Umboðsmaður barna í 30 ár Salvör Nordal skrifar 7. janúar 2025 10:31 Um áramótin voru 30 ár liðin frá því að embætti umboðsmanns barna var sett á laggirnar, embætti sem ætlað er að vera sérstakur málsvari barna og réttinda þeirra í samræmi við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun embættisins hafa miklar breytingar orðið á stöðu barna og almennur skilningur á réttindum barna og þátttöku þeirra í samfélaginu hefur vaxið. Þá hefur embættið styrkst umtalsvert á liðnum áratugum ekki síst með lagabreytingum sem gerðar voru 2018 sem fólu í sér ný verkefni og aukin tækifæri fyrir embættið. Í tilefni afmælisins verður dagskrá í Hörpu þann 9. janúar n.k. þar sem kynnt verða nokkur þeirra verkefna sem embættið mun leggja sérstaka áherslu á næstu mánuðina. Má þar nefna birtingu upplýsinga um bið barna eftir þjónustu, leiðbeiningar sem embættið hefur unnið um mat á áhrifum á börn í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið og drög að skýrslu um barnvæna réttarvörslu. Þessi verkefni, ásamt mörgum öðrum, sýna mikilvægi þess að stjórnvöld vinni mun markvissar að innleiðingu Barnasáttmálans og tryggi að börn fái nauðsynlega þjónustu sem þau eiga rétt á. Bið barna eftir þjónustu Löng bið eftir þjónustu við börn hefur verið viðvarandi vandamál til margra ára. Með það að markmiði að varpa ljósi á raunverulega stöðu barna hefur umboðsmaður, frá því í febrúar 2022, birt upplýsingar, á hálfs árs fresti, um þann fjölda barna sem bíður eftir þjónustu hjá tilteknum aðilum. Birting þessara talna er í samræmi við hlutverk embættisins að afla og miðla gögnum og upplýsingum um stöðu tiltekinna hópa barna. Ljóst er að löng bið eftir þjónustu er ein helsta fyrirstaða þess að börn fái þann stuðning sem þau þurfa á að halda þegar þörf eftir stuðningi skapastog eykur líkurnar á því að vandinn verði umfangsmeiri. Börn og ungmenni hafa sjálf vakið athygli á þessari stöðu og einkum kallað eftir aukinni geðheilbrigðisþjónustu barna. Mat á áhrifum á börn Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á það sem er barni fyrir bestu ávallt að hafa forgang þegar ráðstafanir eru gerðar sem varða börn. Eitt mikilvægasta skrefið í átt að innleiðingu Barnasáttmálans er að taka upp formlega framkvæmd mats á áhrifum á börn, við mótun stefnu og ákvarðanatöku, á öllum stigum stjórnkerfisins, en í því felst meðal annars markviss upplýsingagjöf til barna og þátttaka þeirra í ákvarðanatöku. Með það að markmiði að auka þekkingu á 3. gr. Barnasáttmálans og auðvelda stjórnvöldum innleiðingu slíks mats hefur embætti umboðsmanns barna útbúið leiðbeiningar um framkvæmd þess þegar taka á ákvörðun eða ráðast á í aðgerðir sem varða börn. Þær leiðbeiningar eru aðgengilegar á vefsíðu embættisins barn.is og einnig hefur sérstakur leiðarvísir verið unnin af stjórnarráðinu í samvinnu við embættið. Barnvæn réttarvarsla Barnvæn réttarvarsla (e. Child Friendly Justice) tryggir rétt barna til frumkvæðis og þátttöku í réttarkerfi sem tekur mið af þörfum þeirra og er þeim aðgengilegt á allan hátt. Hugmyndafræði barnvænnar réttarvörslu hefur á undanförnum áratugum leitt til grundvallarbreytinga á meðferð mála þar sem börn hafa verið þolendur ofbeldis til dæmis með tilkomu Barnahúss. Að mati umboðsmanns barna er mikilvægt að útvíkka þessa nálgun svo hún nái yfir á önnur svið réttarkerfisins þar sem börn eru aðilar að málum. Á liðnu ári hefur embættið unnið að úttekt og skýrslu um barnvæna réttargæslu og stöðuna hér á landi. Framkvæmd var könnun í því skyni að greina hvernig réttarkerfið og stjórnsýslan á Íslandi samræmist kröfum um barnvæna réttarvörslu eins og þær birtast í alþjóðlegum skuldbindingum, einkum Barnasáttmálanum, áliti barnaréttarnefndarinnar og leiðbeiningareglum Evrópuráðsins. Niðurstöður verkefnisins sýna mikla þörf á því að unnið verði í víðara samhengi að innleiðingu barnvænnar réttarvörslu þvert á réttarkerfið. Barnaþing og þátttaka barna Auk ofangreindra verkefna leggur embætti umboðsmanns barna ríka áherslu á samráð við börn og þátttöku þeirra í samfélaginu ekki síst með barnaþingi sem haldið verður í fjórða sinn í nóvember á þessu ári. Unnið hefur verið verklag innan stjórnarráðsins sem á að tryggja að tillögur barnanna fái vandaða umfjöllun innan stjórnkerfisins milli barnaþinga. Þá gegnir ráðgjafarhópur umboðsmanns barna ríku hlutverki í daglegu starfi embættisins og verkefnum. Á undanförnum þremur áratugum hafa miklar framfarir átt sér stað í tengslum við réttindi barna, ekki síst með lögfestingu Barnasáttmálans árið 2013. Eftir sem áður bíða stjórnvöldum stór verkefni í að bæta stöðu barna hér á landi og mun umboðsmaður barna hér eftir sem hingað til, sinna hlutverki sínu sem opinber talsmaður barna, með því að fylgjast með innleiðingu Barnasáttmálans sem og öðrum ákvörðunum stjórnvalda sem varða börn, svo tryggt sé að öll börn hér á landi njóti þeirra réttinda sem Barnasáttmálinn veitir þeim. Höfundur er umboðsmaður barna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Réttindi barna Salvör Nordal Mest lesið Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Um áramótin voru 30 ár liðin frá því að embætti umboðsmanns barna var sett á laggirnar, embætti sem ætlað er að vera sérstakur málsvari barna og réttinda þeirra í samræmi við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun embættisins hafa miklar breytingar orðið á stöðu barna og almennur skilningur á réttindum barna og þátttöku þeirra í samfélaginu hefur vaxið. Þá hefur embættið styrkst umtalsvert á liðnum áratugum ekki síst með lagabreytingum sem gerðar voru 2018 sem fólu í sér ný verkefni og aukin tækifæri fyrir embættið. Í tilefni afmælisins verður dagskrá í Hörpu þann 9. janúar n.k. þar sem kynnt verða nokkur þeirra verkefna sem embættið mun leggja sérstaka áherslu á næstu mánuðina. Má þar nefna birtingu upplýsinga um bið barna eftir þjónustu, leiðbeiningar sem embættið hefur unnið um mat á áhrifum á börn í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið og drög að skýrslu um barnvæna réttarvörslu. Þessi verkefni, ásamt mörgum öðrum, sýna mikilvægi þess að stjórnvöld vinni mun markvissar að innleiðingu Barnasáttmálans og tryggi að börn fái nauðsynlega þjónustu sem þau eiga rétt á. Bið barna eftir þjónustu Löng bið eftir þjónustu við börn hefur verið viðvarandi vandamál til margra ára. Með það að markmiði að varpa ljósi á raunverulega stöðu barna hefur umboðsmaður, frá því í febrúar 2022, birt upplýsingar, á hálfs árs fresti, um þann fjölda barna sem bíður eftir þjónustu hjá tilteknum aðilum. Birting þessara talna er í samræmi við hlutverk embættisins að afla og miðla gögnum og upplýsingum um stöðu tiltekinna hópa barna. Ljóst er að löng bið eftir þjónustu er ein helsta fyrirstaða þess að börn fái þann stuðning sem þau þurfa á að halda þegar þörf eftir stuðningi skapastog eykur líkurnar á því að vandinn verði umfangsmeiri. Börn og ungmenni hafa sjálf vakið athygli á þessari stöðu og einkum kallað eftir aukinni geðheilbrigðisþjónustu barna. Mat á áhrifum á börn Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á það sem er barni fyrir bestu ávallt að hafa forgang þegar ráðstafanir eru gerðar sem varða börn. Eitt mikilvægasta skrefið í átt að innleiðingu Barnasáttmálans er að taka upp formlega framkvæmd mats á áhrifum á börn, við mótun stefnu og ákvarðanatöku, á öllum stigum stjórnkerfisins, en í því felst meðal annars markviss upplýsingagjöf til barna og þátttaka þeirra í ákvarðanatöku. Með það að markmiði að auka þekkingu á 3. gr. Barnasáttmálans og auðvelda stjórnvöldum innleiðingu slíks mats hefur embætti umboðsmanns barna útbúið leiðbeiningar um framkvæmd þess þegar taka á ákvörðun eða ráðast á í aðgerðir sem varða börn. Þær leiðbeiningar eru aðgengilegar á vefsíðu embættisins barn.is og einnig hefur sérstakur leiðarvísir verið unnin af stjórnarráðinu í samvinnu við embættið. Barnvæn réttarvarsla Barnvæn réttarvarsla (e. Child Friendly Justice) tryggir rétt barna til frumkvæðis og þátttöku í réttarkerfi sem tekur mið af þörfum þeirra og er þeim aðgengilegt á allan hátt. Hugmyndafræði barnvænnar réttarvörslu hefur á undanförnum áratugum leitt til grundvallarbreytinga á meðferð mála þar sem börn hafa verið þolendur ofbeldis til dæmis með tilkomu Barnahúss. Að mati umboðsmanns barna er mikilvægt að útvíkka þessa nálgun svo hún nái yfir á önnur svið réttarkerfisins þar sem börn eru aðilar að málum. Á liðnu ári hefur embættið unnið að úttekt og skýrslu um barnvæna réttargæslu og stöðuna hér á landi. Framkvæmd var könnun í því skyni að greina hvernig réttarkerfið og stjórnsýslan á Íslandi samræmist kröfum um barnvæna réttarvörslu eins og þær birtast í alþjóðlegum skuldbindingum, einkum Barnasáttmálanum, áliti barnaréttarnefndarinnar og leiðbeiningareglum Evrópuráðsins. Niðurstöður verkefnisins sýna mikla þörf á því að unnið verði í víðara samhengi að innleiðingu barnvænnar réttarvörslu þvert á réttarkerfið. Barnaþing og þátttaka barna Auk ofangreindra verkefna leggur embætti umboðsmanns barna ríka áherslu á samráð við börn og þátttöku þeirra í samfélaginu ekki síst með barnaþingi sem haldið verður í fjórða sinn í nóvember á þessu ári. Unnið hefur verið verklag innan stjórnarráðsins sem á að tryggja að tillögur barnanna fái vandaða umfjöllun innan stjórnkerfisins milli barnaþinga. Þá gegnir ráðgjafarhópur umboðsmanns barna ríku hlutverki í daglegu starfi embættisins og verkefnum. Á undanförnum þremur áratugum hafa miklar framfarir átt sér stað í tengslum við réttindi barna, ekki síst með lögfestingu Barnasáttmálans árið 2013. Eftir sem áður bíða stjórnvöldum stór verkefni í að bæta stöðu barna hér á landi og mun umboðsmaður barna hér eftir sem hingað til, sinna hlutverki sínu sem opinber talsmaður barna, með því að fylgjast með innleiðingu Barnasáttmálans sem og öðrum ákvörðunum stjórnvalda sem varða börn, svo tryggt sé að öll börn hér á landi njóti þeirra réttinda sem Barnasáttmálinn veitir þeim. Höfundur er umboðsmaður barna
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun