Frá ímyndarstjórnmálum til klassískrar jafnaðarstefnu Kolbeinn H. Stefánsson skrifar 22. október 2024 12:03 Kosningaslagorð Samfylkingarinnar—Traust velferð, stolt þjóð—hefur vakið talsverða umræðu undanfarna daga. Svo virðist sem ákveðnum hópi á vinstri væng stjórnmálanna finnist ósæmandi að alþjóðlega sinnaður jafnaðarmannaflokkur notist við orðið „þjóð“ – hvað þá að orðunum „stolt“ og „þjóð“ sé blandað saman í pólitískri orðræðu. Þjóðarheimilið Breski stjórnmálafræðingurinn Michael Freeden hefur varið sínum starfsferli í að rannsakað pólitíska hugmyndafræði. Að hans mati er þjóðernishyggja ekki sjálfstæð hugmyndafræði heldur fremur hugmyndafræðilegur viðauki sem er hægt að hengja á aðra heildstæðari hugmyndafræði. Þannig verða inntak og áferð þjóðernishyggju mjög ólík eftir því hvort hún hangir á félagshyggju, frjálslyndisstefnu eða íhaldsstefnu. Af því leiðir að öll þjóðernishyggja er ekki eins og við verðum að meta hana út frá hugmyndafræðilegu samhengi. Í ljósi þessa er mikilvægt að skoða slagorð Samfylkingarinnar í heild sinni, ekki bara tiltekin orð sem kunna að trufla okkur. Af samhenginu má ráða að sterkri velferðarþjónustu sé teflt fram sem forsendu þjóðarstolts. Skilaboðin eru ekki þau að Íslendingar séu í eðli sínu æðri öðrum þjóðum eða eitthvað slíkt, heldur öllu heldur þau að þjóð sem býr til gott samfélag getur verið stolt af því. Orðið þjóð er heldur ekki fúkyrði, allt sem það þýðir er fólk sem deilir tilteknu ríkisfangi og upp að vissu marki sögu, menningu, gildum, viðmiðum og oft tungumáli sem eru engu að síður breytileg yfir tíma. Þetta slagorð Samfylkingarinnar er í sjálfu sér ekkert sérstaklega frumlegt í samhengi norrænna jafnaðarflokka. Í bók sinni The Primacy of Politics: Social Democracy and the Making of Europe's Twentieth Century greindi Sheri Berman hvers vegna jafnaðarflokkar náðu undirtökunum á Norðurlöndunum á millistríðsárunum, þegar önnur Evrópulönd stóðu frammi fyrir uppgangi róttækari hægristjórnmála og jafnvel fasisma. Lykil þáttur þar var hvernig norrænir jafnaðarflokkar virkjuðu þjóðerniskenndina: folkhem. Þetta er það sem Samfylkingin er að gera, taka þjóðerniskenndina og virkja hana í þágu samfélagslegra markmiða jafnaðarstefnunnar. Aftur í upprunann Áherslur Samfylkingarinnar hafa breyst umtalsvert undir forystu Kristrúnar Frostadóttur. Það að vilja aðild að Evrópusambandinu var lengi vel lakmuspróf fyrir fólk sem vildi komast áfram innan flokksins en í dag virðist flokkurinn hafa opnað faðminn gagnvart þeim sem hafa efasemdir um að full aðild að ESB sé lausn alls vanda Í kjölfar hrunsins bættist nýja stjórnarskráin við sem einhvers konar trúarsetning auk þess sem hverskyns ídentítetspólitík varð meira áberandi í áherslum flokksins. Um tíma var eins og flokkurinn hverfðist fyrst og fremst um dægurmál á Twitter og lyti stjórn þeirra sem hæst höfðu í samfélagsmiðlunni hverju sinni. Undir forystu Kristrúnar hafa þessar áherslur vikið fyrir hefðbundnari, jafnvel dálítið gamaldags áherslum jafnaðarflokka: Lífskjör og velferð á grundvelli ábyrgrar hagstjórnar og verðmætasköpunar. Slíkar áherslur eru ekkert sérstaklega rómantískar eða byltingarkenndar. Jafnaðarstefnan er það almennt ekki. Jafnaðarflokkar eru yfirleitt ábyrgir, pragmatískir og frekar leiðinlegir (minna Che Guevara, meira Göran Person og Paul Nyrup Rasmussen). Ef einhver kjósa Samfylkinguna í þeirri von að Ísland verði orðið einhverskonar sósíaldemókratísk paradís innan fjögurra ára eiga þau hin sömu eftir að verða fyrir vonbrigðum. Hið svokallaða skandínavíska módel, sem náði hápunkti á 9. áratug síðustu aldar og er í hugum margra einhverskonar ídeal til að líkja eftir, var ekki byggt upp á einu kjörtímabili. Það var mótað skref fyrir skref, með strategískum málamiðlunum, kjörtímabil eftir kjörtímabil yfir mun lengri tíma. Á undanförnum misserum hafa ýmsir haldið því fram að Samfylkingin hafi villst af leið jafnaðarstefnunnar undir forystu Kristrúnar. Rétt væri að segja að Samfylkingin, eins og jafnaðarflokkar víða, hafi villst af leið þegar hún setti í forgrunn áherslur sem eru í sjálfum sér óviðkomandi jafnaðarstefnunni, svo sem Evrópusambandsaðild, stjórnarskrárskipti og ídentítetsstjórnmál. Undir forystu nýs formanns hefur flokkurinn aftur ratað á braut klassískrar jafnaðarstefnu sem reynir að virkja samtakamátt þjóðar til að skapa samfélag þar sem sterk velferðarþjónusta, ábyrg hagstjórn og kraftmikil verðmætasköpun fara saman. Höfundur er félagsfræðingur og sérfræðingur í velferðarmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Samfylkingin Mest lesið Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Kosningaslagorð Samfylkingarinnar—Traust velferð, stolt þjóð—hefur vakið talsverða umræðu undanfarna daga. Svo virðist sem ákveðnum hópi á vinstri væng stjórnmálanna finnist ósæmandi að alþjóðlega sinnaður jafnaðarmannaflokkur notist við orðið „þjóð“ – hvað þá að orðunum „stolt“ og „þjóð“ sé blandað saman í pólitískri orðræðu. Þjóðarheimilið Breski stjórnmálafræðingurinn Michael Freeden hefur varið sínum starfsferli í að rannsakað pólitíska hugmyndafræði. Að hans mati er þjóðernishyggja ekki sjálfstæð hugmyndafræði heldur fremur hugmyndafræðilegur viðauki sem er hægt að hengja á aðra heildstæðari hugmyndafræði. Þannig verða inntak og áferð þjóðernishyggju mjög ólík eftir því hvort hún hangir á félagshyggju, frjálslyndisstefnu eða íhaldsstefnu. Af því leiðir að öll þjóðernishyggja er ekki eins og við verðum að meta hana út frá hugmyndafræðilegu samhengi. Í ljósi þessa er mikilvægt að skoða slagorð Samfylkingarinnar í heild sinni, ekki bara tiltekin orð sem kunna að trufla okkur. Af samhenginu má ráða að sterkri velferðarþjónustu sé teflt fram sem forsendu þjóðarstolts. Skilaboðin eru ekki þau að Íslendingar séu í eðli sínu æðri öðrum þjóðum eða eitthvað slíkt, heldur öllu heldur þau að þjóð sem býr til gott samfélag getur verið stolt af því. Orðið þjóð er heldur ekki fúkyrði, allt sem það þýðir er fólk sem deilir tilteknu ríkisfangi og upp að vissu marki sögu, menningu, gildum, viðmiðum og oft tungumáli sem eru engu að síður breytileg yfir tíma. Þetta slagorð Samfylkingarinnar er í sjálfu sér ekkert sérstaklega frumlegt í samhengi norrænna jafnaðarflokka. Í bók sinni The Primacy of Politics: Social Democracy and the Making of Europe's Twentieth Century greindi Sheri Berman hvers vegna jafnaðarflokkar náðu undirtökunum á Norðurlöndunum á millistríðsárunum, þegar önnur Evrópulönd stóðu frammi fyrir uppgangi róttækari hægristjórnmála og jafnvel fasisma. Lykil þáttur þar var hvernig norrænir jafnaðarflokkar virkjuðu þjóðerniskenndina: folkhem. Þetta er það sem Samfylkingin er að gera, taka þjóðerniskenndina og virkja hana í þágu samfélagslegra markmiða jafnaðarstefnunnar. Aftur í upprunann Áherslur Samfylkingarinnar hafa breyst umtalsvert undir forystu Kristrúnar Frostadóttur. Það að vilja aðild að Evrópusambandinu var lengi vel lakmuspróf fyrir fólk sem vildi komast áfram innan flokksins en í dag virðist flokkurinn hafa opnað faðminn gagnvart þeim sem hafa efasemdir um að full aðild að ESB sé lausn alls vanda Í kjölfar hrunsins bættist nýja stjórnarskráin við sem einhvers konar trúarsetning auk þess sem hverskyns ídentítetspólitík varð meira áberandi í áherslum flokksins. Um tíma var eins og flokkurinn hverfðist fyrst og fremst um dægurmál á Twitter og lyti stjórn þeirra sem hæst höfðu í samfélagsmiðlunni hverju sinni. Undir forystu Kristrúnar hafa þessar áherslur vikið fyrir hefðbundnari, jafnvel dálítið gamaldags áherslum jafnaðarflokka: Lífskjör og velferð á grundvelli ábyrgrar hagstjórnar og verðmætasköpunar. Slíkar áherslur eru ekkert sérstaklega rómantískar eða byltingarkenndar. Jafnaðarstefnan er það almennt ekki. Jafnaðarflokkar eru yfirleitt ábyrgir, pragmatískir og frekar leiðinlegir (minna Che Guevara, meira Göran Person og Paul Nyrup Rasmussen). Ef einhver kjósa Samfylkinguna í þeirri von að Ísland verði orðið einhverskonar sósíaldemókratísk paradís innan fjögurra ára eiga þau hin sömu eftir að verða fyrir vonbrigðum. Hið svokallaða skandínavíska módel, sem náði hápunkti á 9. áratug síðustu aldar og er í hugum margra einhverskonar ídeal til að líkja eftir, var ekki byggt upp á einu kjörtímabili. Það var mótað skref fyrir skref, með strategískum málamiðlunum, kjörtímabil eftir kjörtímabil yfir mun lengri tíma. Á undanförnum misserum hafa ýmsir haldið því fram að Samfylkingin hafi villst af leið jafnaðarstefnunnar undir forystu Kristrúnar. Rétt væri að segja að Samfylkingin, eins og jafnaðarflokkar víða, hafi villst af leið þegar hún setti í forgrunn áherslur sem eru í sjálfum sér óviðkomandi jafnaðarstefnunni, svo sem Evrópusambandsaðild, stjórnarskrárskipti og ídentítetsstjórnmál. Undir forystu nýs formanns hefur flokkurinn aftur ratað á braut klassískrar jafnaðarstefnu sem reynir að virkja samtakamátt þjóðar til að skapa samfélag þar sem sterk velferðarþjónusta, ábyrg hagstjórn og kraftmikil verðmætasköpun fara saman. Höfundur er félagsfræðingur og sérfræðingur í velferðarmálum.
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun