Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar 26. september 2024 08:31 Íslenskur sjávarútvegur hefur náð markverðum árangri í að draga úr kolefnisfótspori sínu á undanförnum áratugum. Margir samverkandi þættir skýra þann árangur en einn sá stærsti er raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja. Raforkuvæðingin hófst á tíunda áratug síðustu aldar en síðan þá hafa nær allar fiskimjölsverksmiðjur verið raforkuvæddar. Örfáar búa þó enn við að geta einungis knúið starfsemi sína með olíu en það er einkum vegna takmarkana í flutningskerfi raforku. Er þar um að ræða fiskimjölsverksmiðjur í Vestmannaeyjum og á Þórshöfn. Árangurinn er óumdeildur, eins og sjá má á neðangreindri mynd. Bakslag hefur hins vegar komið í þessa jákvæðu vegferð á liðnum tveimur árum, þar sem raforkuskortur hefur verið viðvarandi. Framleiðsla ófyrirsjáanleg Fiskimjölsverksmiðjur hafa nýtt ótrygga raforku til að knýja áfram framleiðslu sína. Verksmiðjurnar hafa þannig getað nýtt orku sem verður afgangs í kerfinu og er afhending skert ef staða vinnslukerfa er ekki nægilega góð. Fyrir skerðanlega raforku er greitt lægra verð. Verksmiðjurnar geta síðan nýtt jarðefnaeldsneyti ef skortur er á raforku, þó raforka sé ávallt fyrsti kostur enda tryggir hún læra kolefnisfótspor framleiddra afurða. Einnig skapar hún betra vinnuumhverfi í verksmiðjunum og nærumhverfi þeirra þegar litið er til hávaða og loftgæða. Fyrirkomulagið hefur reynst einkar hagfellt enda býr mjöl- og lýsisframleiðsla ekki við sama fyrirsjáanleika og annar iðnaður þegar kemur að orkunotkun. Hráefnisöflun fiskimjölsverksmiðja er afar sveiflukennd milli ára. Aflaheimildir, veðurfar og göngumynstur fiskistofna eru meðal þeirra óvissuþátta sem hafa áhrif. Miklar sveiflur eru í stærð þeirra fiskistofna sem nýttir eru í mjöl- og lýsisframleiðslu og er nærtækast að nefna loðnu, sem hefur verið fyrirferðamesta tegundin þegar kemur að framleiðslu á mjöli og lýsi. Miklar sveiflur eru á milli ára í stærð loðnustofnsins og er loðnubrestur árin 2019, 2020 og aftur nú í ár, skýrasta dæmið um það. Hversu stórum hluta loðnuaflans er ráðstafað í mjöl og lýsi, ræðst svo að mestu leyti af heildarloðnukvóta hvers árs. Eftir því sem kvótinn er stærri, fer almennt hlutfallslega meira í bræðslu. Aðrar uppsjávartegundir, svo sem síld, makríll og kolmunni hafa einnig verið nýttar í mjöl- og lýsisframleiðslu þegar lítið er um loðnu. Áætla má að uppsafnaður olíusparnaður sem hefur myndast við raforkuvæðingu fiskimjölsverksmiðja á síðastliðnum 20 árum jafngildi 300 þúsund tonnum af olíu. Til að setja það í samhengi þá samsvarar það olíunotkun flugiðnaðarins á síðasta ári eða um tvöfaldri notkun íslenska fiskiskipaflotans samkvæmt gögnum frá Orkustofnun. Þá hefur minni olíunotkun liðinna 20 ára sparað um 35 milljarða króna í olíukostnað á núverandi verðlagi. Raforkuvæðingin verður því ekki einungis til þess að kolefnisspor afurðanna minnkar, heldur eru verksmiðjurnar að nota græna innlenda orku í stað þess að flytja inn olíu. Vegferðin lengist Á undanförnum árum hefur Landsvirkjun ítrekað þurft að grípa til skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja. Þetta má einkum rekja til slæmrar vatnsstöðu lónanna, sem gerir það að verkum að lítil orka er afgangs þegar að kaupendur að forgangsorku hafa nýtt sína orku. Í kjölfar þeirra skerðinga hefur olíunotkun verksmiðjanna aukist umtalsvert. Frekari skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja eru fyrirséðar en samkvæmt raforkuspá Landsnets eru jafnvel líkur á að notendur að forgangsorku þurfi að þola skerðingar á næstu árum. Það er bakslag sem enginn vildi sjá. Raforkukerfið er komið að þolmörkum. Nauðsynlegt er að grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir óþarfa olíunotkun, svo að hægt verði að ná markmiðum stjórnvalda um að draga úr losun gróðurhúslofttegunda. Fyrirtækin hafa sýnt vilja, bæði í orði og í verki, til að draga úr olíunotkun sinni. Raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja er gott dæmi um það. Í ljósi þessarar stöðu skýtur verulega skökku við að stjórnvöld hækki í sífellu kolefnisgjald, sem einna verst bitnar á sjávarútvegi. Fyrirtækin hafa þegar ráðist í orkuskipti með verulegum fjárfestingum, en græna orkan er aftur á móti uppseld. Stjórnvöld eru hins vegar ár hvert að þyngja enn frekar gjaldtökuna, vitandi að engar athafnir fyrirtækjanna geta breytt skorti á grænni orku. Nú verða stjórnvöld að staldra við og endurmeta þessa undarlegu vegferð síhækkandi kolefnisgjalds. Höfundur er hagfræðingur hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Skattar og tollar Mest lesið Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson skrifar Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Sjá meira
Íslenskur sjávarútvegur hefur náð markverðum árangri í að draga úr kolefnisfótspori sínu á undanförnum áratugum. Margir samverkandi þættir skýra þann árangur en einn sá stærsti er raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja. Raforkuvæðingin hófst á tíunda áratug síðustu aldar en síðan þá hafa nær allar fiskimjölsverksmiðjur verið raforkuvæddar. Örfáar búa þó enn við að geta einungis knúið starfsemi sína með olíu en það er einkum vegna takmarkana í flutningskerfi raforku. Er þar um að ræða fiskimjölsverksmiðjur í Vestmannaeyjum og á Þórshöfn. Árangurinn er óumdeildur, eins og sjá má á neðangreindri mynd. Bakslag hefur hins vegar komið í þessa jákvæðu vegferð á liðnum tveimur árum, þar sem raforkuskortur hefur verið viðvarandi. Framleiðsla ófyrirsjáanleg Fiskimjölsverksmiðjur hafa nýtt ótrygga raforku til að knýja áfram framleiðslu sína. Verksmiðjurnar hafa þannig getað nýtt orku sem verður afgangs í kerfinu og er afhending skert ef staða vinnslukerfa er ekki nægilega góð. Fyrir skerðanlega raforku er greitt lægra verð. Verksmiðjurnar geta síðan nýtt jarðefnaeldsneyti ef skortur er á raforku, þó raforka sé ávallt fyrsti kostur enda tryggir hún læra kolefnisfótspor framleiddra afurða. Einnig skapar hún betra vinnuumhverfi í verksmiðjunum og nærumhverfi þeirra þegar litið er til hávaða og loftgæða. Fyrirkomulagið hefur reynst einkar hagfellt enda býr mjöl- og lýsisframleiðsla ekki við sama fyrirsjáanleika og annar iðnaður þegar kemur að orkunotkun. Hráefnisöflun fiskimjölsverksmiðja er afar sveiflukennd milli ára. Aflaheimildir, veðurfar og göngumynstur fiskistofna eru meðal þeirra óvissuþátta sem hafa áhrif. Miklar sveiflur eru í stærð þeirra fiskistofna sem nýttir eru í mjöl- og lýsisframleiðslu og er nærtækast að nefna loðnu, sem hefur verið fyrirferðamesta tegundin þegar kemur að framleiðslu á mjöli og lýsi. Miklar sveiflur eru á milli ára í stærð loðnustofnsins og er loðnubrestur árin 2019, 2020 og aftur nú í ár, skýrasta dæmið um það. Hversu stórum hluta loðnuaflans er ráðstafað í mjöl og lýsi, ræðst svo að mestu leyti af heildarloðnukvóta hvers árs. Eftir því sem kvótinn er stærri, fer almennt hlutfallslega meira í bræðslu. Aðrar uppsjávartegundir, svo sem síld, makríll og kolmunni hafa einnig verið nýttar í mjöl- og lýsisframleiðslu þegar lítið er um loðnu. Áætla má að uppsafnaður olíusparnaður sem hefur myndast við raforkuvæðingu fiskimjölsverksmiðja á síðastliðnum 20 árum jafngildi 300 þúsund tonnum af olíu. Til að setja það í samhengi þá samsvarar það olíunotkun flugiðnaðarins á síðasta ári eða um tvöfaldri notkun íslenska fiskiskipaflotans samkvæmt gögnum frá Orkustofnun. Þá hefur minni olíunotkun liðinna 20 ára sparað um 35 milljarða króna í olíukostnað á núverandi verðlagi. Raforkuvæðingin verður því ekki einungis til þess að kolefnisspor afurðanna minnkar, heldur eru verksmiðjurnar að nota græna innlenda orku í stað þess að flytja inn olíu. Vegferðin lengist Á undanförnum árum hefur Landsvirkjun ítrekað þurft að grípa til skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja. Þetta má einkum rekja til slæmrar vatnsstöðu lónanna, sem gerir það að verkum að lítil orka er afgangs þegar að kaupendur að forgangsorku hafa nýtt sína orku. Í kjölfar þeirra skerðinga hefur olíunotkun verksmiðjanna aukist umtalsvert. Frekari skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja eru fyrirséðar en samkvæmt raforkuspá Landsnets eru jafnvel líkur á að notendur að forgangsorku þurfi að þola skerðingar á næstu árum. Það er bakslag sem enginn vildi sjá. Raforkukerfið er komið að þolmörkum. Nauðsynlegt er að grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir óþarfa olíunotkun, svo að hægt verði að ná markmiðum stjórnvalda um að draga úr losun gróðurhúslofttegunda. Fyrirtækin hafa sýnt vilja, bæði í orði og í verki, til að draga úr olíunotkun sinni. Raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja er gott dæmi um það. Í ljósi þessarar stöðu skýtur verulega skökku við að stjórnvöld hækki í sífellu kolefnisgjald, sem einna verst bitnar á sjávarútvegi. Fyrirtækin hafa þegar ráðist í orkuskipti með verulegum fjárfestingum, en græna orkan er aftur á móti uppseld. Stjórnvöld eru hins vegar ár hvert að þyngja enn frekar gjaldtökuna, vitandi að engar athafnir fyrirtækjanna geta breytt skorti á grænni orku. Nú verða stjórnvöld að staldra við og endurmeta þessa undarlegu vegferð síhækkandi kolefnisgjalds. Höfundur er hagfræðingur hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS).
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar