Hvað er friður? Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 19. desember 2024 09:00 Hápunktur jólaguðspjallsins, sem lesið verður í kirkjum landsins á helgri hátíð, er sunginn af himneskum hersveitum. Það er fyrirheitið: „friður á jörðu og velþóknun Guðs yfir mönnum“. Friður er eitt af meginstefjum Nýja testamentisins og hugtakið kemur fyrir um hundrað sinnum í bókum þess. Þrátt fyrir það er ekki alveg auðgreint hvað átt er við með hugtakinu friður. Samhengi guðspjallanna er þrítyngt og öll tungumálin sem þar hafa áhrif hafa ólíka sýn á hvað friður merkir. Þráin eftir friði er jafngömul manninum. Í elstu varðveittu sögu mannkyns, Gilgameskviðu, er hetjan fyrst sögð sjálf hafa öðlast frið eftir afrek sín. Hið sama má þá álykta um sjálfa þjóðina, þar sem sterkir stríðsmennirnir eru forsenda friðar. Í þessari 5.000 ára gömlu sögu kallast þannig á innri friður og friður meðal þjóða, sem og friður og öryggi í ljósi hernaðarátaka. Pax Nýja testamentið er skrifað í Rómarveldi og þar er Latína hið opinbera mál en hugtakið Pax tók á sig sértæka merkingu á keisaratímanum. Vígvél Rómar var fremri öllum hernaðarveldum fornaldar og ekkert virtist geta hamið útþenslu Rómverja í blóði á öldunum fyrir Kristsburð. Júlíus Caesar er sagður hafa drepið yfir milljón manns í hernaði sínum í Gallíu, Germaníu og Britaníu og hneppt annan eins fjölda í þrældóm. Þegar búið var að slátra öllum sem sýndu andstöðu var borgarastyrjöld óhjákvæmileg. Það liggur jú í eðli vopnavæðingar, að á endanum beinast vopnin að okkur sjálfum. Hersveitir Rómverja börðust hverjar gegn annarri, í hverju borgarastríðinu á fætur öðru. Þeim lauk ekki fyrr en einn leiðtogi stóð eftir og hafði hann þá öll völd í sinni hendi. Sá var nefndur Ágústus keisari og hann boðaði hinn rómverska frið – Pax Romana. Að skilningi keisaratímans voru friður og hersigrar tengdir órofa böndum og hugmyndin um frið raunar óhugsandi án járnhnefans. Pax Romana var friður járnhnefans, þar sem friðnum var viðhaldið með hervaldi og tryggt með einræði Pax Imperia. Friður hélst meðan þau sem reyndu að tala gegn ríkjandi ástandi voru þögguð niður umsvifalaust. Friður og hervald eru andstæður alveg eins og Pax Romana er þverstæða, friður járnhnefans er ekki friður, heldur vopnahlé. Eirēnē Nýja testamentið er skrifað á grísku. Það má rekja til arfleifðar annarra hersigra en með Alexander Mikla varð gríska alþjóðamál Miðjarðarhafsins og alla leið austur að Indlandi. Hómerskviður eru grunnbókmenntir Grikkja og þar eru hernaðarlýsingar fyrirferðarmiklar en þráin eftir friði, eirēnē liggur þar alltaf að baki. Eirēnē er samt fjarri því að vera einungis ástand sem fylgir hersigrum og hervaldi eins og Pax keisaratímans, heldur voru grískar hugmyndir um frið nátengdar hugsjónum um lýðræði. Ísókrates, mælskufræðingurinn frá Aþenu 4. aldar, ritaði þekkta ræðu Um Friðinn, þar sem hann setti fram þá hugmynd að varanlegur friður væri mögulegur ef Grikkir gætu horft inn á við. Leiðin til friðar felst í þeim skilningi á því að valdagræðgi og ofbeldi leysa engan vanda. Ísókrates minnti Aþenubúa á þann tíma þegar þeir stóðu með lítilmagnanum og börðust fyrir lýðræðinu. Yfirvöld ættu því á hverjum tíma að hafa frið sem sitt eina markmið, frið sem byggir á lýðræði og réttlæti. Shalom Þá leggja höfundar Nýja testamentisins hebresku Biblíuna til grundvallar og þar er Shalom lykilhugtak, sem jafnframt er kveðja gyðinga um allar aldir – „Shalom alekhem“ – „friður sé með þér“. Shalom er ekki tengt stríði, þó það geti staðið sem andstæða stríðs. Shalom er ástand þar sem Guð og maður eiga í sáttmálasambandi. Shalom er að lifa í sátt við Guð og menn. Þannig táknar friður í hebresku Biblíunni heilindi einstaklingsins. Hjá spámönnum Biblíunnar, sem kröfðu þjóð sína um réttlæti, var hugtakið mælikvarði á heilindi þjóðarinnar. Í Davíðssálmum er að finna lýsingu sem fangar þessa merkingu, en þar segir „Elska og trúfesti mætast, réttlæti og friður kyssast.Trúfesti sprettur úr jörðinni og réttlæti horfir niður af himni. Þá gefur Drottinn gæði og landið afurðir.Réttlæti fer fyrir honum og friður fylgir skrefum hans.“ Friður Í guðspjöllunum koma þessar hugmyndir saman í hugtakinu friður: Pax í jólaguðspjallinu þegar himneskar hersveitir boða mannkyni „frið(ur) á jörðu“ í beinu framhaldi af skrásetningu Ágústusar, keisaranum sem kom á hinum rómverska friði Pax Romana; Eirēnē í kennslu Jesú sem alltaf leit til lítilmagna, hjálpaði þeim og sagði „Far þú í friði“ og Shalom í tvöfalda kærleiksboðorðinu sem boðar að við eigum að lifa í sátt við Guð og menn. „Elska skalt þú Drottin, Guð þinn, af öllu hjarta þínu, allri sálu þinni, öllum mætti þínum og öllum huga þínum og náunga þinn eins og sjálfan þig.“ „Við erum friðflytjendur“ Á komandi jólum mun enduróma fyrirheitið frá Betlehemsvöllum, „friður á jörðu“, enda er það þrá alls sem andar að eiga grið og frið undan ofbeldi og stríðsátökum. Yfirskrift sunnudagaskólans í vetur er „Við erum friðflytjendur“. Vísunina skilja allir en hugtakið friðflytjendur kemur tvisvar fyrir í Nýja testamentinu, í orðum Fjallræðunnar þar sem Jesús segir „Sæl eru friðflytjendur því að þau munu Guðs börn kölluð verða“ og í Jakobsbréfi þar sem lofað er „friðflytjendur uppskera réttlæti og frið“. Við lifum tíma þar sem fleiri en 50 landsvæði búa við vopnuð átök, skv. ársskýrslu SIPRI, og á annað hundrað milljónir eru á flótta undan ofsóknum og átökum, skv. ársskýrslu UNHCR. Vart er því tilefni til að gleðjast. Gleðin sem Fjallræðan boðar er ekki fólgin í því að taka heiminn á herðar sér, heldur að gleðjast yfir hverju því sem við getum lagt af mörkum í þágu friðar. Sá var jafnframt boðskapur eins af gestum Kirkjudaga þessa hausts, sr. Sally Azar prests lútersku kirkjunnar í Palestínu, að styrkur, von og gleði spretti af því að vera tilheyra samfélagi friðflytjanda í landi sem býr við vopnuð átök.„En í sömu byggð voru hirðar úti í haga og gættu um nóttina hjarðar sinnar. Og engill Drottins stóð hjá þeim og dýrð Drottins ljómaði kringum þá. Þeir urðu mjög hræddir en engillinn sagði við þá: „Verið óhræddir, því, sjá, ég boða yður mikinn fögnuð sem veitast mun öllum lýðnum: Yður er í dag frelsari fæddur, sem er Kristur Drottinn, í borg Davíðs. Og hafið þetta til marks: Þér munuð finna ungbarn reifað og liggjandi í jötu. Og í sömu svipan var með englinum fjöldi himneskra hersveita sem lofuðu Guð og sögðu: Dýrð sé Guði í upphæðum og friður á jörðu og velþóknun Guðs yfir mönnum.“ Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Jól Sigurvin Lárus Jónsson Mest lesið Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Góðir grannar Landsvirkjunar og við hin Kjartan Ágústsson skrifar Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Þegar innflutningurinn ræður ríkjum Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Vladímír Pútín: Hvað er að marka hann? Steinar Björgvinsson skrifar Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Konur og menntun Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Hápunktur jólaguðspjallsins, sem lesið verður í kirkjum landsins á helgri hátíð, er sunginn af himneskum hersveitum. Það er fyrirheitið: „friður á jörðu og velþóknun Guðs yfir mönnum“. Friður er eitt af meginstefjum Nýja testamentisins og hugtakið kemur fyrir um hundrað sinnum í bókum þess. Þrátt fyrir það er ekki alveg auðgreint hvað átt er við með hugtakinu friður. Samhengi guðspjallanna er þrítyngt og öll tungumálin sem þar hafa áhrif hafa ólíka sýn á hvað friður merkir. Þráin eftir friði er jafngömul manninum. Í elstu varðveittu sögu mannkyns, Gilgameskviðu, er hetjan fyrst sögð sjálf hafa öðlast frið eftir afrek sín. Hið sama má þá álykta um sjálfa þjóðina, þar sem sterkir stríðsmennirnir eru forsenda friðar. Í þessari 5.000 ára gömlu sögu kallast þannig á innri friður og friður meðal þjóða, sem og friður og öryggi í ljósi hernaðarátaka. Pax Nýja testamentið er skrifað í Rómarveldi og þar er Latína hið opinbera mál en hugtakið Pax tók á sig sértæka merkingu á keisaratímanum. Vígvél Rómar var fremri öllum hernaðarveldum fornaldar og ekkert virtist geta hamið útþenslu Rómverja í blóði á öldunum fyrir Kristsburð. Júlíus Caesar er sagður hafa drepið yfir milljón manns í hernaði sínum í Gallíu, Germaníu og Britaníu og hneppt annan eins fjölda í þrældóm. Þegar búið var að slátra öllum sem sýndu andstöðu var borgarastyrjöld óhjákvæmileg. Það liggur jú í eðli vopnavæðingar, að á endanum beinast vopnin að okkur sjálfum. Hersveitir Rómverja börðust hverjar gegn annarri, í hverju borgarastríðinu á fætur öðru. Þeim lauk ekki fyrr en einn leiðtogi stóð eftir og hafði hann þá öll völd í sinni hendi. Sá var nefndur Ágústus keisari og hann boðaði hinn rómverska frið – Pax Romana. Að skilningi keisaratímans voru friður og hersigrar tengdir órofa böndum og hugmyndin um frið raunar óhugsandi án járnhnefans. Pax Romana var friður járnhnefans, þar sem friðnum var viðhaldið með hervaldi og tryggt með einræði Pax Imperia. Friður hélst meðan þau sem reyndu að tala gegn ríkjandi ástandi voru þögguð niður umsvifalaust. Friður og hervald eru andstæður alveg eins og Pax Romana er þverstæða, friður járnhnefans er ekki friður, heldur vopnahlé. Eirēnē Nýja testamentið er skrifað á grísku. Það má rekja til arfleifðar annarra hersigra en með Alexander Mikla varð gríska alþjóðamál Miðjarðarhafsins og alla leið austur að Indlandi. Hómerskviður eru grunnbókmenntir Grikkja og þar eru hernaðarlýsingar fyrirferðarmiklar en þráin eftir friði, eirēnē liggur þar alltaf að baki. Eirēnē er samt fjarri því að vera einungis ástand sem fylgir hersigrum og hervaldi eins og Pax keisaratímans, heldur voru grískar hugmyndir um frið nátengdar hugsjónum um lýðræði. Ísókrates, mælskufræðingurinn frá Aþenu 4. aldar, ritaði þekkta ræðu Um Friðinn, þar sem hann setti fram þá hugmynd að varanlegur friður væri mögulegur ef Grikkir gætu horft inn á við. Leiðin til friðar felst í þeim skilningi á því að valdagræðgi og ofbeldi leysa engan vanda. Ísókrates minnti Aþenubúa á þann tíma þegar þeir stóðu með lítilmagnanum og börðust fyrir lýðræðinu. Yfirvöld ættu því á hverjum tíma að hafa frið sem sitt eina markmið, frið sem byggir á lýðræði og réttlæti. Shalom Þá leggja höfundar Nýja testamentisins hebresku Biblíuna til grundvallar og þar er Shalom lykilhugtak, sem jafnframt er kveðja gyðinga um allar aldir – „Shalom alekhem“ – „friður sé með þér“. Shalom er ekki tengt stríði, þó það geti staðið sem andstæða stríðs. Shalom er ástand þar sem Guð og maður eiga í sáttmálasambandi. Shalom er að lifa í sátt við Guð og menn. Þannig táknar friður í hebresku Biblíunni heilindi einstaklingsins. Hjá spámönnum Biblíunnar, sem kröfðu þjóð sína um réttlæti, var hugtakið mælikvarði á heilindi þjóðarinnar. Í Davíðssálmum er að finna lýsingu sem fangar þessa merkingu, en þar segir „Elska og trúfesti mætast, réttlæti og friður kyssast.Trúfesti sprettur úr jörðinni og réttlæti horfir niður af himni. Þá gefur Drottinn gæði og landið afurðir.Réttlæti fer fyrir honum og friður fylgir skrefum hans.“ Friður Í guðspjöllunum koma þessar hugmyndir saman í hugtakinu friður: Pax í jólaguðspjallinu þegar himneskar hersveitir boða mannkyni „frið(ur) á jörðu“ í beinu framhaldi af skrásetningu Ágústusar, keisaranum sem kom á hinum rómverska friði Pax Romana; Eirēnē í kennslu Jesú sem alltaf leit til lítilmagna, hjálpaði þeim og sagði „Far þú í friði“ og Shalom í tvöfalda kærleiksboðorðinu sem boðar að við eigum að lifa í sátt við Guð og menn. „Elska skalt þú Drottin, Guð þinn, af öllu hjarta þínu, allri sálu þinni, öllum mætti þínum og öllum huga þínum og náunga þinn eins og sjálfan þig.“ „Við erum friðflytjendur“ Á komandi jólum mun enduróma fyrirheitið frá Betlehemsvöllum, „friður á jörðu“, enda er það þrá alls sem andar að eiga grið og frið undan ofbeldi og stríðsátökum. Yfirskrift sunnudagaskólans í vetur er „Við erum friðflytjendur“. Vísunina skilja allir en hugtakið friðflytjendur kemur tvisvar fyrir í Nýja testamentinu, í orðum Fjallræðunnar þar sem Jesús segir „Sæl eru friðflytjendur því að þau munu Guðs börn kölluð verða“ og í Jakobsbréfi þar sem lofað er „friðflytjendur uppskera réttlæti og frið“. Við lifum tíma þar sem fleiri en 50 landsvæði búa við vopnuð átök, skv. ársskýrslu SIPRI, og á annað hundrað milljónir eru á flótta undan ofsóknum og átökum, skv. ársskýrslu UNHCR. Vart er því tilefni til að gleðjast. Gleðin sem Fjallræðan boðar er ekki fólgin í því að taka heiminn á herðar sér, heldur að gleðjast yfir hverju því sem við getum lagt af mörkum í þágu friðar. Sá var jafnframt boðskapur eins af gestum Kirkjudaga þessa hausts, sr. Sally Azar prests lútersku kirkjunnar í Palestínu, að styrkur, von og gleði spretti af því að vera tilheyra samfélagi friðflytjanda í landi sem býr við vopnuð átök.„En í sömu byggð voru hirðar úti í haga og gættu um nóttina hjarðar sinnar. Og engill Drottins stóð hjá þeim og dýrð Drottins ljómaði kringum þá. Þeir urðu mjög hræddir en engillinn sagði við þá: „Verið óhræddir, því, sjá, ég boða yður mikinn fögnuð sem veitast mun öllum lýðnum: Yður er í dag frelsari fæddur, sem er Kristur Drottinn, í borg Davíðs. Og hafið þetta til marks: Þér munuð finna ungbarn reifað og liggjandi í jötu. Og í sömu svipan var með englinum fjöldi himneskra hersveita sem lofuðu Guð og sögðu: Dýrð sé Guði í upphæðum og friður á jörðu og velþóknun Guðs yfir mönnum.“ Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ
Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar
Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun