst umtalsvert á liðnum áratugum ekki síst með lagabreytingum sem gerðar voru 2018 sem fólu í sér ný verkefni og aukin tækifæri fyrir embættið. Í tilefni afmælisins verður dagskrá í Hörpu þann 9. janúar n.k. þar sem kynnt verða nokkur þeirra verkefna sem embættið mun leggja sérstaka áherslu á næstu mánuðina. Má þar nefna birtingu upplýsinga um bið barna eftir þjónustu, leiðbeiningar sem embættið hefur unnið um mat á áhrifum á börn í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið og drög að skýrslu um barnvæna réttarvörslu. Þessi verkefni, ásamt mörgum öðrum, sýna mikilvægi þess að stjórnvöld vinni mun markvissar að innleiðingu Barnasáttmálans og tryggi að börn fái nauðsynlega þjónustu sem þau eiga rétt á. Bið barna eftir þjónustu Löng bið eftir þjónustu við börn hefur verið viðvarandi vandamál til margra ára. Með það að markmiði að varpa ljósi á raunverulega stöðu barna hefur umboðsmaður, frá því í febrúar 2022, birt upplýsingar, á hálfs árs fresti, um þann fjölda barna sem bíður eftir þjónustu hjá tilteknum aðilum. Birting þessara talna er í samræmi við hlutverk embættisins að afla og miðla gögnum og upplýsingum um stöðu tiltekinna hópa barna. Ljóst er að löng bið eftir þjónustu er ein helsta fyrirstaða þess að börn fái þann stuðning sem þau þurfa á að halda þegar þörf eftir stuðningi skapastog eykur líkurnar á því að vandinn verði umfangsmeiri. Börn og ungmenni hafa sjálf vakið athygli á þessari stöðu og einkum kallað eftir aukinni geðheilbrigðisþjónustu barna. Mat á áhrifum á börn Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á það sem er barni fyrir bestu ávallt að hafa forgang þegar ráðstafanir eru gerðar sem varða börn. Eitt mikilvægasta skrefið í átt að innleiðingu Barnasáttmálans er að taka upp formlega framkvæmd mats á áhrifum á börn, við mótun stefnu og ákvarðanatöku, á öllum stigum stjórnkerfisins, en í því felst meðal annars markviss upplýsingagjöf til barna og þátttaka þeirra í ákvarðanatöku. Með það að markmiði að auka þekkingu á 3. gr. Barnasáttmálans og auðvelda stjórnvöldum innleiðingu slíks mats hefur embætti umboðsmanns barna útbúið leiðbeiningar um framkvæmd þess þegar taka á ákvörðun eða ráðast á í aðgerðir sem varða börn. Þær leiðbeiningar eru aðgengilegar á vefsíðu embættisins barn.is og einnig hefur sérstakur leiðarvísir verið unnin af stjórnarráðinu í samvinnu við embættið. Barnvæn réttarvarsla Barnvæn réttarvarsla (e. Child Friendly Justice) tryggir rétt barna til frumkvæðis og þátttöku í réttarkerfi sem tekur mið af þörfum þeirra og er þeim aðgengilegt á allan hátt. Hugmyndafræði barnvænnar réttarvörslu hefur á undanförnum áratugum leitt til grundvallarbreytinga á meðferð mála þar sem börn hafa verið þolendur ofbeldis til dæmis með tilkomu Barnahúss. Að mati umboðsmanns barna er mikilvægt að útvíkka þessa nálgun svo hún nái yfir á önnur svið réttarkerfisins þar sem börn eru aðilar að málum. Á liðnu ári hefur embættið unnið að úttekt og skýrslu um barnvæna réttargæslu og stöðuna hér á landi. Framkvæmd var könnun í því skyni að greina hvernig réttarkerfið og stjórnsýslan á Íslandi samræmist kröfum um barnvæna réttarvörslu eins og þær birtast í alþjóðlegum skuldbindingum, einkum Barnasáttmálanum, áliti barnaréttarnefndarinnar og leiðbeiningareglum Evrópuráðsins. Niðurstöður verkefnisins sýna mikla þörf á því að unnið verði í víðara samhengi að innleiðingu barnvænnar réttarvörslu þvert á réttarkerfið. Barnaþing og þátttaka barna Auk ofangreindra verkefna leggur embætti umboðsmanns barna ríka áherslu á samráð við börn og þátttöku þeirra í samfélaginu ekki síst með barnaþingi sem haldið verður í fjórða sinn í nóvember á þessu ári. Unnið hefur verið verklag innan stjórnarráðsins sem á að tryggja að tillögur barnanna fái vandaða umfjöllun innan stjórnkerfisins milli barnaþinga. Þá gegnir ráðgjafarhópur umboðsmanns barna ríku hlutverki í daglegu starfi embættisins og verkefnum. Á undanförnum þremur áratugum hafa miklar framfarir átt sér stað í tengslum við réttindi barna, ekki síst með lögfestingu Barnasáttmálans árið 2013. Eftir sem áður bíða stjórnvöldum stór verkefni í að bæta stöðu barna hér á landi og mun umboðsmaður barna hér eftir sem hingað til, sinna hlutverki sínu sem opinber talsmaður barna, með því að fylgjast með innleiðingu Barnasáttmálans sem og öðrum ákvörðunum stjórnvalda sem varða börn, svo tryggt sé að öll börn hér á landi njóti þeirra réttinda sem Barnasáttmálinn veitir þeim. Höfundur er umboðsmaður barna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Réttindi barna Salvör Nordal Mest lesið Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason Skoðun Skoðun Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson skrifar Skoðun 764/O9A: Kannt þú að vernda barnið á netinu? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Opinberir starfsmenn kjósa síður áminningarskyldu Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Er gervigreindarprestur trúlaus eða trúaður? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson skrifar Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Um áramótin voru 30 ár liðin frá því að embætti umboðsmanns barna var sett á laggirnar, embætti sem ætlað er að vera sérstakur málsvari barna og réttinda þeirra í samræmi við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun embættisins hafa miklar breytingar orðið á stöðu barna og almennur skilningur á réttindum barna og þátttöku þeirra í samfélaginu hefur vaxið. Þá hefur embættið styrkst umtalsvert á liðnum áratugum ekki síst með lagabreytingum sem gerðar voru 2018 sem fólu í sér ný verkefni og aukin tækifæri fyrir embættið. Í tilefni afmælisins verður dagskrá í Hörpu þann 9. janúar n.k. þar sem kynnt verða nokkur þeirra verkefna sem embættið mun leggja sérstaka áherslu á næstu mánuðina. Má þar nefna birtingu upplýsinga um bið barna eftir þjónustu, leiðbeiningar sem embættið hefur unnið um mat á áhrifum á börn í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið og drög að skýrslu um barnvæna réttarvörslu. Þessi verkefni, ásamt mörgum öðrum, sýna mikilvægi þess að stjórnvöld vinni mun markvissar að innleiðingu Barnasáttmálans og tryggi að börn fái nauðsynlega þjónustu sem þau eiga rétt á. Bið barna eftir þjónustu Löng bið eftir þjónustu við börn hefur verið viðvarandi vandamál til margra ára. Með það að markmiði að varpa ljósi á raunverulega stöðu barna hefur umboðsmaður, frá því í febrúar 2022, birt upplýsingar, á hálfs árs fresti, um þann fjölda barna sem bíður eftir þjónustu hjá tilteknum aðilum. Birting þessara talna er í samræmi við hlutverk embættisins að afla og miðla gögnum og upplýsingum um stöðu tiltekinna hópa barna. Ljóst er að löng bið eftir þjónustu er ein helsta fyrirstaða þess að börn fái þann stuðning sem þau þurfa á að halda þegar þörf eftir stuðningi skapastog eykur líkurnar á því að vandinn verði umfangsmeiri. Börn og ungmenni hafa sjálf vakið athygli á þessari stöðu og einkum kallað eftir aukinni geðheilbrigðisþjónustu barna. Mat á áhrifum á börn Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á það sem er barni fyrir bestu ávallt að hafa forgang þegar ráðstafanir eru gerðar sem varða börn. Eitt mikilvægasta skrefið í átt að innleiðingu Barnasáttmálans er að taka upp formlega framkvæmd mats á áhrifum á börn, við mótun stefnu og ákvarðanatöku, á öllum stigum stjórnkerfisins, en í því felst meðal annars markviss upplýsingagjöf til barna og þátttaka þeirra í ákvarðanatöku. Með það að markmiði að auka þekkingu á 3. gr. Barnasáttmálans og auðvelda stjórnvöldum innleiðingu slíks mats hefur embætti umboðsmanns barna útbúið leiðbeiningar um framkvæmd þess þegar taka á ákvörðun eða ráðast á í aðgerðir sem varða börn. Þær leiðbeiningar eru aðgengilegar á vefsíðu embættisins barn.is og einnig hefur sérstakur leiðarvísir verið unnin af stjórnarráðinu í samvinnu við embættið. Barnvæn réttarvarsla Barnvæn réttarvarsla (e. Child Friendly Justice) tryggir rétt barna til frumkvæðis og þátttöku í réttarkerfi sem tekur mið af þörfum þeirra og er þeim aðgengilegt á allan hátt. Hugmyndafræði barnvænnar réttarvörslu hefur á undanförnum áratugum leitt til grundvallarbreytinga á meðferð mála þar sem börn hafa verið þolendur ofbeldis til dæmis með tilkomu Barnahúss. Að mati umboðsmanns barna er mikilvægt að útvíkka þessa nálgun svo hún nái yfir á önnur svið réttarkerfisins þar sem börn eru aðilar að málum. Á liðnu ári hefur embættið unnið að úttekt og skýrslu um barnvæna réttargæslu og stöðuna hér á landi. Framkvæmd var könnun í því skyni að greina hvernig réttarkerfið og stjórnsýslan á Íslandi samræmist kröfum um barnvæna réttarvörslu eins og þær birtast í alþjóðlegum skuldbindingum, einkum Barnasáttmálanum, áliti barnaréttarnefndarinnar og leiðbeiningareglum Evrópuráðsins. Niðurstöður verkefnisins sýna mikla þörf á því að unnið verði í víðara samhengi að innleiðingu barnvænnar réttarvörslu þvert á réttarkerfið. Barnaþing og þátttaka barna Auk ofangreindra verkefna leggur embætti umboðsmanns barna ríka áherslu á samráð við börn og þátttöku þeirra í samfélaginu ekki síst með barnaþingi sem haldið verður í fjórða sinn í nóvember á þessu ári. Unnið hefur verið verklag innan stjórnarráðsins sem á að tryggja að tillögur barnanna fái vandaða umfjöllun innan stjórnkerfisins milli barnaþinga. Þá gegnir ráðgjafarhópur umboðsmanns barna ríku hlutverki í daglegu starfi embættisins og verkefnum. Á undanförnum þremur áratugum hafa miklar framfarir átt sér stað í tengslum við réttindi barna, ekki síst með lögfestingu Barnasáttmálans árið 2013. Eftir sem áður bíða stjórnvöldum stór verkefni í að bæta stöðu barna hér á landi og mun umboðsmaður barna hér eftir sem hingað til, sinna hlutverki sínu sem opinber talsmaður barna, með því að fylgjast með innleiðingu Barnasáttmálans sem og öðrum ákvörðunum stjórnvalda sem varða börn, svo tryggt sé að öll börn hér á landi njóti þeirra réttinda sem Barnasáttmálinn veitir þeim. Höfundur er umboðsmaður barna
Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun
Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun
Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun